Zout water dringt zoete rivieren binnen. Hoe is dat te voorkomen?

Posted on August 13, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Waterbeheer Het is steeds moeilijker om rivierwater zoet genoeg te houden voor onder meer drinkwater, natuurgebieden en landbouw. Rijkswaterstaat, waterschappen en drinkwaterbedrijven hebben er nu al hun handen vol aan.

Laura Wismans

13 augustus 2023 om 22:14

Leestijd 6 minuten

Rijkswaterstaat laat bij stuw Hagestein extra water door als de monding van de Lek te zout wordt. — **Rijkswaterstaat laat bij stuw Hagestein** extra water door als de monding van de Lek te zout wordt. Foto Siebe Swart/ANP

‘We hoopten op een paar weken droogte, die hadden we nodig om goede data te verzamelen. En toen kregen we een monsterdroogte!”

De wetenschappers die zoutindringing in zoet rivierwater onderzoeken, waren blij met de droge zomer van 2022, vertelt Julie Pietrzak, hoogleraar fysische oceanografie aan de TU Delft. In plaats van zeven weken konden ze zeventien weken data verzamelen. „Sommige dagen voeren we dertien uur lang de Nieuwe Waterweg op en neer met een schip van het havenbedrijf, dat vol hing met mobiele meetapparatuur”, zegt promovendus Tess Wegman. „Een hele getijdencyclus, omdat we beter willen begrijpen wat er binnen zo’n cyclus gebeurt.”

Het is steeds moeilijker om rivierwater zoet genoeg te houden voor onder meer drinkwater, natuurgebieden en landbouw. Vooral bij droogte komt zout water van zee te ver de zoete rivierdelta in. Rijkswaterstaat, waterschappen en drinkwaterbedrijven hebben er nu al hun handen vol aan.

Om ook in de toekomst voldoende zoet water te hebben is dringend meer inzicht nodig. In het zesjarige onderzoeksprogramma Saltisolutions, onder leiding van Pietrzak, onderzoekt een consortium van technische universiteiten en onderzoeksinstituten samen met de waterbeheerders, de Rotterdamse haven en baggeraars wat zich precies onder water in de Rijn-Maasmonding afspeelt, en wat zich er zál gaan afspelen als de inrichting van het kustgebied verandert en klimaatverandering toeneemt. Het onderzoeksprogramma – waar Wegmans metingen onderdeel van zijn – is nu halverwege.

Met het getij mee

Dat in een delta als Nederland zout water binnenkomt is geen nieuws, en ook niet meteen een probleem. „De Rotterdamse Waterweg is een open verbinding met zee. Met het getij mee komt er zout water binnen”, zegt Pietrzak. „Water dat uit de rivieren richting zee stroomt, spoelt het meeste zoute water weer weg. Zout water heeft een hogere dichtheid dan zoet water. Het zoete water stroomt aan de oppervlakte eruit, en het zoute water stroomt over de bodem landinwaarts. Dat is normaal. Maar meestal komt het zoute water niet veel verder dan de Botlekhaven [zo’n 18 kilometer van zee], met de droogte vorig jaar kwam het tot 42 kilometer inwaarts.”

Pietrzak toont een video om de interactie tussen zout en zoet water te illustreren. Te zien is een tank met een tussenschot. Links paarsgekleurd zoet water, rechts ongekleurd zout water. Het tussenschot wordt weggehaald en de verschillende soorten water schuiven inderdaad onder en boven elkaar. Helemaal strikt is de scheiding niet, het water kolkt en een deel van het gekleurde water mengt met het ongekleurde water.

„In een estuarium, zoals de Rijn-Maasmonding, gebeurt iets vergelijkbaars als in deze bak. Het mengen en de constante turbulentie maken dit onderwerp moeilijk”, zegt Pietrzak. „We begrijpen de turbulentie nog steeds niet echt. We hebben wel modellen die laten zien wat er in het water gebeurt, maar die vragen heel veel rekenkracht en zeker over de verticale as, waar juist dat mengen plaatsvindt, zitten er heel veel aannames in.” Er moeten meer en betere data in de modellen, en om die praktisch te kunnen gebruiken moeten er vervolgens slimme afgeleiden komen waarmee snel te werken is.

Onder het schip waarmee Wegman op en neer voer in de Nieuwe Waterweg hingen meetinstrumenten om turbulentie, stroomsnelheid en zoutgehalte te meten. „Door geleidbaarheid, diepte en temperatuur te meten, is het zoutgehalte af te leiden”, zegt Wegman. Daarnaast maakte ze gebruik van meetboeien van Rijkswaterstaat die verderop in de Lek en de Hollandsche IJssel lagen.

Om een beter beeld te krijgen van de verticale verdeling van het zout, zette Wegman ook negen grote boeien uit. Aan elke boei zat een lijn met op verschillende hoogten meetinstrumenten en onderin een cementen voet hem op zijn plaats te houden. „Om de drie weken haalden we ze op om algengroei en schelpdieren te verwijderen. Dat groeit hard in de zomer”, zegt Wegman. „Het varen was noodzakelijk kwaad voordat het daadwerkelijke onderzoekswerk kon beginnen. Maar het water opgaan bracht mijn onderzoek wel tot leven.”

**Aangroei verstoort de metingen**, in de zomer groeit de apparatuur in drie weken dicht.

**Door geleidbaarheid, diepte en temperatuur te meten** is het zoutgehalte af te leiden.
Foto’s Tess Wegman

Onverwacht effect

Nu, een jaar later, kan ze de eerste inzichten delen. „Zout dringt vooral ver de rivieren in als er vanuit de rivieren weinig water is om het zout weg te spoelen. Dat is het geval als het droog is”, zegt Wegman. „Daarnaast is wind een belangrijke factor. Staat die op de kust dan zorgt dat voor hoger water voor de kust en voor meer zout dat binnenkomt. Tot zo ver was alles in lijn met wat we verwachtten.”

„Wat we niet verwachtten is wat er gebeurde bij springtij en doodtij”, zegt Wegman. „Springtij zorgt voor hoger hoogwater en lager laagwater, bij doodtij is het verschil tussen eb en vloed juist klein. We hadden daarom ook een groot verschil in zoutgehalte verwacht tussen springtij en doodtij, maar dat was niet zo.” Pietrzak en Wegman denken dat dit komt doordat onder invloed van springtij en doodtij de mate van menging van zout en zoet water verandert. Wegman: „Onze hypothese is dat er tijdens springtij meer menging is waardoor de uitwisselingsstroming zwakker wordt. Tijdens doodtij is er juist weinig menging waardoor de uitwisselingsstroming sterker wordt en er meer zout landinwaarts getransporteerd kan worden.”

„We focussen ons onderzoek op de Rijn-Maasdelta omdat daar de problemen het prangendst zijn”, zegt Pietrzak. „Als het zeewater verder stijgt moet je je drinkwaterinnamepunten misschien wel verder landinwaarts verplaatsen. Voor een bloemkoolboer betekent iets te zout water dat er bruine plekken in de bloemkool komen. Ondertussen is het in het belang van de haven dat de verbinding met zee open blijft. Er worden ook allerlei bouwplannen gemaakt, terwijl een nieuw windpark voor de kust veel invloed kan hebben op de menging van het water, we kennen die effecten nog niet. Kortom, er spelen allerlei belangen tegelijkertijd.”

**Promovendus Tess Wegman van de TU Delft** voerde zeventien weken lang metingen uit.
Foto Alexander Horner-Devine (University of Washington)

Andere promovendi binnen het project van Pietrzak denken al na over oplossingen om het zoute water buiten te houden. Een bubbelscherm dat zout water tegenhoudt of een drempel in het estuarium zoals ze in de delta van de Mississippi hebben bijvoorbeeld. „Zo’n drempel heeft vlak bij de monding het meest zin. Leg je hem te ver landinwaarts, dan verergeren de problemen juist”, zegt Pietrzak. „Als we straks een handig model van onze delta hebben, dan kunnen we zulke oplossingen virtueel uitproberen, en ook verkennen wat klimaatverandering voor zoutindringing gaat betekenen.”

Ingrijpen

Ondertussen is zoutindringing in de rivieren en het IJsselmeer voor Rijkswaterstaat aan de orde van de dag. In de zomer van 2022 hebben de beheerders van het hoofdwatersysteem voor het eerst realtime in plaats van achteraf de zoutindringing in de Lek en Hollandsche IJssel gemeten – met de meetboeien waar ook Wegman gegevens van ontving. In de Lek grepen ze meteen diezelfde zomer in op basis van de metingen, vertelt Nathalie van Veen, adviseur waterverdeling en verzilting bij Rijkswaterstaat.

We staan bij stuw Hagestein, in de Lek bij Vianen. Deze stuw is het instrument dat Rijkswaterstaat inzet als de Lek te zout dreigt te worden. Doorgaans is het doel van de stuw om in de zomer zo veel mogelijk water vast te houden. De Lek is ook aangewezen als rivier die zoet moet blijven zodat waterschappen en drinkwaterbedrijven verzekerd zijn van zoet water, zelfs als het droog is. „We onderzoeken nu hoe we de stuw het beste kunnen gebruiken tegen het zout”, zegt Van Veen.

De twee halfronde vizierschuiven van de stuw staan nu dicht, en zullen dicht blijven zolang er weinig water vanuit de Rijn hierheen stroomt, zegt Van Veen. Maar in een wit gebouwtje tussen de twee grote schuiven is een cilinder van 3,75 meter doorsnede verstopt. „Als een stop die even uit een gootsteen getrokken wordt kan de cilinder omhoog om water door te laten.”

„Het zoute water komt niet tot Hagestein hoor”, zegt Van Veen. Het water dat hier door de ‘gootsteen’ stroomt, is bedoeld om tegendruk te geven als er kilometers verderop, bij Kinderdijk, veel zout wordt gemeten. „Waterschappen nemen water in uit de Lek, waardoor het zout als het ware naar binnen getrokken wordt als er niet genoeg zoet water door de rivieren naar zee stroomt. In tijden van droogte laten waterschappen circa 10 tot 15 kuub per seconde in, wij laten hier dan zo’n 20 kuub per seconde door om dat te compenseren.”

Ze heeft een grafiek van augustus 2022 meegenomen om het effect te laten zien. „Hier zie je bij de meetboei bij Kinderdijk de pieken in zoutconcentratie die eb en vloed veroorzaken. De rivierafvoer was toen 700 kuub per seconde bij Lobith, dat is echt laag, en er was ook een hoge waterstand bij Hoek van Holland. Door de droge omstandigheden werd het zout langzaam de Lek ingetrokken. Op 16 augustus hebben we toen de cilinderschuif in de stuw opengezet, je ziet dat het zout langzaam weer wordt teruggedrongen.” Op 24 augustus ging de stuw weer dicht.

Of 20 kuub per seconde de juiste hoeveelheid is om bij Hagestein door te laten in zo’n geval, onderzoekt Rijkswaterstaat nu. „Moet het 15, 20 of 25 kuub zijn, dat is een van de dingen die we beter willen uitzoeken”, zegt Van Veen. „We kijken ook verder, met modellen onderzoeken we wat de effecten zijn als de afvoer bij Lobith nóg lager wordt. Met het oog op klimaatverandering is het echt nodig om te weten hoe je bij zulke extremen gaat handelen.”

Licentiecommissie KNVB legt Vitesse opnieuw straf op: 21 punten in mindering

admin
November 28, 2024
0

De licentiecommissie van de KNVB heeft voetbalclub Vitesse opnieuw bestraft. Er worden 21 punten in mindering gebracht, nadat het eerder dit seizoen al een straf van 12 punten kreeg, waarvan zes voorwaardelijk. Hierdoor komt Vitesse, op dit moment al laatste in de Eerste Divisie, uit op een puntentotaal van min vijftien. Het al de derde keer in minder dan een jaar tijd dat de club op deze manier wordt bestraft.

Dat Vitesse deze zware sanctie krijgt opgelegd komt vooral doordat de Arnhemse club over een langere periode „niet tijdig en onvolledige financiële rapportages” heeft ingediend, schrijft de licentiecommissie in een persbericht. Het gaat om de jaarstukken over het seizoen 2022-2023 en de prognose voor 2023-2024 (6 punten in mindering), de halfjaarcijfers over 2023-2024 (3 punten) en de jaarstukken over 2023-2024 en de prognose voor 2024-2025 (3 punten).

Daarnaast zijn er negen punten in mindering gebracht vanwege het achterhouden van een zogeheten side letter bij de beoogde overname van Vitesse door ondernemer Guus Franke. Dit betrof een geheime afspraak tussen Franke en durfinvesteerder Coley Parry, met 17 miljoen euro de grootste schuldeiser van de door financiële problemen geplaagde club.

Door het ontbreken van de bijlage had de commissie geen compleet beeld van de beoogde overname, die inmiddels van de baan is. „Het is aan Vitesse om volledige en juiste informatie van een (beoogd) aandeelhouder te verkrijgen alvorens deze informatie aan de licentiecommissie te verstrekken”, schrijft de onafhankelijke commissie.

De proflicentie van Vitesse is niet ingetrokken vanwege „het belang van de continuïteit van de competitie”, schrijft de licentiecommissie.

Vitesse stelt in een reactie op de eigen website niet in beroep te gaan tegen de straf.

Nieuw stikstofplan van werkgevers- en natuurorganisaties, maar zonder de LTO-boeren

admin
November 28, 2024
0

Er is een nieuw plan om de stikstofaanpak te versnellen, opgesteld door werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland, Bouwend Nederland en milieuorganisaties Natuurmonumenten en Natuur & Milieu. Alleen boeren- en tuindersorganisatie LTO is hierbij onlangs van tafel weggelopen, omdat het plan de landbouw in verhouding tot andere sectoren harder zou raken.

Deze donderdagmiddag hebben de partijen een afspraak met landbouwminister Femke Wiersma (BBB) over het plan. LTO zou daarbij wel aanwezig zijn, zegt een woordvoerder van de organisatie.

Het ‘versnellingsplan’, waarvan een recente versie in bezit is van NRC, volgt op het eerdere akkoord van alle partijen uit 2021: Een duurzaam evenwicht. Dat akkoord wordt nog steeds gesteund door LTO, zegt de woordvoerder.

Kamerdebat

Het nieuwe versnellingsplan bepleit een „aanvullende aanpak”, om verdere verslechtering van de natuur te voorkomen, de landbouw perspectief te geven en ruimte te maken voor vergunningverlening voor activiteiten met stikstofuitstoot. „Dit is nog niet bereikt en ligt ook niet in het verschiet met de thans bekende kabinetsplannen”, staat in dit nieuwe plan. Naar verwachting komt minister Wiersma vrijdag met Kamerbrieven over haar stikstofaanpak, vooruitlopend op een Kamerdebat volgende week.

Het plan bepleit nieuwe maatregelen voor landbouw, industrie, mobiliteit en natuur om in 2030 te komen tot 40 procent minder stikstofuitstoot, bijvoorbeeld door het stimuleren van innovatie. Er moeten voor 2026 bindende uitstootplafonds komen voor alle sectoren, in de veehouderij bijvoorbeeld per dier, kilogram melk of per hectare landbouwgrond. Nu het kabinet het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) heeft geschrapt, willen de partijen heldere gebiedsplannen. Verder willen de partijen een „rekenkundige ondergrens” voor natuurverslechtering, om boven die grens vergunningen te kunnen verlenen.

Graslandnorm

Voor LTO ligt gevoelig dat in het plan wordt gesproken van een „graslandnorm”, die een maximum stelt aan het aantal dieren per hectare, om de veestapel geleidelijk in te krimpen tot 2032. Dit was ook een pijnpunt voor LTO bij het klappen van het Landbouwakkoord in juni 2023. Minister Wiersma buigt zich momenteel nog over de uitwerking van zo’n graslandnorm.

Een ander kritiekpunt van LTO is dat de kosten van de plannen zouden optellen tot miljarden euro’s, waarvoor nog geen dekking is. Zo behelst het plan onder meer een eenmalige schadevergoeding voor de afwaardering van landbouwgrond voor de overgang naar extensieve, natuurinclusieve landbouw. „Het is politiek niet haalbaar”, zegt de LTO-woordvoerder. In hun plan roepen de partijen op tot een onafhankelijke doorrekening op de effecten en „de benodigde financiering voor de uitvoering van deze plannen”.

Volgens LTO tellen de kosten van de plannen op tot miljarden euro’s, die nog niet worden gedekt

Een opvallend voorstel in het plan is verder een tijdelijke, vrijwillige inkrimping van de melkveestapel. Veehouders zouden een premie of bonus per dier kunnen krijgen, waarbij de fosfaatrechten worden geschrapt. Individuele boeren zouden fosfaatrechten later wel kunnen terugkopen, maar het geheel aan fosfaatrechten en dieren neemt wel af.

Dit is vergelijkbaar met een voorstel dat coalitiepartij VVD onlangs deed in de Tweede Kamer. Hierbij ontstond discussie tussen fracties wie dan de premies zou moeten betalen voor de inkrimping: de overheid of marktpartijen?

Het ministerie van LVVN kan nog niet reageren op het gezamenlijke plan, zegt een woordvoerder.

De werkgevers en natuurorganisaties benadrukken dat het „belangrijk [is] dat er snel oplossingen komen”. Verder pleiten ze voor „duidelijkheid over hoe we de natuur herstellen en hoe er zekerheid voor boeren komt”. Want daar hebben „alle sectoren hebben een verantwoordelijkheid in.” Op het gesprek van vanmiddag willen de werkgevers en organisaties niet vooruitlopen.

Minima in Caribisch Nederland gaan er fors op achteruit: ‘Onacceptabel’

admin
November 28, 2024
0

Bonaire, Sint Eustatius en Saba kampen al jaren met structurele sociale achterstanden. Ruim een derde van de circa dertigduizend bewoners leeft onder de armoedegrens, bleek vorig jaar uit onderzoek van de Commissie sociaal minimum Caribisch Nederland.

Voorzitter Glenn Thodé zei eind 2023 „geschokt” te zijn door de armoede die de commissie had gezien op de drie BES-eilanden, met name onder alleenstaande moeders. Hij sprak van een „disbalans” in de voorzieningen en pleitte voor een „gelijke normering met Nederland”. Een gepensioneerde eilander kreeg ruim 1.000 dollar per maand, net als een alleenstaande bijstandsgerechtigde. Volgens de commissie hadden ze minimaal 1.500 dollar nodig om rond te komen.

Het kabinet-Rutte besloot daarop minimumloon, bijstand en kinderbijslag voor de eilanders in 2024 stapsgewijs te verhogen. Maar die verbetering blijkt van korte duur. Volgens budgetinstituut Nibud zal de koopkracht in de drie Nederlandse eilandgemeenten komend jaar fors dalen. Alleenstaanden gaan er bijna 10 procent op achteruit.

De belangrijkste verklaring voor de terugval is dat tijdelijke koopkrachtmaatregelen van het vorige kabinet, zoals een energietoeslag en subsidie op aansluitkosten voor energie, water en telecom, per 1 januari eindigen. Volgens het Nibud gaat een gezin met twee kinderen er dan tot 174 dollar per maand op achteruit.

Staatssecretaris Szabó (Koninkrijksrelaties, PVV) erkent in een brief die hij woensdag naar de Tweede Kamer stuurde dat de kosten voor energie en water stijgen voor minimahuishoudens op de eilanden. Het totale koopkrachtverlies valt volgens hem echter lager uit en hij stelt dat „de gevolgen van het aflopen van de tijdelijke subsidiemaatregelen zoveel als mogelijk beperkt zijn”.

Een tweede tegenvaller voor de minima in Caribisch Nederland is dat ze vanaf 1 januari belasting moeten betalen over een klein deel van hun inkomen, omdat dit boven de belastingvrije som uitkomt. Volgens het Belastingplan BES-eilanden 2025 zou die vrije voet voor minima worden verhoogd, maar het plan is een jaar uitgesteld op verzoek van de Caribische eilandbesturen. Hierdoor zijn de minima meer belasting verschuldigd, benadrukt Szabó in zijn brief, terwijl „hogere inkomens op de BES erop vooruitgaan”.

Geen goede dialoog

Nina den Heyer, gedeputeerde van Bonaire voor ‘het sociale domein’, is boos en teleurgesteld over dit koopkrachtverlies voor kwetsbare groepen. Ze verwijt het kabinet bovendien gebrekkige communicatie. „Over deze maatregelen heeft het geen goede dialoog met ons gevoerd. Als je zoiets zou flikken met een andere Nederlandse gemeente, zou dat niet worden geaccepteerd. Wij vragen dit kabinet daarom: behandel ons op dezelfde wijze als mensen in Europees Nederland.”

Den Heyer verwijt Den Haag vooral dat er inkomensmaatregelen zijn genomen terwijl de uitkomsten van de verhoging van het minimumloon over 2024 nog niet bekend zijn. Statistiekbureau CBS presenteert die cijfers pas op 5 december in de Monitor Brede Welvaart Caribisch Nederland. „Je kunt niet aan de knoppen gaan draaien als je niet weet wat de impact is geweest van de eerdere maatregelen.”

Ook Nationale ombudsman Reinier van Zutphen en oppositiepartijen in de Tweede Kamer hebben kritiek geuit op het grote koopkrachtverlies voor minima in Caribisch Nederland. Raoul White, Kamerlid voor GroenLinks-PvdA, vindt het „onacceptabel” dat mensen met een minimuminkomen op de BES-eilanden nu worden gedupeerd. Hij roept de bewindspersonen op snel een „overbruggingsoplossing te realiseren voor 2025”. Voortzetting van de gestopte subsidies op energie en water zou alleen al op Bonaire 8,7 miljoen euro kosten, aldus gedeputeerde Den Heyer.

Energie duur

Het wegvallen van de energietoeslag en subsidies voor water, elektriciteit en internet treft met name de lagere inkomens op de eilanden. Dit maakt de positieve effecten van het sociale beleid van het vorige kabinet weer goeddeels ongedaan, aldus het Nibud.

Gedeputeerde Den Heyer: „De kleinschaligheid van eilanden maakt de energie hier relatief duur. Dat is op de Waddeneilanden ook zo, en de overheid weet dat.”

Ze merkt op dat het niet de eerste keer is dat Den Haag het mes in de subsidies zet. In 2020 gebeurde dat ook. „Maar toen stak de Tweede Kamer er een stokje voor.”

Den Heyer hoopt nog steeds dat de Kamer de drie Caribische gemeenten opnieuw te hulp schiet. Op 11 december vergadert de commissie Koninkrijksrelaties over het sociaal minimum in Caribisch Nederland. Daarin wordt onder meer het eindrapport dat de commissie-Thodé vorig jaar uitbracht besproken.

In zijn brief schrijft Szabó dat het kabinet zich pas in het voorjaar opnieuw buigt over de koopkrachtkwestie. Dit najaar zei hij na een verkennende rondreis door Caribisch Nederland dat de eilanden „economisch zelfredzamer” moeten worden en „stappen moeten zetten op het gebied van goed bestuur”.

Luister naar