BBB-minister Femke Wiersma wil het helemaal anders doen. Haar eigen plannen volgen later dit jaar, maar vorige week besloot ze al de stikstof- en natuurplannen van Rutte IV van tafel te vegen. In deze plannen (NPLG) hadden provincies uitgewerkt hoe ze stikstof wilden verminderen, klimaatdoelen konden halen en water- en bodemkwaliteit gingen verbeteren. Het besluit roept de vraag op: hoeveel rek is er nog voor het kabinet om wettelijke doelstellingen voor natuurherstel te halen en alternatieve plannen voor de agrarische sector uit te rollen?
Nederland is wettelijk verplicht om de komende jaren (tussen-)doelen voor natuurherstel en de verbetering van water- bodemkwaliteit te halen. Zo staat in de wet dat de stikstofneerslag in Natura2000-gebieden moet afnemen, zodat in 2025 in 40 procent van kwetsbare stukken natuur de stikstofnormen niet meer worden overschreden en overbelasting stopt.
De plannen van Rutte IV waren al onvoldoende om het NPLG-doelen voor 2030 te halen, concludeerden het PBL, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, de Wageningen Universiteit en kennisinstituut Deltares in februari. De provinciale plannen maakten te weinig scherpe keuzes, bleven te vaag en zouden niet genoeg effect sorteren. Extra maatregelen waren nodig.
De mestuitzondering kreeg Nederland door de belofte van betere natuurkwaliteit
Minister Christianne van der Wal (Stikstof en Natuur, VVD) erkende toen dat de Brusselse verplichting om achteruitgang van natuurkwaliteit te stoppen in 2030 waarschijnlijk niet gaat lukken. Om het NPLG écht te laten werken, gaf de minister toe, waren „vergaande en kostbare maatregelen voor boeren” nodig.
Naast de staat van de natuur, is ook de waterkwaliteit in Nederland onder niveau. De Europese Kaderrichtlijn Water stelt dat in 2027 Nederlandse wateren van „voldoende kwaliteit” moeten zijn. Driekwart van het Nederlandse water voldoet, maar de verbetering van de overige rivieren, beekjes en stromen stokt, liet voormalig minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) in juni weten. 2027 zou „erg spannend” worden, „de transitie in het landelijk gebied” moest worden doorgezet.
Lees ook
Minister draait stikstofaanpak terug, onduidelijk hoe doelen nu wel gehaald moeten worden
Uitzonderingspositie
Nederland voldeed mét de plannen van het vorige kabinet al niet aan Brusselse en nationale regels. Nu is die aanpak opzij gezet. En juist die aanpak, en andere Nederlandse beloften, waren voor Europa een reden om toch een langere mestuitzondering (Nederlandse boeren mogen meer mest uitrijden per hectare dan andere landen) goed te keuren. Het risico is dat in Europa het geduld met Nederland opraakt.
Met het stopzetten van de aanpak van Rutte IV en de ruim 20 miljard uit het Transitiefonds, maakt Wiersma Nederland kwetsbaar voor het verwijt dat het niet genoeg doet om de natuur te behouden en herstellen. Het NPLG gold in Brussel als indicatie dat Nederland wel degelijk werk maakte van de Europese vereisten.
Neem het verbod op de verslechtering van Natura2000-gebieden, zegt Ralph Frins, universitair hoofddocent omgevingsrecht van Tilburg University. „Al jaren is er sprake van dreigende verslechtering van veel van die gebieden.” Om aan Europese wetgeving hierover te voldoen, „moet het kabinet op zeer korte termijn passende maatregelen treffen”, zegt Frins. Een mogelijkheid is bestaande natuurvergunningen, die nodig zijn voor woningbouw, nieuwe snelwegen of energieprojecten waarbij stikstof wordt uitgestoten, in te trekken.
Boete
Blijft Nederland achter, dan kan de Europese Commissie concluderen dat Nederland in strijd handelt met de Habitatrichtlijn. Al te moeilijk zou dat hoeven niet zijn, aangezien de Ecologische Autoriteit begin dit jaar al tot precies deze conclusie kwam na onderzoek van 70 Natura2000-gebieden in Nederland.
„Het intrekken van het NPLG zou het laatste zetje kunnen zijn voor Brussel om te starten met een inbreukprocedure”, zegt Frins. Concreet kan dit betekenen dat het Europese Hof van Justitie Nederland veroordeelt voor het niet-naleven van wetgeving en een boete geeft. Volgens Tonny Nijmeijer, hoogleraar omgevingsrecht (Radboud Universiteit), worden dit soort procedures niet vaak gestart. „Het hangt er vanaf hoe stevig de nieuwe Europese Commissie doorpakt en met welke plannen het kabinet-Schoof komt.”
Je ziet nu al rechterlijke uitspraken waarin provincies onvoldoende onderbouwen waarom een natuurvergunning níét moet worden ingetrokken
Ook de mestuitzondering is verkregen doordat Nederland beloofde dat de Nederlandse water- en natuurkwaliteit zou verbeteren. Plannen ervoor moesten worden uitgewerkt in het NPLG.
Volgens Nijmeijer verzwakt het kabinet met het schrappen van het NPLG op zijn minst de eigen onderhandelingspositie bij het lobbyen in Brussel voor een nieuwe mestuitzondering – een van de wensen uit het hoofdlijnenakkoord. „Dat we er nog slechter op komen te staan dan we al stonden is zeker. Nederland heeft op z’n minst de schijn tegen.”
Consequentie
Dichter bij huis kan het ontbreken van adequaat landbouwbeleid ook juridische consequenties hebben. Eerder dit jaar spande Greenpeace een kort geding aan tegen de staat om een stevigere stikstofaanpak af te dwingen. De rechter wees de eisen af, maar erkende dat het Rijk te weinig deed om de natuur te beschermen.
Het NPLG was een van de instrumenten om nieuwe natuurvergunningen te verlenen of verleende natuurvergunningen niet te hoeven intrekken, zegt Nijmeijer. „Je ziet nu al in rechterlijke uitspraken voorbijkomen waarin provincies onvoldoende hebben onderbouwd waarom een bepaalde natuurvergunning niét hoeft te worden ingetrokken.” Met andere woorden: overheden kunnen niet aantonen dat ze genoeg doen om de natuur te beschermen, wat gevolgen heeft op allerlei terreinen.
Helder is dat de komende maanden de maatschappelijke druk op minister Wiersma zal toenemen, zolang zij niet met oplossingen komt om Nederland uit de landbouw-impasse te brengen. Maandag stuurden 200 provinciale politici een brief naar minister Wiersma met een pleidooi om de NPLG toch te behouden. De noodzaak voor de coalitie om met een alternatief te komen, wordt alleen maar nijpender nu de deadlines voor natuurherstel en de verbetering van waterkwaliteit naderen.
Lees ook
Toekomstplannen Wiersma voor mestcrisis stuiten op weerstand tijdens haar vuurdoop in de Tweede Kamer
