In de loop van zijn 23 jaar durende bewind had president Tayyip Erdogan de Turkse democratie al stap voor stap goeddeels ontmanteld. Door de arrestatie van Ekrem Imamoglu, de populaire burgemeester van Istanbul en Erdogans belangrijkste politieke rivaal, dreigt het land „een volledige autocratie te worden met een hegemoniale heerser”, zegt de Turkse politicoloog Berk Essen.
„Erdogan had al enorm veel macht naar zich toegetrokken, onder meer over justitie en de media”, zegt Esen, een veelgevraagd commentator over de Turkse politiek. „Als hij nu ook wegkomt met de uitschakeling van Imamoglu, zal Turkije niet hetzelfde zijn als het Rusland van Poetin maar wel een land „ zonder verkiezingen die nog iets te betekenen hebben”.
Toch denkt Esen, die zelf met honderdduizenden anderen deelnam aan een protestmanifestatie in Istanbul tegen Imamoglu’s arrestatie, dat Erdogan de strijd met de oppositie nog lang niet heeft gewonnen. „De democratische oppositie is sterk en meer verenigd dan in 2013, toen zich de laatste grote protestgolf tegen het bewind van Erdogan voordeed”, zegt hij in een telefonisch interview.
Bovendien is de Turkse economie kwetsbaar. „De financiële markten reageerden harder dan Erdogan had gedacht. Binnen enkele uren verloor de Turkse lire 10 procent van zijn waarde op de valutamarkten, terwijl ook de beurskoersen kelderden. De centrale bank zag zich genoopt de Turkse lire met de verkoop van 25 miljard dollar aan buitenlandse valuta te stabiliseren. Dat is een hoop geld in een paar weken tijd! Het is afwachten hoe buitenlandse investeerders verder zullen reageren.”
Heeft president Erdogan zich misrekend?
„Ik sluit een politieke ommekeer niet uit. Niet direct en misschien ook niet binnen zes maanden. Maar ik heb de indruk dat Erdogan eigenlijk in paniek handelde, toen hij zag dat Imamoglu gekozen zou worden als presidentskandidaat van de CHP, de belangrijkste oppositiepartij [wat na diens arrestatie inderdaad gebeurde]. Daardoor zou Imamoglu zijn aanhang kunnen uitbreiden. Erdogan rekende er bovendien op dat president Trump hem zou steunen en dat de Europese Unie niet erg zou tegensputteren, terecht zoals later bleek. Het moment was internationaal gezien gunstig voor hem en daarom besloot hij het erop te wagen.”
Wat is Erdogans strategie?
„Erdogan wil vooral aan de macht blijven. Ik denk niet dat hij zover wil gaan dat hij alle oppositiepartijen wil verbieden maar hij wil er zeker van zijn dat hij verkiezingen zonder veel moeite kan winnen. Hij wil het niet opnemen tegen een serieuze kandidaat als Imamoglu die hem volgens veel peilingen zou kunnen verslaan. Ook hoopt hij met de arrestatie van Imamoglu en andere CHP-leden de oppositie te verdelen. Intussen onderhandelt Erdogan met de pro-Koerdische oppositie, waarmee hij het mogelijk op een akkoordje gooit. Volgens de grondwet mag hij zich niet herkiesbaar stellen na zijn tweede termijn in mei 2028. Maar ik denk dat hij probeert dat te omzeilen via vervroegde verkiezingen in 2027 of, beter nog voor hem, door een grondwetswijziging. Als de pro-Koerdische partijen daarmee instemmen, zou Erdogan wel concessies aan de Koerden moeten doen. Ik denk niet dat zo’n politieke koehandel bijdraagt tot de democratisering van Turkije.”
Wat kunnen de CHP en haar bondgenoten op dit moment doen?
„Ze moeten allereerst zorgen dat de mobilisatie van de bevolking met protestbetogingen doorgaat. En ze moeten de honderden betogers die op grond van gefabriceerde aanklachten zijn gearresteerd alle steun blijven geven. De oppositie moet hen bijvoorbeeld bijstaan met advocaten. Verder moet de CHP de andere oppositiepartijen overtuigen om samen een stevig oppositieblok te vormen. Ten derde moeten ze overwegen via innovatieve manieren de strijd voort te zetten, zoals een boycot van regeringsgezinde bedrijven. Denk aan mediabedrijven die de protesten opzettelijk negeerden. Ten slotte moet de oppositie zoveel mogelijk steun zoeken in het buitenland, met name bij gelijkgezinde partijen. De CHP is bijvoorbeeld lid van de Socialistische Internationale.”
Lees ook
Dit interview met een jonge fotograaf, die onbedoeld een van de gezichten werd van het protest
Hoe belangrijk is de rol van de jongeren, vooral studenten, die massaal de straat opgingen?
„De jongeren zijn erg belangrijk en hebben tot nu een hoofdrol vervuld bij de protesten. Turkije heeft een relatief jonge bevolking. Je kunt ze omschrijven als generatie Z. Meer dan de generaties van hun ouders hebben ze een stedelijke mentaliteit en ze zijn beduidend meer seculier. De jongeren hebben bovendien geen goede economische vooruitzichten. Er is veel werkloosheid en de status quo onder Erdogan bevalt hun niet. Daarom zijn ze zo massaal de straat op gegaan, ondanks de risico’s die daar voor hen aan kleven. Het is een uiting van hun wanhoop en boosheid.”
Wat vindt u van de terughoudende Europese reacties tot nu toe?
„Ik ben er niet door verrast maar wel teleurgesteld. De Europese leiders vrezen door de heroriëntatie van de Verenigde Staten onder Trump alleen tegenover Rusland te komen staan. Maar het verbaast me dat de Europese leiders er kennelijk niet voor terugschrikken zich te verbinden met een autocratische leider als Erdogan, terwijl ze zich tegelijkertijd verzetten tegen een andere autocratische leider als Poetin. Op zichzelf begrijp ik dat Europa naar Turkije kijkt. Dat beschikt immers over een groot leger en een stevige defensie-industrie, maar ik vind het kortzichtig. De Turkse regering wil graag dat Turkse defensiebedrijven meedelen in de grote Europese defensiecontracten die nu verdeeld gaan worden. Daarvan kan Europa gebruikmaken en druk uitoefenen op Erdogans regering door te dreigen Turkse defensiebedrijven buiten te sluiten.”
