Om Fahad, een populaire Iraakse TikTok-persoonlijkheid, is vrijdagavond doodgeschoten nabij haar huis in Bagdad. Dat melden internationale media. Ghufran Sawadi — haar echte naam — kwam om nadat ze voor haar woning in haar auto werd beschoten door een motorrijder die zich voordeed als voedselbezorger. De dader is voortvluchtig en over het motief van voor de moord is vooralsnog niets bekend. De afgelopen jaren waren verschillende Iraakse socialemediapersoonlijkheden – met name vrouwen en mensen uit de LHBTI-gemeenschap – doelwit van bedreigingen en dodelijk geweld.
De 29-jarige Fahad, die een half miljoen volgers heeft op TikTok, werd afgelopen jaar door een Iraakse rechtbank veroordeeld tot een gevangenisstraf van een half jaar voor het delen van „video’s met onfatsoenlijke uitlatingen die de bescheidenheid en de publieke moraal ondermijnen”. Ze maakte zich bij haar volgers met name populair met het posten van luchtige filmpjes waarop ze danst op popmuziek.
De afgelopen jaren proberen Iraakse autoriteiten het online uitdragen van verschillende vormen van seksualiteit verder te criminaliseren. Die juridische repressie leek vooral een antwoord op de groeiende zichtbaarheid van met name jonge Iraakse vrouwen die zich online afzetten tegen het nog steeds dominante traditionele gedachtegoed op het gebied van seksualiteit en gendernormen.
Zo richtte het Iraakse ministerie van Binnenlandse Zaken in januari 2023 een commissie op om „obscene en vernederende” online inhoud afkomstig van populaire Iraakse influencers op te sporen. Onder meer een kliklijn moest ervoor zorgen dat de „moraal en familietradities” in de Iraakse samenleving worden beschermd. Naast Fahad werden een maand later vijf andere Iraakse online-persoonlijkheden veroordeeld tot celstraffen die opliepen tot twee jaar.
Grenzen seksuele moraal
Zaterdag nam het Iraakse parlement overigens een wet aan die homoseksuele relaties strafbaar stelt en transgenderpersonen criminaliseert door daar gevangenisstraffen tot vijftien jaar aan te verbinden. Tegenover het Franse persbureau AFP sprak Amnesty International meteen van een „schending van de fundamentele mensenrechten”,
Het Iraakse ministerie van Binnenlandse Zaken heeft inmiddels een onderzoek ingesteld naar de omstandigheden van Fahads dood. Haar moord lijkt te passen binnen een patroon van doelgericht geweld tegen Iraakse influencers die de grenzen van de heersende behoudzucht rond seksuele moraal opzoeken.
In 2018 werd Instagrammodel Tara Fares, drie miljoen volgers, net als Fahad doodgeschoten in de Iraakse hoofdstad. Afgelopen jaar werd de 23-jarige Noor Alsaffar, die zich als man identificeerde en in korte Instagram- en TikTok-video’s met jurken, haar- en make-upstijlen, ook al doodgeschoten. En in februari werd in het centrum van Diwaniyah een voorvechter voor transrechten, die op sociale media bekend stond als ‘Simsim’, doodgestoken.
Het aantal jongeren dat ondanks een leerplicht thuiszit, is in het schooljaar 2022-2023 met een derde gegroeid tot ongeveer 13.700. Dat heeft demissionair onderwijsminister Mariëlle Paul (VVD) vrijdag laten weten in een Kamerbrief. De toename komt onder meer door een ontbrekende oplossing voor het regelen van onderwijs voor een groot aantal kinderen van asielzoekers.
Vier inspecties trokken een jaar geleden al aan de bel. Zij zagen toen dat asielkinderen het lange tijd zonder onderwijs moeten doen, naast een gebrek aan zorg en privacy. In hun eerste gezamenlijke noodkreet benadrukten de inspecties dat deze kinderen steeds vaker langer dan drie maanden op onderwijs moeten wachten, tegen de Europese en nationale regels in. Onduidelijkheid over de opvangduur speelt daarin een belangrijke rol.
Lees ook De gezondheid en ontwikkeling van duizenden asielkinderen wordt bedreigd door slechte opvang
Paul benadrukt dat de opvangproblematiek het onderwijs in meerdere gemeenten „voor grote uitdagingen stelt”. Ze zegt dat vanwege bestaande wachtlijsten niet voor elk leerplichtig kind plaats is in internationale schakelklassen. De wachtlijsten zijn onder meer het gevolg van het grote lerarentekort. Afgelopen oktober zochten basisscholen naar leraren voor in totaal 9.800 voltijdbanen.
Oekraïense kinderen
Paul maakt duidelijk dat veel Oekraïense jongeren, in totaal zo’n tweeduizend, momenteel geen onderwijs kunnen volgen. Weliswaar is afgelopen oktober een nieuwe noodregelgeving begonnen die gemeenten meer kansen moet geven om asielkinderen tijdelijk onderwijs te bieden, maar of die maatregel een positief effect heeft is nog onduidelijk.
Paul noemt de toename van het aantal leerplichtige thuiszitters – niet alleen de asielkinderen – „zorgwekkend”, maar laat ook weten dat het ministerie van Onderwijs meerdere nieuwe maatregelen gaat nemen. Zo moeten leerplichtigen makkelijker digitaal onderwijs kunnen volgen en wordt het recht op extra ondersteuning voor leerplichtigen die zorg nodig hebben wettelijk vastgelegd.
Esmeralda: „Mijn loopbaan is zeer gevarieerd. Ik ben beroepsmilitair geweest, stand-upcomedian, ik ben gepromoveerd en nu ben ik De Pitchcoach. Toch is het naar mijn idee allemaal heel logisch gegaan. Als kind al had ik veel interesses. Ik vond talen leuk, maar wiskunde en economie ook. Op het vwo had ik acht vakken, want ik kon niet kiezen. Ik was voorzitter van de schoolkrant en zat in de leerlingenraad – leidinggeven, later, leek me wel wat. Maar ik was ook goed in ballet. Op mijn veertiende had ik twee opties in mijn hoofd: bedrijfskunde of de balletacademie. Het nadeel van dat laatste was dat ik niet goed genoeg was om prof te worden en de hele dag lesgeven aan kleine meisjes zag ik niet zo zitten.
„Ik koos uiteindelijk voor de studie bedrijfskunde aan de KMA, de Koninklijke Militaire Academie in Breda. Al in de tweede week kreeg ik een ongeluk: tijdens een oefening op de hei moest ik iemand achteruitslepen en daarbij stapte ik in een konijnenhol. Vervolgens heb ik anderhalf jaar slecht gelopen. Na drie maanden besloot ik om gewoon bedrijfskunde te gaan studeren en tot aanvang van die studie als au pair naar Londen te gaan. Daar ben ik echt uitgebuit.
„Al met al had ik dus een ellendig jaar: mijn droom om militair te worden lag in duigen en ik had een rottijd in Londen.”
Bakken geld
„Bedrijfskunde in Rotterdam bleek gelukkig erg leuk en na mijn afstuderen vond ik een baan in de automatisering. Daar verdiende ik bakken geld, maar had ik niet het gevoel dat ik een bijdrage leverde aan de maatschappij. Toen las ik ergens dat je tot je 27ste kon terugkomen bij defensie en zo werd ik beleidsmedewerker automatisering bij de luchtmacht.
„Het leuke van defensie is dat je elke twee, drie jaar van baan moet veranderen. Een van mijn volgende functies was hoofd luchttransportplanning van de NAVO in Afghanistan. Na terugkeer heb ik een boek geschreven over het dagelijks leven in een militair hoofdkwartier te velde: Officier in Afghanistan. Over de frustraties, de lachwekkende situaties en hoe het is om uitgezonden te zijn. En dat we ons als militairen ook wel eens afvroegen wat we daar deden. Veel lezers moesten erg lachen om het boek, vertelden ze.
„Mijn volgende baan was persoonlijk adviseur en hoofd van de persoonlijke staf van generaal Berlijn en later generaal Van Uhm. Daarna werd ik universitair docent defensie-economie aan de KMA. In die tijd ben ik gepromoveerd. Daar kreeg ik van defensie één dag per week voor, op voorwaarde dat het proefschrift relevant was voor de organisatie. Het werd een analyse van vijftig autobiografische boeken van Afghanistan-veteranen.
„In 2016 werd mijn man ziek. Hij bleek een hersentumor te hebben, waaraan hij binnen vijf maanden overleed. Ik was toen 43. Ik heb driekwart jaar gehuild, ik kon niet meer stoppen, hij was de liefde van mijn leven.
„Na zijn overlijden wilde ik weg uit ons huis dat zó van ons samen was geweest. Bij het opruimen kwam ik briefjes tegen waarop ik ooit had genoteerd dat ik cabaretier wilde worden. Omdat ik inmiddels had geleerd dat het leven zomaar afgelopen kan zijn, ben ik een cursus stand-upcomedy gaan doen.”
Javier Guzman
„De opname van de eindshow kwam in handen van cabaretier Javier Guzman. Omdat hij een toer ging maken langs kazernes en uitzendgebieden, vroeg hij mij om zijn openingsact te zijn. Ik trad drie avonden per week op. Dat werd net succesvol toen corona uitbrak.
„Ik werkte in die tijd als projectleider bij het Ontwikkelfonds Defensie, waar militairen innovatieve ideeën kwijt konden. Helaas waren de pitches meestal slecht en omdat ik podiumervaring had en kon schrijven, werd ik aangesteld als pitchcoach. Het bleek de leukste baan van mijn leven!
„Ik besloot dat ik pitchcoach wilde blijven en ben weggegaan bij defensie. Nu help ik als De Pitchcoach mensen onder andere bij het voorbereiden van sollicitatiegesprekken en presentaties, eigenlijk iedereen die anderen moet overtuigen en inspireren.
„Naast mijn werk blijft er niet veel vrije tijd over, want door een schildklieraandoening ben ik snel moe. In de weekenden spreek ik af met vrienden. En ik ben een enorme sudokufan. Geen gewone sudoku’s, maar puzzels met extra uitdagingen. Ik vind het leuk om via logisch denken iets heel moeilijks op te lossen. Onlangs was ik vrijwilliger bij het NK Sudoku, want ik was helaas nog net niet goed genoeg om te mogen deelnemen.”
Spaans leren
„Reizen is ook een hobby van me. In mei heb ik een camper gehuurd en heb ik met een vriendin door Europa gereisd. In oktober ga ik met mijn vader Spaans leren in Spanje. Ik wil ook graag een paar maanden naar Vietnam.
„Als mijn gezondheid het toelaat, blijf ik voorlopig pitchcoach. Zo niet, dan stop ik met werken en ga ik reizen. Vanaf mijn 21ste heb ik gespaard voor mijn pensioen, want als militair zou ik stoppen op mijn 55ste. Maar ik twijfel of ik wel zo vroeg wíl stoppen. Ik vind mijn werk leuk en ben bang om de structuur kwijt te raken. Dit jaar neem ik twee maanden vrij, om te experimenteren met minder werken. Misschien wil ik wel terug naar de stand-upcomedy. Tot nu toe heb ik niets gepland in mijn leven, dus ik zie wel wat het mij nog gaat brengen.”
Zeggen dat activisme een actueel onderwerp is, is nogal een understatement. Terwijl verschillende Nederlandse universiteitscampussen in de ban zijn van grootschalige studentenprotesten bereidt regisseur Sjaron Minailo de Nederlandse première van de kameropera Notwehr voor. Het is mede geïnspireerd door het verhaal van de Belarussische fluitiste en activiste Maria Kalesnikava, die sinds 2020 gevangen zit. De muziek is van Annelies Van Parys en het libretto van Gaea Schoeters.
Notwehr gaat over twee vrouwen in voorarrest die samen een nacht in de cel doorbrengen. De een is een jonge activiste die is opgepakt na een illegale protestactie, de ander een barvrouw die ervan wordt beschuldigd dat ze haar vriend heeft vermoord. „De activiste draagt haar arrestatie als een badge of honour, ze laat zich erop voorstaan, terwijl de barvrouw heel koel haar lot accepteert en zwijgt over wat er gebeurd is”, zegt Minailo (1979).
Van Parys schreef de opera in 2022 in opdracht van de Biënnale van Venetië en vroeg meteen Schoeters en Minailo erbij. Het drietal maakte samen eerder onder andere de podcastopera Eva. Een van de voorwaarden voor de opdracht was dat het madrigalenboek Barca di Venetia per Padova van Renaissancecomponist Adriano Banchieri erin verwerkt zou worden. Die barca (‘boot’) is in Notwehr een reusachtige stalen kooi geworden, „Meer sculptuur dan decor”, waarin de ontmoeting zich voltrekt. Van Parys vlocht Banchieri’s madrigalen met betoverend effect door haar partituur, zegt Minailo: „De muziek is zo mooi, dit moet iedereen horen.”
Deze generatie is opgegroeid met populisme en polarisatie en kent daarom niets anders
Fysieke genegenheid
Gaandeweg de nacht krijgen de twee vrouwen meer inzicht in zichzelf en groeien ze, ondanks hun verschillen, toe naar „een moment van fysieke genegenheid”, dat hen allebei geeft wat ze nodig hebben. Daarna zijn ze veranderd: de activiste beseft dat ze buiten meer kan bereiken dan in de gevangenis, en de barvrouw beseft dat ze haar zwijgen moet doorbreken. Ze heeft haar vriend vermoord toen ze ontdekte dat hij haar dochter had verkracht; om haar te beschermen hield de barvrouw haar mond, maar nu ziet ze in dat ze meer voor haar dochter kan betekenen door haar verhaal te vertellen en zich te beroepen op noodweer.
Lees ook Het Westen blijft moeite hebben met niet-westerse kunst
De wereldpremière van Notwehr was twee jaar geleden tijdens de Biënnale, in de door Tintoretto beschilderde Scuola Grande di San Rocco. Dat de thematiek sindsdien alleen maar aan actualiteit gewonnen heeft, zegt iets over het tijdsgewricht: „Vorig jaar maakte ik voor O het monodrama Lullaby, dat óók reflecteerde op activisme, onder meer geïnspireerd door de Black Lives Matter-beweging”, zegt Minailo. Wat beide voorstellingen gemeen hebben, is dat ze zich afspelen in het ‘grijze gebied’, zegt Minailo: moet activisme per se zwart-wit zijn? Is er ruimte voor nuance? En wat is de relatie tussen activisme en kunst?
Vijftien jaar geleden was Minailo een voorvechter van geëngageerde kunst, omdat het in de kunstwereld toen vooral „over de vorm” ging, zegt hij. „Nu ben ik een l’art pour l’art-activist geworden. Ik pleit voor kunst die geen functie hoeft te hebben, en juist daardoor een functie heeft. Kunst die zich niet laat toepassen. De vrije ruimte voor de geest moeten we koesteren. Kunst moet zich verzetten tegen mainstream-trends en intellectuele monocultuur, en een plek zijn die niet dwingt maar prikkelt.”
Scène uit de kameropera Notwehr.Foto Andrea Avezzù
Ruimte voor nuance
Na 7 oktober vorig jaar, de aanslag van Hamas en het begin van de Gaza-oorlog, kwamen de vragen over activisme plotseling „héél dichtbij”, zegt Minailo, die uit Israël afkomstig is en al decennia in Nederland woont en werkt. „Opeens blijk ik voor erg veel mensen De Ander te zijn. Ik moet voortdurend brieven ondertekenen en me verantwoorden en uitspreken, het liefst op Instagram. En dat weiger ik. Natuurlijk ben ik tegen de bezetting, en kritiek op Israël staat niet gelijk aan antisemitisme, daarover heb ik twee jaar geleden al een opiniestuk in NRC geschreven, naar aanleiding van de ophef over de Documenta in Kassel. Maar ik ben óók kritisch op Hamas. Twintig jaar geleden was links diepverontwaardigd toen George W. Bush zei: je hoort bij ons, óf je hoort bij de terroristen. En nu is er bij links zelf geen ruimte voor nuance.”
Je kunt het de studenten eigenlijk nauwelijks kwalijk nemen, zegt Minailo, die opleidingshoofd is aan het Sandberg Instituut, de masteropleiding van de Rietveld Academie en aan ArtEZ: „Deze generatie is opgegroeid met populisme en polarisatie en kent daarom niets anders. We moeten het onszelf kwalijk nemen dat we hen daar niet tegen hebben beschermd.”
Notwehr van Annelies Van Parys (muziek), Gaea Schoeters (tekst) & Sjaron Minailo (regie) door Johanna Zimmer (sopraan) & Els Mondelaers (mezzosopraan), HERMESensemble & B’ROCK Vocal Consort. 18/5 Theater Rotterdam Schouwburg. Info: o-festival.nl. Lullaby is volgende maand nog te zien in het Zoom Festival op de Veluwe en in september in Studio Boekman van de Nationale Opera.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115419260-a31a8f.jpg|https://images.nrc.nl/yJ7Ydr6U7Dha2vVRam0CfT95jRc=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115419260-a31a8f.jpg|https://images.nrc.nl/aIdfOoBTlCD7JT5yqTIaAoqkGD4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115419260-a31a8f.jpg)
