Nederland importeerde vorig jaar voor het eerst in zeven jaar minder goederen uit China dan het jaar ervoor. Consumenten lieten Chinese computers, laptops en tablets vaker links liggen en kochten in plaats daarvan vaker elektronica uit Taiwan. De Nederlandse export naar China is juist gestegen, meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) donderdag.
In totaal importeerde Nederland in 2023 voor ruim 104 miljard euro aan Chinese goederen. Twee jaar geleden was dat bedrag bijna 21 miljard euro hoger. Ongeveer de helft van de importwaarde wordt besteed aan consumentenelektronica — maar ook Chinese chips, halfgeleiderelementen en zonnepanelen zijn in trek.
De daling ligt volgens het CBS in lijn met de algehele krimp van de Chinese export (en import). Consumenten over de hele wereld hebben door de hoge inflatie minder interesse in Chinese goederen.
Taiwan profiteert
Ook verhoudingsgewijs kocht Nederland in 2023 minder spullen uit China. In 2022 kwam nog bijna 57 procent van de geïmporteerde computers, laptops en tablets uit China, vorig jaar was dat nog maar ruim 43 procent. Taiwan wist flink van die omwenteling te profiteren: de invoerwaarde van Taiwanese goederen verdrievoudigde in een jaar naar 6,7 miljard euro.
Omdat de export naar China vorig jaar juist met een vijfde toenam, werd de handelsbalans (de waarde van export min de waarde van de import) met China een stuk minder negatief. China kocht meer machines en toestellen, geneesmiddelen en medicinale en farmaceutische producten uit Nederland. Al met al blijft de Nederlandse handelsbalans met China bijna 82 miljard euro in het rood staan.
Borussia Dortmund heeft het thuisduel met Paris Saint-Germain in de halve finales van de Champions League gewonnen. Niclas Füllkrug tekende voor de enige treffer (1-0). De return staat voor komende dinsdag in Parijs op het programma.
Füllkrug controleerde in de 36e minuut een voorzet van Nico Schlotterbeck en haalde genadeloos uit met zijn linkervoet. Doelman Gianluigi Donnarumma voorkwam dat PSG met een grotere achterstand de rust inging. Hij reageerde twee keer attent op een inzet van Marcel Sabitzer.
PSG kwam voor rust tot geen enkele serieuze doelpoging, maar in de openingsfase van de tweede helft schoten Kylian Mbappé en Achraf Hakimi op de paal. Ook Ousmane Dembélé miste nog twee grote kansen tegen zijn oude ploeg uit Duitsland.
De Nederlandse linksback Ian Maatsen speelde de hele wedstrijd voor Dortmund. Zijn ploeggenoot Donyell Malen bleef op de bank.
Dinsdag werkten Bayern München en Real Madrid in München de andere halve finale af. Die wedstrijd eindigde in 2-2. Aan Spaanse zijde maakte de Braziliaanse aanvaller Vinicius Júnior twee doelpunten. In de tweede helft bogen de Duitsers een achterstand razendsnel om tot een voorsprong, maar Real Madrid benutte in de 83ste minuut een strafschop. Volgende week worden de halve finales beslist in Madrid en in Parijs. (ANP)
De centrale bank van de Verenigde Staten houdt de rente ongewijzigd. Dat heeft de Federal Reserve (Fed) woensdag aangekondigd. Daarmee blijft de rente op de bandbreedte van 5,25 tot 5,5 procent, het hoogste niveau sinds 2001.
Centrale banken sleutelen aan de rente om de inflatie te beïnvloeden. Door de rente te verhogen, wordt het lenen van geld duurder en zal minder geld in omloop zijn. Dat remt economische activiteit af en zo ook de prijsstijgingen. De Federal Reserve streeft net als de Europese Centrale Bank (ECB) – maar in tegenstelling tot de meeste andere landen – naar een inflatie van 2 procent.
Het Amerikaanse rentebesluit komt overeen met de verwachtingen van de meeste economen, vanwege tegenvallende inflatiecijfers. De inflatie daalde vorig jaar fors, maar schommelt sinds juni 2023 net boven 3 procent. Sinds januari is de inflatie in de VS met 0,4 procentpunt gestegen naar 3,5 procent. Zo toonde ook de markt zich na de rente-aankondiging niet verrast: Wall Street-indices bleven de opvolgende minuten stabiel.
Al maanden staan centrale banken in de startblokken om de rente te verlagen, maar dat besluit werd steeds uitgesteld. In december zeiden Fed-bestuurders in 2024 drie renteverlagingen te verwachten, inmiddels hebben beurshandelaren hun verwachtingen bijgesteld naar één of twee renteverlagingen. De ECB besloot in april eveneens de rente op 4 procent te houden, maar zinspeelde er opnieuw op dat dat binnenkort kan veranderen.
Lees ook Hardnekkige inflatie bezorgt centrale banken kopzorgen
„Hier staan de namen van mijn vrienden”, gebaart Ivan uit Odesa naar zijn scherfvest. Een van de namen is Vidma – heks. „Zij zijn al bij God. Vidma is er niet meer”. Op een trainingsterrein bij Kyiv, waarvan de precieze locatie geheim moet blijven, staan 41 potentiële rekruten voor de Derde Aanvalsbrigade gekleed in een ratjetoe aan zelf samengestelde legeroutfits.
De afgelopen weken boekt Rusland zijn grootste terreinwinst in Oekraïne sinds de eerste maanden van de invasie. Na maanden politiek gesteggel is de inkt eindelijk droog onder het Amerikaanse militaire steunpakket ter waarde van 61 miljard dollar voor Oekraïne. De eerste leveringen zijn onderweg. De wapens geven Kyiv een kans om de frontlijn weer te stabiliseren.
Maar nu dringt Oekraïnes tweede, mogelijk nog grotere, militaire probleem zich naar de voorgrond: het tekort aan manschappen. De druk op Oekraïense mannen om zich aan te melden voor het leger, neemt toe.
Toestroom moet verbeteren
Een nieuwe mobilisatiewet, die op 18 mei ingaat, moet de toestroom naar de strijdkrachten verbeteren, verlaagt de minimumleeftijd met twee jaar naar 25, vereist dat álle mannen van 18 tot 60 jaar zich registreren en zal ontduikers harder straffen. Zo wordt het rijbewijs opgeschort voor mannen die zich niet registreren, en raken zij het recht op kinderbijslag kwijt. De nieuwe aanwas moet de mannen die nu al twee jaar onafgebroken vechten, de kans geven op vakantie. En moet ervoor zorgen dat Oekraïne overeind blijft tegenover de talrijkere Russische troepen.
Het manschappentekort is naast de wapennood ook één van de belangrijkste redenen dat het Oekraïense tegenoffensief is gestokt, legde de plaatsvervangend commandant van de vijfde brigade, Mychajlo Onufer, deze week uit aan de Oekraïense publicatie Pravda. Om een offensief uit te voeren heb je reserves nodig: „Zodra je een positie veroverd hebt, moet de volgende aanvalseenheid onmiddellijk jouw posities passeren en doorbreken.” Zijn brigade werd geconfronteerd met het feit dat de aanvalseenheden gewond raakten en dat er geen vervanging voor hen was. Toen konden de Oekraïners niet verder vooruit.
Eerste uitleg over de opleiding voor rekruten bij een brigade van de nationale garde, eind januari Foto Kostyantyn Chernichkin
Een heikel punt in de nieuwe mobilisatiewet is het opschorten van consulaire diensten voor Oekraïense mannen van gevechtsleeftijd in het buitenland die niet staan ingeschreven bij het militaire registratiekantoor. Dit betekent bijvoorbeeld dat paspoorten van deze mannen niet verlengd kunnen worden. Het doel: Oekraïense mannen terug zien te krijgen naar Oekraïne.
Ivan heeft er begrip voor: „Ik vind dat iedereen die over de grens is vertrokken, terug moet komen en zich moet aansluiten bij de verdediging.” Bovendien: „Iedereen die hier is trouwens ook, het is een burgerplicht. Wie gaat je geboortehuis beschermen als je het zelf niet doet?”
Wat doet Europa?
De vraag blijft hoe Europese regeringen zullen omgaan met gevluchte Oekraïners zonder geldig paspoort. Duitsland heeft al gesteld dat de mannen binnenkort een eigen reis- en identificatiedocument kunnen krijgen. Ook Estland, waar zo’n 6.500 Oekraïense mannen in de gevechtsleeftijd verblijven, heeft „geen plannen” om Oekraïense burgers te dwingen tot repatriatie, en wijst op de mogelijkheid om op andere manieren te identificeren.
Tot nu toe heeft alleen Polen zich bereidwillig geuit. Volgens de minister van Defensie, Władysław Kosiniak-Kamysz, staan de buren klaar om te helpen de Oekraïense mannen naar het thuisland te bewegen. „Ik denk dat veel Polen verontwaardigd zijn als ze jonge Oekraïense mannen in hotels en cafés zien en horen hoeveel moeite we moeten doen om Oekraïne te helpen”, zei Kosiniak-Kamysz vorige week tegen persbureau Reuters.
Twijfelachtig is of mannen die zo onvrijwillig bij de strijdkrachten terechtkomen, wel goede militairen zullen zijn. Bij sommige brigades deserteert tot wel tien procent van de gemobiliseerden, schreef The Economist afgelopen weekend. Die mannen vluchtten veelal naar het westen van Oekraïne. De meeste aanhoudingen die dienstplichtambtenaren verrichten, betreffen geen dienstplichtontlopers, maar deserteurs, zei een Oekraïense parlementariër.
‘Ben je met ons?’ staat op een bord waarmee de Derde Aanvalsbrigade burgers oproept om te solliciteren naar een plaats bij deze elite-eenheid. Foto Kostyantyn Chernichkin
De Derde Aanvalsbrigade is een unieke elite-eenheid. Terwijl bijna alle brigades hun best moeten doen om te zorgen dat rekruten zich bij hén aansluiten en niet elders, kiest de derde brigade zijn rekruten zelf. De 39 mannen en twee vrouwen op het trainingsveld doorlopen eerst drie maanden training. Pas als ze fit en goed genoeg zijn bevonden, krijgen ze een contract aangeboden.
„Zet je voeten uit elkaar, anders verlies je snel je evenwicht”, zegt de instructeur op het trainingsveld. Ingespannen staan de rekruten in gevechtshouding. Kalasjnikovs tegen de schouder, turend door het vizier. „Zak door je knieën, leun naar voren.” De trainer loopt aandachtig kijkend rond. Met een duw tegen het wapen laat hij sommigen voelen hoe snel ze omkukelen als ze de instructies niet opvolgen.
Rekruten leren dat ze stabiel moeten staan voordat ze een schot lossen. Foto Kostyantyn Chernichkin
Mykola – bijnaam: de chirurg – is pas 19. Op zijn kin groeien enkele blonde haartjes. „Toen de oorlog begon zat ik nog op school. Ik wilde me op mijn achttiende aansluiten, maar mijn moeder vond het niet goed.” Mykola moest tenminste één jaar naar de universiteit, zodat zijn moeder erover na kon denken. Tot de leeftijd van 21 is toestemming van de ouders vereist.
In het tweede jaar van de oorlog ging Mykola naar de regio Donetsk, als hulpverlener. „Toen had mijn moeder minder zorgen. Toen zei ze: Oké, het is jouw besluit.”
De brigade staat onder commando van de rechts-nationalistische Andriy Biletsky, die ook de befaamde Azov Brigade oprichtte – die onder meer naam maakte bij de laatste verdediging van de havenstad Marioepol. Biletsky’s eerdere uitingen over witte-suprematie maken van hem een aantrekkelijk doelwit voor Russische propaganda. Maar deze opvattingen zijn al vóór de oorlog op de achtergrond geraakt, en irrelevant voor de populariteit van de Derde Aanvalsbrigade.
De brigade is in Oekraïne beroemd. Deels vanwege successen op het slagveld: dankzij zijn strenge selectieprocedure wordt de derde brigade ingezet bij belangrijke missies, zoals de terugtrekking uit industriestad Avdiivka. Deels door een slimme PR-strategie.
„De Derde Aanvalsbrigade krijgt veel media-aandacht”, zegt Mykola. Voor hem was het een reden om zich hier te melden, en nergens anders: „Je ziet overal de advertenties, ze zijn op iedere sociaal medium. Ze maken veel YouTube video’s van gevechten van aanvallen. Je kunt zien hoe het daar gaat. Dus je weet waar je naartoe gaat.”
De Oekraïense gevechtsvideo’s, vaak opgenomen met drones, laten de brute werkelijkheid van de oorlog zien. Geruststellend zijn ze niet. Vooruitblikkend op de toekomst in de frontlinies zegt Ivan: „Het wordt eng. Ik verwacht een overwinning, maar ik weet dat het heel moeilijk wordt.”
Trammelant in het drankenschap van de supermarkt. Een nieuwe variant van Appelsientje ‘met een vleugje zuivel’ maakt slim gebruik van een uitzondering waardoor de drankbelasting niet afgedragen hoeft te worden. En dat terwijl over plantaardige zuivel sinds 1 januari juist meer afgedragen moet worden. De Tweede Kamer wil een nieuw systeem waarbij de belasting afhankelijk is van de hoeveelheid suiker.
1 Hoe werkt de suikerbelasting op dit moment?
Nu is die er eigenlijk niet. Er wordt al sinds begin jaren ’90 een ‘verbruiksbelasting’ geheven op alcoholvrije dranken. Het tarief is begin dit jaar verhoogd naar 26,13 euro per 100 liter. Voor alle dranken geldt hetzelfde tarief, de belasting was bedoeld om de staatskas te spekken en niet om het gedrag van consumenten te sturen.
Wel is sinds dit jaar mineraalwater vrijgesteld. Die uitzondering gold al voor zuivel en sojadranken. Dat zorgt nu voor discussies. Want de zuiveluitzondering geldt ook voor dranken waar juist veel suiker in zit, zoals bijvoorbeeld chocomelk.
Riedel, de fabrikant van Appelsientje, introduceerde begin dit jaar sap met 10 procent melkpermeaat, een restproduct van de kwarkproductie. Daardoor valt de drank onder de belastinguitzondering voor zuivel.
2 Is dat wel de bedoeling?
Die vraag stelde de Partij voor de Dieren ook. In zijn beantwoording velt staatssecretaris Marnix van Rij (Belastingdienst, CDA) geen oordeel over de truc. De maas in de wet dichten zou bovendien jaren duren door capaciteitsproblemen bij de Douane, die de belasting int.
De Tweede Kamer wil sowieso een ander systeem met een gedifferentieerde suikertaks, die hoger wordt naar mate van het suikergehalte. Dan wordt het voor fabrikanten aantrekkelijk om het suikergehalte in hun drankjes te verlagen, omdat ze dan ook direct minder belasting betalen. Ook goed voor de volksgezondheid.
Van Rij en zijn collega Maarten van Ooijen van Volksgezondheid (CU) doen een voorzet met verschillende varianten van hoe zo’n variabele belasting eruit zou kunnen zien. Het initiatief laten ze bij de Kamer.
3 Kan er onderscheid worden gemaakt tussen sap en dranken met toegevoegde suikers?
Twee aangenomen moties in de Tweede Kamer roepen op om de suikertaks alleen voor dranken met toegevoegde suikers te laten gelden en niet voor puur vruchtensap met alleen van nature aanwezige suikers. Maar dat is lastig. Suikervrije frisdrank zou namelijk ook onder die uitzondering vallen. En omdat aanpassingen aan de belasting ‘budgetneutraal’ uitgevoerd moeten worden, zou dat betekenen dat het tarief fors hoger wordt voor dranken die er nog wel onder vallen. Een fles cola is dan flink duurder dan in buurlanden, waardoor inslaan over de grens wel erg aantrekkelijk wordt.
Voor de gezondheid maakt het ook niet uit of suikers zijn toegevoegd of dat ze van nature aanwezig zijn.
4 Wat kan dan wel?
Een onderscheid in de hoeveelheid suiker per 100 milliliter drank. Het kabinet stelt een basisstelsel van vijf groepen voor, waarbij de groep met de laagste belasting maximaal 1 gram suiker mag bevatten (bijvoorbeeld Coca-Cola Zero), terwijl de hoogste belasting geheven wordt over dranken met meer dan 10 gram suiker per 100 milliliter (zoals Red Bull).
Op dat basisstelsel kunnen dan weer uitzonderingen gemaakt worden, zoals nu met zuivel gebeurt. Maar ook daarbij geldt weer: hoe meer uitzonderingen, hoe duurder het wordt voor de overblijvende drankjes.
Als er helemaal geen uitzonderingen gemaakt worden, zou een liter Cola Zero 22 cent goedkoper worden. En een liter Red Bull juist 14 cent duurder.
Dat verandert als mineraalwater, sojadrank en zuivel uitgezonderd worden. Dan wordt een liter suikervrije cola nog maar 15 cent goedkoper, terwijl Red Bull juist 21 cent duurder wordt. Bij deze variant wordt wel een stokje gestoken voor de truc van Appelsientje: alleen pure zuivel zoals halfvolle melk valt er dan nog onder, geen chocomelk of fruitdrank met melkpermeaat.
In de variant met de meeste uitzonderingen, wordt Cola Zero nog maar 9 cent goedkoper en Red Bull 27 cent duurder. Maar dan wordt er geen belasting meer geheven op mineraalwater, alle zuivel (dus ook niet op Appelsientje) en op pure vruchtensappen.
5 Waarom wordt sojadrank wel uitgezonderd en havermelk niet?
Nu valt alleen sojadrank onder de uitzonderingsregel en moet voor andere plantaardige zuivelalternatieven wel belasting afgedragen worden. Maar het is heel lastig om dat breder te trekken, zeggen de bewindspersonen. Het is namelijk moeilijk te omschrijven wanneer iets een melkvervanger is en wanneer niet. Bovendien openen meer uitzonderingen de deur voor nog meer melkpermeaat-achtige trucs.
De variant zonder uitzonderingen zou overigens wel gunstig uitvallen voor havermelk. Een pak Oatly Haver Barista bevat 3,4 gram suiker per 100 milliliter en valt daarmee in de op één na goedkoopste tariefklasse, terwijl een pak halfvolle melk met 4,6 gram suiker net in een hogere tariefgroep valt.
Lees ook Ondanks het Preventieakkoord blijven we roken, drinken en ongezond eten
Het Georgische parlement heeft woensdag de tweede lezing van een omstreden wetsvoorstel over ‘buitenlandse agenten’ goedgekeurd. De voorgestelde maatregel, die heeft geleid tot wekenlange protesten in Georgië, houdt in dat organisaties met meer dan 20 procent van hun inkomsten uit het buitenland zich moeten registreren als ‘buitenlands agent’. Binnenkort volgt de derde lezing waarna de wet, door tegenstanders ook wel de ‘Russische wet’ genoemd, waarschijnlijk daadwerkelijk van kracht wordt.
Een van de aanjagers van het controversiële wetsvoorstel is zakenman en politicus Bidzina Ivanisjvili. Achter de schermen leidt hij de pro-Russische regeringspartij Georgische Droom, die het doel heeft om Georgië verder in Russische invloedssferen te krijgen. In de praktijk zou een aantal mediabedrijven en ngo’s – meerdere hebben grote inkomsten uit het buitenland – ook ‘buitenlandse agenten’ worden. Ze komen dan onder toezicht van Justitie, zoals in Rusland nu al het geval is.
De verwachting was al dat de regeringspartij zou proberen de tweede en derde lezing zo snel mogelijk door het parlement te krijgen. Bij de eerste lezing stemden 83 van de 150 parlementariërs voor het voorstel; oppositiepartijen boycotten de stemming. Weliswaar zal president Salome Zoerabisvjili hoogstwaarschijnlijk haar vetorecht gebruiken, maar Georgische Droom kan dit veto verwerpen.
Felle protesten
De protesten in Georgië, vooral in de hoofdstad Tbilisi, liepen de afgelopen weken meermaals uit de hand. Dinsdag werden 63 demonstranten opgepakt en raakten zes agenten gewond. De protesten zijn vooral bij het parlementsgebouw zeer fel.
De Europese Unie besloot eind vorig jaar, toen een vergelijkbaar wetsvoorstel juist werd ingetrokken, om Georgië het kandidaat-lidmaatschap te verlenen. Afgelopen week maakte het Europees Parlement echter bekend daar niet verder over te willen onderhandelen zolang het omstreden wetsvoorstel nog steeds ingevoerd kan worden. De meerderheid van de Georgische bevolking is voor toetreding tot de EU.
Lees ook Wie is de rijke zakenman die de woede van Georgiërs opwekt?
Kort na de goedkeuring van de omstreden ‘Rwanda-deal’, zijn Britse autoriteiten deze week begonnen met het vastzetten van asielzoekers die zij naar het Afrikaanse land gaan sturen. Dat hebben Britse ministers woensdag bevestigd aan Britse media. Autoriteiten zullen de komende elf weken doorgaan met arrestaties; in juli moet de eerste vlucht met asielzoekers naar Rwanda vertrekken. Onduidelijk is hoeveel mensen tot nu toe zijn opgepakt.
De aangenomen wet maakt het mogelijk om asielzoekers – ongeacht waar die vandaan komen – naar het Afrikaanse land te sturen. De wet, die twee jaar geleden voor het eerst werd voorgesteld door toenmalig premier Boris Johnson, is bedoeld om migranten te ontmoedigen om naar het Verenigd Koninkrijk te komen.
Tientallen aanhoudingen vonden tot dusver plaats in steden als Glasgow, Liverpool, Birmingham en Bristol. Daarop ontstonden protesten bij onder meer een immigratierapportagecentrum in Liverpool en bij een immigratiekantoor in Loughborough. Volgens The Guardian vond ook een grote demonstratie plaats in Londen, waar maandag een man, een Soedanese staatsburger, werd vastgehouden en werd verteld dat hij naar Rwanda zal worden gestuurd.
Stemmen winnen
Rwanda krijgt voor de deal 433 miljoen euro, plus 175.000 euro per asielzoeker die daadwerkelijk overkomt. De Labour-partij sprak eerder over „buitensporige kosten” die tot weinig verandering zullen leiden. Ook de Verenigde Naties en meerdere mensenrechtenorganisaties uitten meermaals forse kritiek op de deal. Filippo Grandi, de Hoge Commissaris voor Vluchtelingen, zei dat de wet de rechtsstaat in het Verenigd Koninkrijk en de rechten van migranten onder druk zet, en „wereldwijd een gevaarlijke precedent schept”.
De Britse regering verwacht dit jaar 5.700 migranten naar Rwanda uit te zetten. Voor premier Rishi Sunak is het terugdringen van illegale immigratie een van de prioriteiten. Sunak, van de Conservatieve Partij, hoopt daarmee stemmen te winnen. Zijn partij scoort al tijden slecht in de peilingen, terwijl komende donderdag lokale verkiezingen plaatsvinden.
In 2024 arriveerden meer dan 7.500 migranten in het Verenigd Koninkrijk door vanuit Frankrijk in bootjes Het Kanaal over te steken. Naar verwachting zullen mensenrechtenorganisaties de gedwongen uitzettingen via de rechtbank proberen tegen te houden. Dat gebeurde vorig jaar ook al en toen blokkeerde het Britse hooggerechtshof de uitzettingen op basis van de toenmalige situatie.
Lees ook Omstreden ‘Rwanda-deal’ is rond: waarom is het land zo populair voor asieldeals?
‘De veiligheidsdiensten zijn erop uit ons als oppositie kapot te maken”, roept Maximilian Krah woensdagmiddag op een marktplein in Dresden. „De zoektocht naar spionnen is het antwoord op ons protest.” De AfD-lijsttrekker voor de Europese verkiezingen treedt ruim een week nadat diens naaste medewerker werd opgepakt voor spionage, voor het eerst weer op. Dat zijn medewerker verdacht wordt van spionage voor China is een bijzaak, hoofdzaak deze middag is de drieste theorie dat de opsporingsdiensten Krahs medewerker aanhielden met het doel de AfD te verzwakken.
AfD-voorzitters Tino Chrupalla en Alice Weidel hadden Krah kort na de arrestatie opgedragen weg te blijven bij de aftrap van de campagne voor de Europese verkiezingen, afgelopen weekend. Ook besloten de voorzitters dat er geen posters van Krah zullen worden opgehangen en dat campagnefilmpjes met hem niet worden uitgezonden. Maar Krah is terug, en zoekt de vlucht naar voren.
Dat zegt veel over de dubbelzinnige koers van de radicaal-rechtse partij, die niet weet of ze de aanval of de verdediging moet kiezen. Het is onmiskenbaar dat de reeks onthullingen van de afgelopen weken de partij schaden.
Tsjechische geheime dienst
Een resumé: Maximilian Krah en Bondsdaglid en nummer twee op lijst voor de AfD Petr Bystron gaven gewillig interviews aan het door het Kremlin betaalde nieuwsplatform Voice of Europe. Tegen Bystron loopt een onderzoek omdat de Tsjechische geheime dienst bewijs schijnt te hebben dat hij 20.000 euro kreeg van dat platform. Krah werd in december ondervraagd door de FBI omdat hij contact zou hebben met een pro-Russische activist die hem een bericht had gestuurd over een „compensatie” die hij aan Krah zou betalen.
Eind april werd vervolgens Jian G. aangehouden, Krahs medewerker in Brussel, die over processen in het Europees Parlement aan Bejing zou hebben gerapporteerd. Het OM in Dresden onderzoekt inmiddels of Krah ook geld uit Rusland of China kreeg.
De partij zakte de afgelopen twee weken twee procentpunten in de peilingen, van 19 naar 17 procent. Krah moet buiten beeld blijven, was de eerste reactie van de AfD-voorzitters. Ze konden hem, zelfs als ze dat hadden gewild, niet meer vervangen als lijsttrekker, omdat de stembiljetten al in de maak zijn. Maar een groot deel van de partij noemt de arrestatie van G. zes weken voor de Europese verkiezingen een truc van het „establishment” om de partij in diskrediet te brengen. De partij-ideoloog, de extreemrechtse publicist en uitgever Götz Kubitschek, schreef op zijn blog dat de AfD niet moet zwichten onder publieke druk en juist moet „aanvallen” en om de „macht moet vechten”.
Identiteit en gezin
Kubitschek is ook de uitgever van het boek van Maximilian Krah, Politik von rechts (2023). Kubitschek heeft uitsluitend extreemrechtse auteurs in zijn stal, onder wie Renaud Camus, die een boek over de complottheorie van de grote omvolking van Europa schreef. Het boek van Krah wordt op de site aangeboden als package deal met het boek van Martin Sellner, de Oostenrijkse voorman van de extreemrechtse identitaire beweging die het begrip ‘remigratie’ salonfähig probeert te maken.
Lees ook Oostenrijker Martin Sellner wil extreemrechtse ideeën mainstream maken
Een groot deel van Krahs boek gaat over identiteit en het traditionele gezin. Er komt duidelijk uit naar voren dat Krah zichzelf ziet als een soort pickup-artist, een man die andere mannen kan helpen meer succes bij vrouwen te hebben.
Soms post hij op TikTok filmpjes met tips. „Echte mannen zijn rechts”, zo luidt zijn persoonlijke adagium. „Steeds meer mannen worden op de partnermarkt overgeslagen”, aldus Krah. Volgens hem moeten de „natuurlijke rollen van man en vrouw worden hersteld”, en de „feminisering van mannen moet worden omgedraaid”. „Feministen zijn allemaal lelijk”, zei hij op een bijeenkomst in februari. Vrouwen zijn gemiddeld minder dom dan mannen maar ook minder slim, schrijft Krah. Zelf heeft de aartskatholiek Krah acht kinderen bij drie vrouwen.
Lees ook De nieuwe AfD-lijsttrekker: ‘Echte mannen zijn rechts
Over de verdeling van intelligentie heeft Krah sowieso uitgesproken onwetenschappelijke en racistische ideeën. Zo meent hij dat er in Afrika geen grote vliegvelden bestaan omdat zwarte mensen te veel gates verwarrend zouden vinden.
In het licht van zulke uitspraken spreekt uit de keus voor Krah als lijsttrekker voor de Europese verkiezingen sowieso weinig schroom over het extreemrechtse gedachtegoed in een groot deel van de AfD en een afkeer voor de waarden van de liberale democratie. Het verwondert dan ook haast niet dat Krah en Bystron zich graag laten zien in autocratieën als Rusland en China.
‘Vijfde kolonne van Moskou’
Voor collega’s van Krah komt de aanhouding van diens medewerker evenmin als een verrassing. Krah is sinds hij in 2019 begon in het Europees Parlement een toegewijde pleitbezorger van de Chinese Communistische Partij. Nicolaus Fest, eveneens Europarlementariër voor de AfD, publiceerde onlangs een video waarin hij zegt dat zijn eigen partij een „vijfde kolonne van Moskou” is geworden. Voorzitter Chrupalla is „vol haat” jegens de Verenigde Staten, aldus Fest, en „paait” de regimes van China, Rusland en Iran. Vorig jaar op 8 mei vierde Chrupalla de Duitse capitulatie in de Tweede Wereldoorlog nog op de Russische ambassade in Berlijn.
De AfD is bezig Fest uit de partij te gooien. Andere partijgenoten stapten uit eigen beweging op, nu de partij steeds meer uit onversneden extremisten bestaat. Dat blijkt ook uit de lijst voor de Europese verkiezingen. Na Krah en Bystron is nummer drie op de lijst René Aust, die ook wel ‘mini-Höcke’ wordt genoemd vanwege diens even nationalistische ideeën als de voorzitter van de Thüringse AfD Björn Höcke. Nummer vier is Christine Anderson, die al Europarlementariër is, en daarvoor voorvrouw was van de anti-islam beweging Pegida.
In Dresden spreekt familieman Krah woensdag op het ‘AfD Familiefeest’ ter ere van de Dag van de Arbeid. Voor het podium staan lange banken waarop de mensen bier uit plastic bekertjes drinken en sigaretjes roken. „We willen uit het gekkenhuis”, zegt Krah over de EU. „Maar hebben daarvoor in juni een goed resultaat nodig, ongeacht wat voor drek over ons wordt verspreid.” Als nummer één op de AfD-lijst zal Krah, als parlementaire arm van de extreemrechtse influencer Andrew Tate, hoogstwaarschijnlijk ook na de zomer weer plaatsnemen in Brussel.
Eén van de vormende ervaringen voor het schrijverschap van Paul Auster, de beroemde New Yorkse schrijver die dinsdag op 77-jarige leeftijd aan kanker overleed, was een voorval in zijn tienerjaren. Hij was op zomerkamp, maakte een boswandeling en de groep jongens werd overvallen door een hevige onweersbui. „We zochten een open plek en daarvoor moesten we onder een hek met prikkeldraad doorkruipen. Ik stond vlak achter een jongen die onder het hek doorkroop toen net de bliksem in het hek sloeg. Dood”, vertelde hij zeven jaar geleden in een interview met deze krant. „Ik stond zó’n stukje van hem af. Toen begreep ik: alles kan gebeuren, op ieder moment, met iedereen.”
Het is een anekdote die Paul Auster (1947) ook in zijn werk gebruikte – in de memoir Winterlogboek (2012) en de roman 4321 (2017) – om de rol van het toeval in een mensenleven te onderstrepen. Dat is een van de belangrijkste terugkerende thema’s in Austers literaire oeuvre, dat zo’n dertig boeken omspant: romans, poëzie, autobiografie en enkele non-fictiewerken. Al dekt ‘toeval’ ook niet helemaal de lading, zei hij in hetzelfde interview: „Ik gebruik dat woord niet meer, omdat mensen het maar blijven herhalen. Ik heb een nieuw woord: het onverwachte. Dat is waar het om gaat. Het onverwachte gebeurt met enige regelmaat in het leven. En de dingen hoeven niet te gebeuren op de manier waarop ze gebeuren.”
Onkenbaarheid
Dat is de paradox waarvan zijn oeuvre doortrokken is: de dingen zíjn zo gelopen, maar hóéfden niet zo te lopen. Dat principe ligt al dicht bij de gedachten achter zijn postmoderne literatuur, een literaire stroming waarin hij als een van de weinigen een groot publiek wist te bereiken. Het idee dat de werkelijkheid zelf geen verhaal is maar dat we dat ervan maken, dat het geheugen onbetrouwbaar is en daarmee ook degene die het verhaal vertelt, dat identiteiten niet vaststaan – dat alles vertaalde Auster naar romans vol zoektochten, dubbelgangers en metalagen die wijzen op onkenbaarheid en vervreemding. Niet zelden maakte een alter ego van de schrijver zelf zijn opwachting in de fictie.
De New York-trilogie (1987) is zijn bekendste werk: met die reeks brak Auster in de jaren tachtig door, ook bij een groter publiek. De aanzet tot het eerste deel, City of Glass (Broze stad, 1985), was een telefoontje: op een dag in 1980 belde er iemand naar Auster op, die vroeg naar het Pinkerton-privédetectivebureau, waarop Auster zei dat de man het verkeerde nummer had gedraaid. Maar de volgende dag belde de man weer, met dezelfde vraag. Auster corrigeerde hem opnieuw, maar fantaseerde ook over wat er gebeurd kon zijn als hij ja had gezegd.
De uitwerking van die fantasie bevindt zich in de roman, een surrealistisch detectiveverhaal, waarin de hoofdpersoon zich voordoet als privédetective, tot hij dat gaandeweg wórdt – of bestuurt een schrijver genaamd Paul Auster hem? Zo verliest hij de grip op zijn leven en identiteit, maar krijgt er ook een nieuwe identiteit voor terug. Allemaal dankzij dat vreemde, spookachtige telefoontje.
Auster was als schrijver evenveel filosoof als verhalenverteller, schrijvend in een heldere stijl, met een groot gevoel voor smakelijke verhalen. Zo kwam de New York-trilogie bekend te staan als een van de toegankelijkste en ook wel leukste werken van postmoderne fictie, en Auster als iemand die bouwde volgens de architectuur van de traditionele verhalenverteller, maar met een eigentijds interieur, zoals collega-schrijver Don DeLillo het eens omschreef.
’Kafka op rubberzolen’
Daarin sloot Auster eerder aan bij de Europese literatuur van zijn tijd, de Franse surrealisten en existentialisten, dan bij de realistische Amerikaanse traditie. Zijn werk overbrugde die culturen: het was „Kafka op rubberzolen”, in een typering van zijn eerste redacteur. De jonge Auster, geboren en getogen in Newark, studeerde vergelijkende literatuurwetenschappen aan Columbia, werd gegrepen door de Franse literatuur en verhuisde van New York naar Parijs, waar hij vier jaar lang rondkwam van werk aan vertalingen. Terug in New York bleef het sappelen, als dichter en vertaler: moeizame jaren die later weerspiegeld werden door zijn dolende, vereenzaamde personages. Zij worden opgeslokt door vervreemding en onthechting in de onpersoonlijke, grote stad.
Maar het lot kon ook zomaar kantelen – zoals Auster ook wist en benadrukte, niet vies van een zekere hang naar zelfmythologisering. Bij toeval ontmoette hij zijn tweede vrouw, schrijfster Siri Hustvedt (na een eerder huwelijk met Lydia Davis, ook schrijfster) en het was liefde op het eerste gezicht – een ontmoeting die ook in de roman Leviathan (1992) belandde. En de marginale dichter Auster kon toch nog uitgroeien tot een schrijver met fans én erkenning van de literaire kritiek. Dat rags-to-riches-verhaal van zelfontplooiing en heruitvinding was dan weer typisch Amerikaans aan Austers verhaal. Daarin was een echo te horen van zijn uit Oost-Europa geïmmigreerde Joodse grootouders: die konden zichzelf, helemaal volgens de American dream, eveneens opnieuw uitvinden.
„Zelf geloof ik dat toeval maar een van de vele dingen is die ons leven bepalen – net als ambitie, intelligentie, liefde of angst”, zei Auster twintig jaar geleden al in deze krant. Dat de wereldgeschiedenis evengoed je lot beïnvloedt werkte hij uit in het magnum opus 4321, zijn dikste boek, dat zich nadrukkelijk afspeelt tegen de achtergrond van een halve eeuw Amerikaanse geschiedenis. Die roman, in Austers eigen woorden over „de what-ifs van het bestaan”, beschrijft viermaal hetzelfde leven, ware het niet dat het toeval, of het onverwachte, die levens telkens verschillend laat verlopen, afwisselend fortuinlijk en noodlottig.
Stomtoevallig
Het noodlot trof Auster ook. In de laatste jaren overleed eerst zijn toen enkele maanden oude kleindochter, na verwaarlozing door haar vader, Austers zoon, die kort daarna zelf overleed. En toen kwam eind 2022 nog zijn eigen longkankerdiagnose. In zijn laatste boeken, het non-fictieboek Bloedbadnatie (2022) over vuurwapengeweld en de roman Baumgartner (2023), over een hoogleraar filosofie in zijn nadagen, ploegde Auster voor het laatst door zijn eigen geschiedenis, waarover hij ook al schreef in zijn prozadebuut The Invention of Solitude (Het spinsel der eenzaamheid, 1982). Bepalend is en bleef het trauma van de dood van zijn grootvader: die was vermoord, doodgeschoten, door Austers grootmoeder, die daar niet voor veroordeeld werd. Die geschiedenis werd jarenlang toegedekt, ontkend tegen de kinderen, maar het verhaal van de op foto’s weggekraste grootvader broeide en etterde niettemin. Totdat Austers neef aan boord van een vliegtuig iemand ontmoette die er wél van wist en zo het familiegeheim onthulde – stomtoevallig.
De Georgische hoofdstad Tbilisi kent een bijzondere mix van architectonische stijlen, maar het wonderlijkste bouwwerk is wel het futuristische paleis van glas en staal dat sinds 2002 niet ver van het historische centrum op een heuvel boven de stad uittorent. Het enorme complex is het onderkomen van de Georgiër die de afgelopen jaren uitgroeide tot een van de meest gehate mensen van het land: de zakenman en politicus Bidzina Ivanisjvili.
Volgens mediaberichten huisvest het zwaar beveiligde, door de Japanse architect Shin Takamatsu ontworpen complex een helikopterplatform en een kunstverzameling – die onder meer kostbare werken van Rothko, Picasso en de beroemde Georgische schilder Pirosmani bevat. En, zoals het een echte oligarch betaamt: een bassin met een witte haai en twee grote roggen.
Al ruim tien jaar trekt de 68-jarige zakenman aan de touwtjes in het Zuid-Kaukasische land, dat in 2003 onder de bezielende leiding van de westers georiënteerde Micheïl Saakasjvili de Rozenrevolutie doormaakte en middels democratische hervormingen een gooi naar EU-lidmaatschap hoopte te doen. Maar de hervormingen verloren hun glans, Saakasjvili raakte uit de gratie en na een korte oorlog met Rusland in 2008 won de steenrijke Bidzina Ivanisjvili in 2012 de verkiezingen met zijn pas opgerichte ‘burgerpartij’ Georgische Droom.
En nu is Ivanisjvili de aanjager van een controversieel wetsvoorstel tegen ‘buitenlandse invloeden’, dat al weken voor grote protesten zorgt van pro-Europese Georgiërs. Volgens dat plan moeten mediabedrijven en ngo’s die minstens 20 procent van hun inkomsten uit het buitenland ontvangen zich registreren als ‘buitenlands agent’ en komen zij onder toezicht van Justitie. Dinsdagavond laat ontaardden de protesten in geweld. De oproerpolitie greep in met waterkanonnen, traangas, flitsgranaten en bruut geweld tegen de demonstranten. Het leidde tot 63 arrestaties en meerdere gewonden.
Ivanisjvili werd in 1956 in een dorp in West-Georgië geboren, studeerde in Tbilisi en daarna in Moskou. Zoals veel Russische zakenmensen in die tijd verdiende hij zijn startkapitaal met de verkoop van computers, waarna hij in de metaal- en bankensector zijn vermogen vergaarde. Dat wordt door zakenblad Forbes geschat op een slordige 5 miljard euro. In 2003 keerde hij met zijn vrouw en vier kinderen terug naar Georgië. Zoon Bera (29), een opvallende verschijning omdat hij lijdt aan albinisme, maakte daar naam als rapper en producer.
‘Onplezierig besluit’
Na zijn verkiezingszege van 2012 werd Ivanisjvili premier van de nieuwe regering. Maar toen zijn Georgische Droom eenmaal stevig in het zadel zat, trad hij af als premier en verdween in de coulissen. In de jaren die volgden verruilde Georgië zijn eerdere pro-Europese koers voor een pro-Russische. Democratische hervormingen werden een voor een teruggedraaid, tot grote woede van democratisch gezinde Georgiërs, wier burgerrechten steeds verder werden ingeperkt, en die de Russische greep op hun land met de dag sterker zagen worden.
Toen Georgische Droom vorig jaar een wet op ‘buitenlandse agenten’ wilde invoeren, die de vrijheid van ngo’s naar Russisch voorbeeld drastisch zou inperken, gingen duizenden uit protest de straat op. De ‘Russische wet’ werd onder druk van de protesten ingetrokken, maar Ivanisjvili zag zich genoodzaakt uit de schaduw te treden.
Lees ook ‘Wij weten wat het betekent om Rusland als buurman te hebben’
Afgelopen december maakte Ivanisjvili plotseling zijn ‘terugkeer’ in de Georgische politiek bekend en benoemde hij zichzelf tot ‘erevoorzitter’ van Georgische Droom. Hij noemde het een „onplezierig besluit” dat noodzakelijk was vanwege de „gecompliceerde geopolitieke situatie” in Georgië. Diezelfde maand had Georgië, ondanks zijn pro-Russische koers, het EU kandidaat-lidmaatschap toegekend gekregen. De pro-Europese Georgiërs vierden feest, Moskou was woedend.
Aan die volksvreugde kwam vorige maand een abrupt einde toen Georgische Droom bekend maakte de ‘Russische wet’ opnieuw in te voeren. Sindsdien gaan dagelijks duizenden burgers de straat op, tegen wie de politie steeds harder optreedt. In een reactie besloot het Europees Parlement vorige week het EU-toetredingsproces (dat nog jaren kan duren) stil te leggen indien Georgische Droom de ‘Russische wet’ niet intrekt.
Belangen en angst
Ivanisjvili trekt zich daar niets van aan. Integendeel, in een felle speech haalde hij maandag hard uit naar het Westen en naar oud-president Saakasjvili, die sinds 2021 een gevangenisstraf uitzit en er slecht aan toe is. „Sommigen denken dat Saakasjvili de oorzaak was van het sadisme en het gebrek aan patriottisme [in Georgië]. Maar dit werd allemaal besteld door klanten uit het buitenland […] De recente resolutie van het Europees Parlement is daar een voorbeeld van”, zo sprak Ivanisjvili tegen zijn aanhangers die door de overheid per bus naar Tbilisi waren gebracht om hem toe te juichen. Ook beschuldigde hij het Westen ervan Georgië en Oekraïne tegen Rusland te hebben opgehitst, met hulp van „ngo’s en radicale oppositie”.
Volgens Georgische politiek analisten is de pro-Russische koers van Ivanisjvili niet uitsluitend ingegeven door de financiële belangen die hij nog altijd in Rusland heeft, maar ook door angst. Voor een nieuwe Russische invasie, als hij niet doet wat Poetin hem opdraagt, en voor persoonlijke wraak van de Russische president. Begin dit jaar zei de Georgische politiek analist Kacha Gogolasjvili tegen NRC: „Hij weet dat het met veel andere oligarchen die Poetin niet konden of wilden helpen, slecht is afgelopen.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115030277-e1baea.jpg|https://images.nrc.nl/LxaJW2AZiP4vwtnCVecRRFigZUs=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115030277-e1baea.jpg|https://images.nrc.nl/aObYN3BNxWSrdDYCoumOuFKfGpc=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115030277-e1baea.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115029995-569107.jpg|https://images.nrc.nl/wollpiCAeA_MSY9rv8IGJlhebmE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115029995-569107.jpg|https://images.nrc.nl/6a_GZYwqvkKvVDfLi04K7FXyzE0=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115029995-569107.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115030256-f30270.jpg|https://images.nrc.nl/4Y67BPOvFIiCfwDTPm2YbnSgImM=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115030256-f30270.jpg|https://images.nrc.nl/ElkMpvzWJsxYlpwpHCaHFlAUcCs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115030256-f30270.jpg)
