Category: Vandaag

Wat gebeurt er als je een handgeschreven briefje met „I love ChatGPT” via je smartphonecamera aan de nieuwste versie van de chatbot toont? Dan praat ChatGPT terug, met een vrouwenstem. Giechelend. „O, dat is zo lief van je.”

Deze week presenteerden Google en OpenAI, marktleiders in artificiële intelligentie (AI), de jongste versies van hun chatbots, Gemini respectievelijk ChatGPT. Daarbij bleek de AI-hype nog lang niet op zijn eind. Chatbots worden snel slimmer, nog menselijker en overtuigender. Tegelijk blijven er vragen: rechtvaardigt de hype de miljardeninvesteringen echt? En worden de AI-modellen niet te snel te slim?

OpenAI ontketende in november 2022 een AI-hype met ChatGPT, dat intussen honderd miljoen gebruikers per week heeft. De onderliggende technologie – OpenAI’s taalmodel GPT – is feitelijk een enorme database met miljarden woorden en beelden van het internet. Slimme computermodellen leren aan de hand daarvan hoe mensen met elkaar communiceren. Sinds ChatGPT zijn er weinig grote bedrijven die nu níét met kunstmatige intelligentie experimenteren. Bijvoorbeeld om klantenservice uit te besteden aan chatbots, juridische contracten op te stellen of teksten schrijven te automatiseren.

Buckingham Palace

OpenAI presenteerde maandag de nieuwste versie van zijn taalmodel, GPT-4o genaamd (de ‘o’ staat voor omni, ofwel: alles). Waar gebruikers met de eerste versie alleen nog konden chatten (gebruiker typt, computer typt terug), combineert de jongste versie audio, video en tekst. Demonstratiefilmpjes van OpenAI tonen onder meer een gebruiker die zijn telefooncamera op Buckingham Palace richt, waarna ChatGPT in gesproken woord vragen over het paleis beantwoordt. Ook kan de chatbot live gesprekken vertalen.

OpenAI-topman Sam Altman noemde zijn nieuwe technische speeltje „AI uit de films”. Daarbij verwees hij naar zijn favoriete film Her, waarbij een man verliefd wordt op zijn spraakassistent. Her, uit 2013, is inmiddels door de realiteit ingehaald.

Bekijk hier de presentatie van OpenAI

https://www.youtube.com/watch?v=DQacCB9tDaw

Google deed daar dinsdag een schepje bovenop. De strategie van het techconcern, kort samengevat: taaltechnologie gaat in elk product dat we maken.

Iedereen die Google gebruikt, van zijn e-maildienst Gmail tot de zoekmachine, krijgt te maken met een AI-assistent, die helpt e-mails te schrijven of zoekresultaten samenvat. Googles taalmodel Gemini wordt intussen in Android-telefoons geïntegreerd. Denk aan een AI-model dat op de smartphone draait, kan meeluisteren met gesprekken en bijvoorbeeld waarschuwt als er een oplichter aan de lijn is. Google belooft dat de privacy van gebruikers beschermd blijft en dat het bedrijf geen gesprekken van gebruikers verzamelt om advertenties te verkopen.

Technisch ontlopen de beide voorlopers in AI elkaar nauwelijks. Google, dat pionierde met taalmodeltechnologie die aan de basis ligt van de huidige generatie chatbots, opereert hooguit wat voorzichtiger dan zijn concurrent. Google krijgt, als een van de grootste techbedrijven ter wereld, sneller kritiek als het misgaat dan een relatief jong, niet beursgenoteerd bedrijf als OpenAI. Daarom zette Google in februari de beeldgenerator van Gemini stop, nadat de tool doorsloeg in een poging alle etniciteiten gelijkwaardig te representeren. Gemini toonde onder meer Aziatische nazi’s en zwarte Vikingen.

Lees ook
‘AI zal proberen de macht over te nemen’

Betere beslissingen

Waarom investeren techbedrijven toch zo veel geld, miljarden dollars per jaar, in deze technologie? Ze rekenen erop dat ze veel geld gaan verdienen met AI-assistenten. Door computer en mens beter te laten samenwerken, kunnen werknemers productiever worden en consumenten betere beslissingen nemen, zo is het idee.

Of de AI-assistent echt zo groot wordt als de techbedrijven geloven, is onzeker. Techbedrijven beloven al meer dan tien jaar een toekomst waarin mensen met computers in gesprek gaan. Dat kan via een digitale praatpaal thuis (Amazon Alexa, 2014) of een klein, rond kastje (Google Home, 2016), en via apps op de smartphone (Apple’s Siri, 2011). Al deze initiatieven maakten hun belofte niet waar. De conclusie was steeds hetzelfde: ouderwets de zoekmachine om hulp vragen door typen op de smartphone werkt beter en sneller.

De recente ontwikkelingen in taalmodeltechnologie maken de chatbots veel overtuigender – menselijker – dan de vorige generatie apparaten. De nieuwste versie van ChatGPT is niet meer van een mens te onderscheiden. De hoop is dat consumenten, gefrustreerd geraakt door chatbots die traag reageren of opdrachten niet begrijpen, de technologie nu wel omarmen. Blijft de vraag of die zo onmisbaar wordt dat mensen er ook voor willen betalen.

Nepnieuws

Zorgen zijn er met name over het tempo van de technische ontwikkelingen. Overtuigende chatbots kunnen ook overtuigend nepnieuws overbrengen, of stemmen imiteren om mensen op te lichten. AI-wetenschappers maken zich zorgen over wat het alignment-probleem wordt genoemd. Ofwel: ontwikkelen de bedrijven technologie die in dienst staat van de mens, of die de mens straks meer kwaad dan goed gaat doen?

Tekenend was dat een dag na de presentatie van OpenAI Jan Leike en Ilya Sutskever, twee kritische stemmen binnen het bedrijf, hun vertrek aankondigden. Leike en Sutskever leidden mede het onlangs opgerichte superaligment team van OpenAI. Met één belangrijke taak: de mensheid beschermen tegen de technologie die binnen OpenAI ontwikkeld wordt.

Delen

Mail de redactie

Het Openbaar Ministerie heeft woensdag levenslang geëist tegen Minh N. V. voor het neerschieten van zijn ex-vriendin en haar moeder in een winkelcentrum in Zwijndrecht, afgelopen jaar. De 66-jarige moeder kwam daarbij om het leven, de ex-vriendin raakte blijvend verlamd. Volgens het OM is er sprake van femicide: het doden van de ex-partner om het verbreken van een relatie.

V. zocht zijn ex-vriendin op bij haar moeder in Dordrecht, waarna hij hen volgde naar het winkelcentrum. Na een uur wachten op het parkeerterrein schoot hij ze neer. Na de schietpartij bleef V. vijf weken voortvluchtig. Er ontstond vervolgens een zoekactie, die een woordvoerder van het OM omschreef als „een uitzonderlijke klopjacht op een levensgevaarlijke man”. Toen V. werd gevonden, lag het vuurwapen waarmee hij op de vrouwen had geschoten in zijn auto. Bij aanvang van de strafzaak vroeg V. zelf om een levenslange celstraf.

Het OM noemt de daden van V. „gruwelijke feiten die de maatschappij ernstig hebben geschokt”. Het beschouwt hem als extreem gevaarlijk. V. komt al meer dan twintig jaar in aanraking met justitie en politie wegens het plegen van onder meer gewapende overvallen en dreiging met geweld. Ook was ‘Lucky’, die zijn bijnaam verkreeg vanwege zijn talent vaak uit handen van politie te blijven, al enkele keren veroordeeld tot onvoorwaardelijke celstraffen.

Lees ook
Het gezicht van de Zwijndrechtse schutter was meteen overal te zien

Delen

Mail de redactie

De Slowaakse premier Robert Fico is woensdagmiddag beschoten na een regeringsvergadering in de gemeente Handlová. Dat schrijft het Slowaakse persbureau TASR. Fico zou zijn geraakt in zijn buik en is afgevoerd naar het ziekenhuis.

Er zouden drie tot vier schoten zijn afgevuurd toen de politici die aanwezig waren bij de vergadering naar buiten liepen. De schutter is aangehouden, schrijft TASR. Het gebied rondom het Dom kultúry Handlová, het cultureel centrum waar de vergadering plaatsvond, wordt geëvacueerd.

Dit bericht wordt aangevuld.

Delen

Mail de redactie

Oplettende buurtbewoners hebben het al gezien: Sarah V. is vrij. Het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden heeft besloten de voorlopige hechtenis met onmiddellijke ingang te schorsen en haar overdag onder voorwaarden thuis bij haar kinderen te laten zijn.

Dat blijkt uit een beschikking van het hof van vrijdag 10 mei, die geanonimiseerd is gepubliceerd op rechtspraak.nl. V., arts en voorheen in opleiding tot anesthesioloog, werd op 19 maart door de rechtbank in Utrecht veroordeeld tot elf jaar cel wegens herhaaldelijke poging tot moord op haar pasgeboren dochter. Ze deed dat naar de overtuiging van de rechtbank door de voeding van haar dochter te vergiftigen met het diarree-remmende middel loperamide. Wat betreft haar zoon waren er ook zware verdenkingen, maar die konden naar het oordeel van de rechtbank niet bewezen worden.

Het hof doet met het besluit om de voorlopige hechtenis van Sarah V. te schorsen wat de rechtbank in Utrecht ook deed toen het onderzoek in deze zaak nog gaande was: het belang van Sarah V. zwaarder laten wegen dan het belang van het Openbaar Ministerie om haar voorlopig vast te zetten. Volgens de wet mag een verdachte zijn of haar proces in vrijheid afwachten, ook in hoger beroep, tenzij de verdachte vluchtgevaarlijk is, een gevaar voor de samenleving vormt, of om een andere zwaarwegende reden. Bij Sarah V. ziet het hof die niet, zoals de rechtbank in Utrecht die eerder ook niet zag. Sarah V. werd in januari 2021 gearresteerd en kwam na een maand voorlopige hechtenis onder voorwaarden vrij. Na de uitspraak op 19 maart werd ze direct gevangengezet. Ze ging dezelfde dag nog in hoger beroep.

Recidive

Vormt Sarah V. een bedreiging voor de kinderen? In de terechtzitting van de meervoudige strafkamer op 17 februari 2022 in Utrecht, dus nog tijdens het onderzoek, zei de voorzitter dat het risico op recidive als „zwaar” werd gezien. Op 19 maart dit jaar oordeelde de rechtbank dat een gevangenisstraf van elf jaar „passend en geboden” was omdat, aldus het vonnis, „de kinderen van verdachte beschermd moeten worden en de kans moeten krijgen om veilig en in goede gezondheid verder op te groeien”.

In een recent wetenschappelijk artikel staat dat 77 procent van de daders die kindermishandeling plegen door het nabootsen en toebrengen van ziekteverschijnselen recidiveert.

Het hof wijst erop dat Sarah V. eerder lange tijd vrij is geweest, „waarbij zich geen incidenten hebben voorgedaan.” Ook dringt het gezin van V. erop aan dat ze vrij komt. V. mag haar kinderen geen medicijnen geven of eten en drinken voor hen bereiden, aldus een van de voorwaarden van het hof.

Wanneer het hoger beroep dient is nog niet bekend.

Delen

Mail de redactie

De Europese buitenlandchef Josep Borrell heeft het Georgische parlement woensdag opgeroepen om de omstreden ‘Russische wet’ in te trekken. Het parlement nam die wet, die inhoudt dat organisaties met meer dan 20 procent van hun budget uit het buitenland het etiket ‘buitenlands agent’ krijgen, dinsdag aan. Dat heeft volgens Borrell „negatieve gevolgen voor Georgië op de weg naar de EU”.

Georgië werd afgelopen december EU-kandidaatlid. Eind april liet Borrell echter al weten de wet „onverenigbaar” te vinden met de waarden van de EU. Daar voegde hij woensdag aan toe dat de wet volgens hem het werk van het maatschappelijk middenveld en de vrije pers ondermijnt. Ook zei hij de „intimidatie, bedreigingen en fysieke aanvallen” van de politie richting demonstranten te hekelen.

De Duitse parlementariër Michael Roth, in april op bezoek in de Georgische hoofdstad Tbilisi, zei toen dat onderhandelingen over toetreding van Georgië waren uitgesloten als de wet zou worden aangenomen. Georgische betogers, die de afgelopen weken met tienduizenden tegelijk de straten van Tbilisi op gingen, vrezen al lange tijd dat de goedkeuring van de wet de weg naar de Europese Unie blokkeert.

Waarschuwingen VS en NAVO

Ook de Verenigde Staten hebben Georgië gewaarschuwd de wet niet in te voeren. Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken dreigde dinsdag om financieringen aan Georgië stop te zetten wanneer dat wel gebeurt, schrijft The Guardian. De VS gaven door de jaren heen miljarden dollars uit aan de wederopbouw van Georgië na de val van de Sovjet-Unie.

Ook de NAVO, waar Georgië zich eveneens bij wil aansluiten, was woensdag uiterst kritisch. Een woordvoerder va nhet militaire samenwerkingsverbond sprak tegen persbureau Reuters over „een stap in de verkeerde richting”. Ook zou de wet Georgië volgens de NAVO verder weg brengen van de Europese en Euro-Atlantische integratie. „Wij dringen er bij Georgië op aan om van koers te veranderen en het recht op vreedzaam protest te respecteren”, aldus de woordvoerder.

Delen

Mail de redactie

De Europese economie blijft magertjes presteren. Dit jaar komt de economische groei in de Europese Unie uit op 1 procent, en volgend jaar stijgt die naar 1,6 procent, zo voorspelt de Europese Commissie woensdag. Vooral de Duitse economie blijft kwakkelen: dit jaar groeit die naar verwachting met 0,1 procent nauwelijks en volgend jaar zou die op 1 procent blijven steken.

Voor de grootste economie van de EU komt de groei daarmee nog wat lager uit dan de 0,3 procent die de Commissie eerder dit jaar voorspelde. In zijn reguliere economische prognose voorspelt Brussel woensdag dat de economie van Duitsland volgend jaar slechter presteert dan die van alle andere landen in de EU. De Duitse export blijft het moeilijk hebben en ook het investeringsniveau in het land blijft achter.

Die magere voorspellingen voor de Duitsers steken schril af tegen die voor EU-landen die het tien jaar geleden nog zwaar hadden: Griekenland en Spanje. In die Zuid-Europese landen groeit de economie dit jaar respectievelijk met 2,2 en 2,1 procent.

Opgeknapt

Al met al wijst Eurocommissris Paolo Gentiloni (Economie) er in een verklaring op dat „de Europese economie aanzienlijk is opgeknapt, wat aangeeft dat we een omslagpunt hebben bereikt na een zeer uitdagend 2023”.

Door betere exportcijfers, aantrekkend toerisme en stijgende consumentenbestedingen groeide de Europese economie de eerste maanden van dit jaar met 0,3 procent ten opzichte van het kwartaal ervoor.

Tegelijk blijft de Europese economische groei achter bij die in de Verenigde Staten en China – onder meer door heviger negatieve effecten van de Russische inval in Oekraïne. Europese landen blijven kampen met hoge energieprijzen, lagere consumentenbestedingen dan langjarig gemiddeld en achterblijvende investeringen.

De Nederlandse economie doet het dit jaar naar verwachting iets beter dan eerder voorspeld. Met 0,8 procent groei blijft die iets onder het Europese gemiddelde. Maar of die voorspelling uitkomt, blijft onzeker: juist deze woensdag liet het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) weten dat de Nederlandse economie in de eerste maanden van dit jaar nog kromp – anders dan in de rest van de EU. Voor volgend jaar verwacht Brussel dat Nederland met een verwachte 1,5 procent groei iets onder het Europese gemiddelde blijft zitten.

Inflatie blijft dalen

De inflatie in de EU blijft volgens de eerdere verwachting dalen: van 6,4 procent vorig jaar tot 2,7 procent dit jaar. Voor de eurozone – de landen die de euro als betaalmiddel hebben – zijn de voorspellingen nog wat gunstiger: daar verwacht de Commissie een snellere daling tot 2,5 procent dit jaar, en volgend jaar 2 procent. Daarmee zou de eurozone-inflatie volgend jaar uitkomen op de doelstelling van de Europese Centrale Bank.

Dat de eurozone-inflatie sneller daalt dan eerder verwacht, komt onder meer doordat de effecten van de handelsverstoringen door Rode Zeeblokkades in de praktijk meevallen. Tegelijk blijft de Commissie waarschuwen dat de geopolitieke situatie in de wereld onzeker is en dat ontwikkelingen in onder meer de oorlog in Oekraïne en het conflict in het Midden-Oosten flinke consequenties kunnen hebben voor de Europese economie en inflatie.

Delen

Mail de redactie

Alle politieagenten van Frankrijk kennen sinds deze week het gezicht van de 30-jarige Mohamed Amra. Ze zien zijn ronde gezicht, zijn bruine haar en ogen en zijn bescheiden snor en baard als ze op hun werkplek aankomen. Want Amra is op dit moment de meest gezochte crimineel van Frankrijk, nadat hij dinsdagochtend bij een gewelddadige ontsnapping in het noordelijke departement L’Eure wist te ontkomen uit de bus waarin hij werd vervoerd.

De ontsnapping vond dinsdag rond 11.00 uur plaats bij een tolstation in het dorp Icarville. Daar ramden twee handlangers van Amra in gestolen auto’s de bus waar de crimineel in zat. Ze schoten twee van de vijf beveiligers dood en wisten samen met Amra te ontkomen. Het drietal is nog steeds voortvluchtig – na de ontsnapping werden veertig kilometer verderop twee uitgebrande auto’s teruggevonden.

‘Veelzijdige speler’

De uit Rouen afkomstige Amra, bijgenaamd la mouche (de vlieg), Momo en Schtroumph (smurf), is geen „grote vis” in de criminele wereld, zo stellen politiebronnen tegenover Le Monde. Dit blijkt ook uit het feit dat zijn gevangenenbus niet het maximale beveiligingsniveau had. Beter kan hij volgens dezelfde bronnen beschreven worden als een „opportunistische en veelzijdige” speler in de drugs- en onderwereld.

Dat wil niet zeggen dat hij geen fors strafblad heeft. Sinds zijn jeugd is Amra veroordeeld voor diefstallen, het weigeren van politiebevelen, geweldsdelicten en zaken als afpersing. Tot zijn ontsnapping zat hij een celstraf van achttien maanden uit voor ‘zware diefstallen’. De laatste jaren lijkt Amra betrokken te zijn geweest bij ernstigere misdrijven: hij wordt verdacht van poging tot moord en betrokkenheid bij kidnappings. Ook zou hij vanuit de gevangenis betrokken zijn geweest bij de moord op een drugscrimineel in Rove, in de buurt van Marseille. Zijn verkoolde lichaam werd in juni 2022 met een kogel in zijn hoofd teruggevonden in een uitgebrande auto – een bekende modus operandi in drugscircuit.

Lees ook
Drugsoorlog in Marseille: ‘Totale afwezigheid van respect voor het menselijk leven’

Drugscriminaliteit

De zaak toont andermaal de problemen waarmee Frankrijk kampt op het gebied van drugscriminaliteit. In vrijwel alle grote steden zijn drugsnetwerken actief, die de groeiende vraag naar wiet en cocaïne beantwoorden en zwaar geweld niet schuwen om hun handel te beschermen of tegenstanders te belemmeren. Sinds maart poogt de regering met forse politie-inzet in geraakte steden het probleem aan te pakken. Inmiddels zijn in het kader van deze zogenoemde schoon schip-operaties zeker drieduizend mensen opgepakt en vier ton drugs en twintig miljoen euro ingenomen. De vrees is echter dat de opgepakten mensen vooral makkelijk inwisselbare mensen onderaan de ladder van de drugsorganisaties zijn.

De politiek is er dus alles aan gelegen om Amra weer achter de tralies te krijgen. Zijn goed gevulde strafblad zal daarbij naar verwachting flink worden uitgebreid: de vlieg en zijn handlangers worden na de bloedige ontsnapping onder meer verdacht van moord en poging tot moord, ontsnapping en wapenbezit. Premier Gabriel Attal belooft alles op alles te zetten om de drie te vinden. „Ze zullen hiervoor betalen.”

Delen

Mail de redactie

Sinds Pieter Duisenberg president van de Algemene Rekenkamer is, rijdt hij niet meer zorgeloos over de Nederlandse wegen. „Ik voel elk hobbeltje meer dan hiervoor.”

Al een jaar of vijf constateren medewerkers van de Rekenkamer overal in het land de gevolgen van achterstallig onderhoud aan bruggen, tunnels en viaducten. Regelmatig mag er minder verkeer over een brug rijden of gelden snelheidsbeperkingen als noodmaatregel. Op de A7 tussen Sneek en Joure, waar Duisenberg zelf vaak rijdt, wordt nog steeds gewerkt aan herstel van een wegdek dat eind 2022 plotseling verschoof.

Vervelend, dacht Duisenberg er destijds als weggebruiker over. Nu ziet hij het, als hoogste baas van de Rekenkamer, als symptoom van een veel groter probleem. „We gaan naar een niveau toe dat we over een aantal jaren bepaalde bruggen niet meer kunnen gebruiken. En wij constateren dat de minister niet weet waar de grootste problemen zitten.”

Het verbaast hem vooral dat Rijkswaterstaat al jaren zegt veel meer geld nodig te hebben voor het onderhoud dan het ministerie inboekt. „Hoe kan dat bedrag bijna twee keer zo hoog zijn? Het is heel gek dat er zo’n discrepantie is tussen ambitie en geld.”

Is het zuinigheid? Het eigenaardige is dat diezelfde overheid op andere gebieden juist scheutig strooit met geld. Een klein voorbeeld: de manier waarop minister van Justitie Dilan Yesilgöz, tevens VVD-leider, de drugssmokkel probeert aan te pakken. Zeehavens in Zeeland en Noord-Holland en bloemenveilingen kregen 9,3 miljoen euro om drugscriminaliteit tegen te gaan.

Duisenberg liet de effecten in kaart brengen, vertelt hij. „Daarvoor gaan we naar de smokkelknooppunten toe die extra geld van de minister kregen.” En? „De minister weet niet of met dat geld ook iets is bereikt. Wij hebben ook niet kunnen vaststellen wat er is bereikt. Dat geldt helaas voor heel veel van de projecten waar we in zijn gedoken.”

Ruim 400 miljard euro

Dit gebeurt er met je blik op Nederland als je in de boeken van de overheid duikt. Als je niet alleen de politieke beloften noteert, maar ook de jaarrekening doorspit en het land afreist om te zien wat ervan terechtkomt. Als je je afvraagt: wordt het geld wel effectief en doelmatig besteed? Kortom: als je doet wat de Algemene Rekenkamer al sinds 1814 – en haar voorgangers nog eeuwen langer – als missie heeft. En wat de Rekenkamer deze woensdag, op Verantwoordingsdag, aan de Tweede Kamer presenteert in haar jaarlijkse onderzoek naar het financieel beheer door de rijksoverheid van ruim 400 miljard euro aan uitgaven.

Duisenberg (56), die de Rekenkamer sinds een half jaar leidt, lijkt geknipt voor die rol. Al in de Tweede Kamer paste de VVD’er zijn boekhoudkundige expertise toe om de begroting te controleren. De ‘methode-Duisenberg’ werd een begrip.

De macro-econoom, die na zijn Kamerlidmaatschap de lobbyclub van universiteiten leidde, is iemand wiens ogen beginnen te fonkelen als hij praat over Verantwoordingsdag, deze woensdag: een dag die in zijn ogen veel belangrijker is dan Prinsjesdag en zeker zoveel aandacht verdient als de presentatie van een regeerakkoord.

Regeerakkoorden en Miljoenennota’s staan bol van de plannen, maar het zijn de prestaties, niet de plannen, die tellen voor de burger. „Dit is resultatendag.”

Lichtpunten

In de Verantwoordingsstukken van dit jaar ziet de Algemene Rekenkamer een aantal lichtpunten. Na jaren van grote problemen gaat het veel beter met het financieel beheer van de overheid. Van de Rekenkamer mag jaarlijks maximaal 1 procent van de rijksuitgaven ‘niet rechtmatig’ zijn. Daarmee wordt bedoeld dat bedragen niet goed zijn verantwoord of dat procedures, zoals het tijdig informeren van de Tweede Kamer, niet of onvoldoende zijn gevolgd.

In voorgaande jaren was „een zorgwekkend hoog percentage” van de financiële verplichtingen niet rechtmatig. Nu liggen de verplichtingen en uitgaven van de rijksoverheid weer dicht bij de strenge norm die de Rekenkamer stelt, rond de 1 procent dus. Het ministerie van Volksgezondheid, dat tijdens de coronacrisis door het ijs zakte met zijn financieel beheer, krijgt nu zelfs lof toegezwaaid omdat er „duidelijke vooruitgang’’ is geboekt.

Maar zorgen heeft de Rekenkamer nog genoeg. Over hoe ministeries spullen en diensten inkopen bijvoorbeeld. Daar worden de regels veel te vaak niet gevolgd. Zo zet de overheid „de deur open voor vriendjespolitiek” en „te hoge marges” bij bedrijven waar ze inkoopt. Of over de Belastingdienst, die de komende jaren twaalfduizend mensen extra nodig heeft, op een krappe arbeidsmarkt. Of het ministerie van Defensie, waar de veiligheid van personeel en materieel gevaar loopt.

In al die uiteenlopende gebreken ziet Duisenberg een patroon. De Nederlandse politiek stelt geen prioriteiten en stelt zich niet de vraag of wat ze wil wel kan. Dan mag er geld genoeg zijn, maar lopen plannen alsnog stuk op een muur van personeelstekorten en uitvoeringsproblemen bij ingewikkelde regelingen.

„Aan beleid geen gebrek, aan uitvoering des te meer”, schrijft de Rekenkamer in de inleiding. „De politiek heeft grote ambities, maar Nederlanders willen graag resultaat zien: eerst zien, dan geloven.”

Is het huidige demissionaire kabinet te ambitieus geweest?

„Het kabinet heeft in ieder geval veel minder resultaat laten zien dan vooraf was bedacht. De ambities waren groter dan wat de overheid aankon. Een nieuw kabinet zou meer moeten kiezen. Mensen willen dat je niet alleen beloftes doet, maar dat je die ook waarmaakt. Daarom zijn we wel een beetje teleurgesteld.”

Wat moet een nieuw kabinet doen om u niet teleur te stellen?

„Ga meer proactief kijken naar de risico’s van beleid. Dat het kabinet zegt: als we dit willen, dan kan het dit kosten, maar het kan ook dat kosten. Dat zeg ik trouwens ook tegen de Kamer. Bespreek veel opener of de ambities wel waar te maken zijn met het budget dat er is. Want anders heb je de volgende crisis te pakken.

„Er zijn gewoon te vaak negatieve verrassingen de laatste jaren. Dan blijkt beleid duurder dan gedacht. Of ambities komen niet uit. Maar vaak was dat te voorzien. Het zijn zogenaamde verrassingen die we al lang hadden kunnen zien aankomen.”

Zoals?

„Laat ik als voorbeeld de asielkosten noemen, want die hebben we vorig jaar onderzocht. In 21 van de afgelopen 23 jaar moest de asielbegroting naar boven worden bijgesteld, omdat hij vooraf te laag was ingeschat. Dat kan je gewoon voorzien. Na 21 van de 23 keer is dat geen verrassing meer, maar een symptoom van hele slechte controle.”

En van politieke onwil om te erkennen dat er meer asielzoekers zullen komen?

„Ja, het is echt politieke onwil.”

Het klinkt alsof u zegt: er zijn politieke redenen om die openheid niet vooraf te geven. Is dat zo?

„Daar moet je hier wel aan denken. Dat worden bommetjes in de Hofvijver en die zijn niet goed voor het vertrouwen in de overheid. Dat varieert van asiel en onderhoud van wegen tot stikstof. De kostenoverschrijding bij de renovatie van het Binnenhof is nog zo’n verrassing die niet echt een verrassing is.”

Hoe verklaart u deze dynamiek? U heeft zelf ook in de politiek gezeten.

„Toen begreep ik het ook niet. Daarom ben ik, toen ik zelf in de politiek zat, ook begonnen met een methode om zorgvuldiger te kijken naar begrotingen. Met drie hele simpele vragen. Wat wil de minister bereiken? Wat gaat de minister daarvoor doen? En: wat gaat het kosten? U en ik zullen thuis zeggen: het is toch heel normaal dat je dat doet? In de politiek is het heel lastig om dat concreet te maken.”

Politieke plannen controleren is niet zo spannend als politieke plannen aankondigen.

„Wat ik positief vind, is dat er meer aandacht voor komt. Er zijn meer rapporteurs voor de begroting en de financiële verantwoording. Wij zien nu al dat er meer briefings zijn aangevraagd om uitgaven te evalueren. Dat zie je ook terug in een motie van NSC en BBB die bijna Kamerbreed is aangenomen, voor een spending review: het systematisch doorkammen van álle ruim 400 miljard euro aan rijksuitgaven en kijken wat de zin en onzin is van inkomsten en uitgaven. Maar het is waar: dat is noest werk achter de schermen, je komt er niet mee op de voorpagina van NRC.”

U prijst de aandacht voor controle bij NSC en BBB. Tegelijkertijd lijken de vier partijen die nu formeren allemaal bereid te snijden in de overheid. Kan dat wel, zoveel wensen met een kleinere overheid?

„We hebben gezien dat bezuinigingsopgaven in het ambtenarenapparaat niet de oplossing zijn geweest. Als je wil vereenvoudigen en het belastingsysteem op orde brengen, gaat dat eerst eerder meer mensen kosten dan minder. Het probleem van de uitvoering en het probleem ook van de vacatures die er zijn, dat moet je gewoon bovenaan zetten.”

Het lijkt soms alsof elk beleidsdossier een crisis is. Hoe kun je dan keuzes maken?

„Een goede keuze kan zijn om niet overal heel precies maatwerk toe te passen. Want maatwerk kost ook heel veel tijd. Dat is een dilemma, want dan zal niet iedereen precies bediend worden zoals hij bediend wil worden en het kan meer kosten. Maar in ieder geval heb je dan een overheid die doet wat ze belooft. Daarom vinden we de manier waarop het kabinet heeft opgetreden in de energiecrisis actief en beheerst, ook al hebben daar mensen geld gekregen die het niet nodig hadden.”

Hoe kijkt u naar het herstel voor de toeslagenouders? Ook daar krijgen mensen geld die niet gedupeerd zijn, constateert u in uw onderzoek.

„Ik heb op een gegeven moment gevraagd aan mijn accountants: waarvan lig je wakker? En dan noemen ze dit. Omdat het een heel moeilijk dilemma is waar ook de uitvoerders tegenaan lopen. Wij zeggen: het is belangrijk met open ogen een bewuste keuze te maken, tussen ruimhartigheid en zorgvuldigheid. Onze taak is aan de Tweede Kamer te rapporteren wat de consequentie is van de keuze – en daarmee keur ik die niet af. Maar wees je bewust van de keuzes die je maakt en wees er eerlijk over.”

Delen

Mail de redactie

Nederland is relatief tevreden en welvarend, maar of de jongvolwassenen van nu straks eenzelfde welzijn ervaren als ouderen is zeer de vraag. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) concludeert in de woensdag gepubliceerde Monitor brede welvaart dat dit welzijn in de toekomst sterk onder druk staat. Dat komt onder andere door eroderende natuur, verstedelijking en immigratie, die de druk op sociale leefomgeving en publieke ruimte vergroten.

Volgens het statistiekbureau gaat de huidige welvaart in toenemende mate ten koste van de welvaart van toekomstige generaties. Fosfor- en stikstofuitstoot in Nederland zorgen er bijvoorbeeld voor dat de biodiversiteit rap achteruitgaat, waardoor ecosystemen verzwakt raken. Binnen de EU bungelt Nederland onderaan de lijstjes van ‘natuurlijk kapitaal’. Op termijn kan deze verschraling van de natuur een bedreiging vormen voor de economie, die afhankelijk is van grondstoffen en processen als natuurlijke bestuiving.

Ook andere ontwikkelingen zetten het welzijn van toekomstige generaties onder druk, ziet het CBS. Vergrijzing leidt tot ‘uitdagingen’ in de zorgsector en draagt eraan bij dat jongeren op de krappe woningmarkt moeilijker aan een woning komen. Een vijfde van de jongvolwassenen (25 tot 29 jaar) woonde afgelopen jaar nog in het ouderlijk huis, en dat aandeel stijgt. Jongeren die wel op zichzelf wonen, zijn ongeveer een kwart van hun inkomen kwijt aan woonlasten: meer dan ouderen in Nederland en relatief meer dan in de meeste andere EU-landen.

Het CBS constateert een breed generationeel schisma. Jongeren tot 25 jaar hebben niet alleen minder financiële slagkracht, onder meer door hogere woonlasten, ze zijn ook minder tevreden over de hoeveelheid vrije tijd die ze hebben, hebben minder vertrouwen in de medemens en geven aan vaker het slachtoffer te zijn geweest van criminaliteit.

Gezond en gelukkig

De afgelopen jaren is er meer aandacht gekomen voor een welvaartsdefinitie die breder kijkt dan alleen naar economische groei. Na advies van een parlementaire onderzoekscommissie paste het CBS zijn meetmethodes aan en ging het werken met de term ‘brede welvaart’. Niet langer keek het statistiekbureau alleen naar materiële welvaart, het ging ook onderzoeken hoe gezond en gelukkig mensen zich voelen, hoe ze tegen hun werk en vrije tijd aankijken en of ze vertrouwen hebben in instituties en andere mensen.

Wat dat laatste betreft is Nederland erg tevreden. Twee derde van de ondervraagden geeft aan vertrouwen in anderen te hebben, en die opvatting neemt de laatste jaren geleidelijk toe. Afgelopen jaar vond slechts 7,2 procent van de werkenden dat de tijdsbesteding aan werk en privé niet goed in balans is. Dat percentage loopt terug en ligt nergens in de EU lager. Met hun sociale leven zijn acht op de tien mensen in Nederland nog altijd (zeer) tevreden, hoewel hier sprake is van een lichte daling.

Qua materiële welvaart doet Nederland het nog altijd goed. Het besteedbaar inkomen van huishoudens behoorde met een mediaan – het middelste punt op een lijn van laag naar hoog – van 31.600 euro in 2022 tot de hoogste in de EU. Toch maakt een groeiend deel van de bevolking zich zorgen over de eigen financiële toekomst: 28,7 procent in 2023, tegen 22,5 procent twee jaar eerder. Niet iedereen profiteert van de materiële welvaart: in 2022 leefde 14,5 procent van de Nederlandse bevolking onder de Europese armoedegrens.

Financiële kwetsbaarheid

De gestegen kosten van levensonderhoud zorgen voor financiële kwetsbaarheid, constateert het CBS. Bij hulpverleningsinstanties waren vorig jaar 726.000 huishoudens bekend met schulden die ze niet op eigen kracht kunnen aflossen. Het aantal daklozen stijgt. Begin vorig jaar waren dat er naar schatting 30.600, 4.000 meer dan een jaar eerder. Met name het aantal dakloze EU-burgers – vaak arbeidsmigranten die met het verlies van hun baan ook hun woning kwijtraakten – nam toe.

Het CBS wijst al langer op de risico’s voor de toekomstige leefbaarheid. Dat deed het al bij de eerste presentatie van de jaarlijkse Monitor Brede Welvaart, in 2018. Hoewel verduurzaming op veel fronten is ingezet, is het nog lang niet voldoende, constateerden tal van onderzoeksrapporten eerder. De Monitor Brede Welvaart van het CBS wordt woensdag in de Tweede Kamer tijdens het Verantwoordingsdebat besproken, waarbij de Rekenkamer verslag doet van de effectiviteit van de overheidsbestedingen.

Lees ook
‘Welvaart is veel meer dan alleen het bbp’, een interview met Jan-Pieter Smits die namens het CBS aan de nieuwe meetmethode werkte

Delen

Mail de redactie

Conflicten en geweld in Soedan, de Gazastrook, de Democratische Republiek Congo en elders op de wereld zorgen voor „een nieuw record” van 75,9 mensen die in eigen land ontheemd zijn. Dit zijn 4,8 miljoen mensen meer dan een jaar eerder. Dat blijkt uit een dinsdag gepubliceerd rapport van het Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC), een Noorse niet-gouvernementele organisatie. De organisatie houdt jaarlijks bij hoeveel mensen ontheemd zijn geraakt.

In 2023 zijn wereldwijd 68,3 miljoen mensen geregistreerd die door conflicten en geweld gevlucht zijn in eigen land. Bijna de helft van de ontheemden woont in Afrika. Volgens IDMC is het aantal ontheemden dat vluchtte voornamelijk gestegen door conflicten in Ethiopië, Congo, Soedan en door de Russische inval in Oekraïne. In Soedan zijn de meeste mensen verplaatst binnen hun eigen landsgrenzen: 9,1 miljoen mensen. IDMC zegt dat dit aantal nog nooit zo hoog is geweest sinds de organisatie in 2008 is begonnen met het bijhouden van het aantal ontheemden. Meer dan een jaar geleden brak een burgeroorlog uit in Soedan. Ook in Ethiopië is er sprake van een burgeroorlog. En sinds de oorlog in de Gazastrook raakten 3,4 miljoen mensen ontheemd.

Lees ook
Human Rights Watch: sprake van genocide in Soedan

Natuurrampen

Volgens de directeur van IDMC, Alexandra Bilak, is dit „maar het topje van de ijsberg”, omdat naast de mensen die in 2023 ontheemd zijn geraakt nog tientallen miljoenen mensen op de vlucht zijn door eerdere en aanhoudende conflicten, geweld en natuurrampen. In vijf jaar tijd is het aantal intern ontheemden dat vluchtte voor geweld met 22,6 miljoen toegenomen: een stijging van 49 procent.

Vorig jaar veroorzaakten overstromingen, aardbevingen, bosbranden en andere natuurrampen 7,7 miljoen ontheemden. In totaal zijn 26,4 miljoen mensen wereldwijd op de vlucht geslagen door natuurrampen. Volgens IDMC komen door klimaatverandering steeds vaker en intensievere rampen voor, zoals bosbranden in Canada en Griekenland. Door aardbevingen in Turkije en Syrië zijn 4,7 miljoen mensen ontheemd geraakt, een van de grootste aantallen sinds het begin van de telling.

Delen

Mail de redactie