Tweeëneenhalf miljard euro – zo veel extra geld heeft Defensie nog nodig als Nederland de NAVO-afspraak wil nakomen om ten minste 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp) aan de krijgsmacht uit te geven.
Minister van Defensie Kajsa Ollongren (D66) had dat het liefste nú al geregeld. Maar het kabinet-Rutte IV is al bijna een jaar demissionair en Defensie zal daarom genoegen moeten nemen met 500 miljoen euro extra. Mooi meegenomen, zegt Ollongren, maar te weinig om een goede basis voor de toekomst te leggen: „Er moet nog eens 2,5 miljard bij!”
De oorlog in Oekraïne vergt haar volle aandacht. Het is pas halverwege de middag en Ollongren is alweer terug op Schiphol-Oost, nadat ze even op en neer is gevlogen naar Luxemburg voor een vergadering met Europese ministers. Terwijl Oekraïense steden dagelijks onder vuur liggen, komen Europese landen maar niet over de brug met extra luchtafweer voor Kyiv – deze vrijdag staat het onderwerp voor de vierde keer in twee weken op de agenda. En dat terwijl de nood in Oekraïne hoog is, zegt Ollongren: „De Oekraïners zijn niet in staat hun steden te beschermen.”
Al weken smeekt de regering-Zelen-sky om extra Patriots, het Amerikaanse luchtafweersysteem dat zeer effectief is gebleken in het neerschieten van Russische raketten. Maar Europese landen kunnen het kostbare wapensysteem maar moeilijk missen. Alleen Duitsland (dat al eerder Patriots doneerde) heeft nu een extra batterij toegezegd. Nederland (dat eerder lanceerinrichtingen en raketten leverde) beloofde 150 miljoen in de kosten bij te dragen, maar andere ‘Patriot-landen’, zoals Spanje en Griekenland, houden de kaarten nog tegen de borst.
Nederland heeft vier batterijen. Waarom geeft u er niet eentje aan Oekraïne?
„Dat is lastig. We spreken over een schaarse capaciteit, ook voor Nederland. We kunnen zeker nog iets doen, maar dat zal in samenwerking met andere landen moeten gebeuren.”
Er zijn zeven Patriot-systemen extra nodig, zegt Zelensky. Gaat dat lukken?
„Het gaat zeker lukken om er een impuls aan te geven.”
De Amerikaanse steun aan Oekraïne lag maanden stil. Afgelopen week gaf het Amerikaanse Congres eindelijk toestemming voor een steunpakket van 60 miljard dollar. Is Oekraïne nu gered?
„Europa is altijd doorgegaan, wij hebben er zelfs een tandje bijgezet. Maar 60 miljard is zó veel geld dat de VS opnieuw het verschil maken. Dus ik begrijp de Oekraïense blijdschap heel goed. We hoorden dat er gejuich klonk aan het front.”
Hoe dicht stond Oekraïne aan de rand van de totale ineenstorting?
„De Oekraïners zeggen dat dat niet aan de orde was en dat geloof ik ook. Maar de verhoudingen zijn scheef. Aan het front is het moeilijk, vanwege gebrek aan munitie. De Russen zijn erin geslaagd de Oekraïense luchtverdediging te verzadigen met raketten en drones. En als Oekraïne elke dag roept om méér luchtafweer is dat natuurlijk ook een uitnodiging aan de Russen om vooral door te gaan met hun aanvallen.”
In december sprak de NAVO nog over een ‘patstelling’ in Oekraïne, maar sinds januari is de toon ineens veel alarmistischer geworden. Hoge generaals spreken nu zelfs over een mogelijke aanval op NAVO-grondgebied. Wat is er gebeurd?
„We zagen dat Rusland, veel sneller dan de meeste deskundigen hadden verwacht, erin slaagde zich te herstellen van de enorme verliezen die ze hebben geleden. De Russen zijn overgeschakeld op een oorlogseconomie, zijn veel meer wapens gaan produceren en konden hun voorraden veel sneller aanvullen dan we hadden voorzien. Dat heeft druk op de zaak gezet: het is een reëel perspectief dat het Oekraïne uiteindelijk niet lukt om Rusland te verslaan. En wat dan?”
Dan valt Rusland de NAVO aan?
„We hebben altijd gezegd: Oekraïne zal niet het laatste, maar het éérste land zijn dat wordt aangevallen. Na Oekraïne heeft Rusland nog een paar opties: Georgië, Moldavië. Daarna is het allemaal NAVO-grondgebied. Medvedev [voormalig premier, tegenwoordig vicevoorzitter van de Russische veiligheidsraad, red.] spreekt daar in beeldende termen over.”
Medvedev schijnt nogal veel te drinken.
„Poetin straalt revanchisme uit. Of het nu het herstel van het Groot-Russische Rijk of de Sovjet-Unie is: Poetins grens gaat over de NAVO-oostgrens heen.”
U zegt: Poetin wil ook NAVO-gebied inlijven?
„Als je naar hem luistert, dan heeft hij die ambitie. Poetin heeft niet gezegd: ik ga de NAVO aanvallen. Maar hij vindt wel dat Rusland op allerlei manieren onrecht is aangedaan. Daarom voelen die Baltische staten zich zo bedreigd, daarom heeft Finland besloten toe te treden tot de NAVO. Daar gaat inderdaad een serieuze dreiging van uit.”
Met zo’n man valt dus niet te onderhandelen over vrede.
„Dat weet ik niet, dat moet blijken. Het is wél belangrijk dat Oekraïne een veel betere uitgangspositie krijgt dan het nu heeft. Het is aan Oekraïne om het moment te bepalen voor onderhandelingen, maar ik kan me goed voorstellen dat ze dat nu, met het mes op de keel, niet kunnen doen.”
Met een regime dat denkt dat de Baltische staten bij Rusland horen kun je toch geen afspraken maken?
„Daarom moeten we de NAVO versterken. Onze afschrikking moet op orde zijn, zodat het voor Poetin te riskant is zo’n aanval te overwegen.”
U heeft geen vrolijke boodschap.
„Nee, maar we leven wat dat betreft ook niet in vrolijke tijden.”
Hoeveel tijd hebben we nog om ons voor te bereiden op de Russische aanval?
„Voorlopig heeft Rusland nog de handen vol aan Oekraïne. Maar stel dat Rusland zou winnen – hoe je dat ook definieert – vanaf dat moment is er een directe dreiging.”
U stuurde een dienstplichtbrief aan zeventienjarigen waarin u waarschuwde voor oorlog.
„Als we in Nederland over oorlog praten, zeker met 4 en 5 mei in aantocht, praten we over het verleden, over de Tweede Wereldoorlog. Maar er is nu óók oorlog in Europa en het is niet zo dat wij zelf nooit meer in oorlog kunnen raken – dat kan wel degelijk. In de dienstplichtbrief aan zeventienjarigen hebben we daarop gewezen: de dienstplicht is opgeschort en die gaan we nu niet activeren, maar je kunt ook iets anders doen. We hebben het vrijwillige dienjaar. Als je gaat studeren, kun je naar het Defensity College. Niet iedereen hoeft dat te doen. Maar we hebben wel graag méér mensen bij Defensie dan nu.”
Dat dienjaar is een druppel op de gloeiende plaat. In Oekraïne zijn al minstens 20.000 militairen gesneuveld. Andere landen denken hardop na over algemene dienstplicht.
„Een conflict zoals in Oekraïne, met loopgraven, met verschrikkelijke verliezen, dat is de oorlog waarin wij niet willen belanden. Daarom investeren wij bijvoorbeeld in luchtoverwicht, indeep strike met wapens die je over grote afstanden kunt inzetten.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/04/25143519/data114676653-89d88a.jpg)
Met het nieuwe Amerikaanse steunpakket krijgt Oekraïne ook de beschikking over ATACMS-raketten met een bereik van 300 kilometer. Maar Kyiv mag daarmee van de VS geen doelen in Rusland aanvallen. Hoe staat Nederland hierin?
„Wij hebben een simpele afspraak. Als Nederland wapens levert aan Oekraïne, vragen we dat ze die gebruiken ter zelfverdediging volgens artikel 51 van het VN-Handvest en dat ze zich houden aan het humanitair oorlogsrecht. Volgens het VN-handvest mag je degenen tegen wie je je verdedigt ook aanvallen, bijvoorbeeld in Rusland.”
Dus een militaire basis in Koersk of Brjansk in het Russische achterland mag wat u betreft worden gebombardeerd?
„Als dat nodig is. Dat is hun afweging.”
En de Krimbrug?
„Ze mogen zich verdedigen, en daarbij kunnen ze militair relevante doelen aanvallen.”
Ook met de F-16’s die Nederland vanaf eind september beschikbaar stelt?
„Er is geen verschil tussen de F-16 en andere wapensystemen. We hebben de F-16’s nog niet geleverd, dus dat moeten we nog formeel vastleggen.”
Oekraïne wil graag lid worden van de NAVO en vraagt steeds om extra toezeggingen.
„Ik zeg altijd tegen Oekraïne: wat wil je nou nog meer dan wat we al gezegd hebben: jullie worden lid van van de NAVO.”
Ze willen nú toetreden.
„Ook Oekraïne snapt dat dat nu niet kan. Maar verder zijn alle vormen van samenwerking er al. Er is een NAVO-Oekraïne Raad, die Zelensky gewoon bijeen kan roepen, zoals afgelopen vrijdag nog is gebeurd. De toekomst van Oekraïne ligt in de NAVO. Maar eerst moeten we ervoor zorgen dat ze die oorlog winnen.”
De NAVO kan zich niet veroorloven dat Oekraïne verliest.
„Dat is waar. We voorzien ze al ruim twee jaar van bijna alles wat we hebben.”
In de Voorjaarsnota kondigt u aan dat er extra geïnvesteerd wordt in munitie en luchtverdediging. Maar de Koninklijke Landmacht schreeuwt om tanks.
„Er is een Nederlands-Duits tankbataljon.”
Om precies te zijn: de landmacht heeft achttien leen-Leopards met grote Bundeswehr-kruizen erop.
„Je moet keuzes maken. We hebben nu gezegd: we doen eerst de luchtverdediging. Als we verder investeren, dan komen er andere NAVO-behoeften in beeld, zoals tanks. Maar we moeten óók geld hebben voor innovatie, voor onbemande systemen, voor drones. We moeten investeren in reserves, zodat je een conflict ook langer vol kunt houden.
„Er zijn grenzen aan wat een demissionair kabinet financieel kan doen. Een half miljard erbij voor munitie is nog wel uit te leggen. Maar fundamentele keuzes voor het defensiebudget van de toekomst, of het nou 2, 2,5 of 3 procent van het bbp wordt, die moeten worden gemaakt door een nieuwe coalitie.”
Wilders-I moet kiezen voor minstens2 procent defensie-uitgaven zegt u eigenlijk.
„Een kabinet onder leiding van Wilders gaat er niet komen, weten we inmiddels.”
Hoe kijkt u naar de formatie?
„Door de oorlog, door de veiligheidssituatie waar we in zitten, hou ik me er minder mee bezig dan ik anders zou doen. Ik ga gewoon door met mijn werk – totdat iemand het van mij overneemt.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124730745-a24a9b.jpg|https://images.nrc.nl/EwE2f6bv5DG7kLmZxg7V189yRKo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124730745-a24a9b.jpg|https://images.nrc.nl/PzWb1VyL-i41wjCxxWy3HCg73P4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124730745-a24a9b.jpg)
