Op vrijdag 8 juni 2018 is het feest in Doka, een ondergrondse nachtclub in de kelder van het Volkshotel in Amsterdam. Een groepje medewerkers van VanMoof geeft elkaar rondjes. Op het podium rijgt de coverband van ‘happiness & flow manager’ Leonie hits aan elkaar. Het publiek zingt mee: „I got bills, I gotta pay, so I’m gon’ work, work, work every day.”
De VanMoofers hebben iets te vieren. Een dag eerder heeft de Amsterdamse fietsenmaker de online ‘pre-order’ opengesteld van zijn nieuwe model, de Electrified S2. De animo heeft alle verwachtingen overtroffen: binnen 24 uur ontvangt VanMoof 2.500 bestellingen. De pakweg veertig medewerkers van het bedrijf kunnen het nauwelijks geloven. VanMoof lijkt een stralende toekomst tegemoet te gaan.
Iets meer dan vijf jaar later gaat VanMoof failliet en laat een schuldenberg na van bijna 144 miljoen euro. Hoe kon het bedrijf in korte tijd zo groot worden en zo hard ten val komen? Een reconstructie.
1 De ultieme stadsfiets
De broers Taco en Ties Carlier krijgen het idee voor VanMoof tijdens een fietstocht door New York in 2006. Ze verbazen zich erover dat iedereen in de auto zit en besluiten het hun beautiful missionte maken de rest van de wereld aan het fietsen te krijgen. Hun wapen daarbij: de ultieme stadsfiets, een moderne interpretatie van de Hollandse omafiets.
Althans, dat is hoe de marketingafdeling van VanMoof het vertelt. De werkelijkheid is iets saaier. De Carliers komen uit een ondernemersgezin – hun vader Joost stond aan de basis van popfestival Lowlands – en hebben al meer bedrijfjes opgericht voor ze VanMoof beginnen. Een van die bedrijfjes was bedoeld om de Strida, een design-vouwfiets, te importeren en door te verkopen.
Binnen het Strida-importbedrijf ontstaat het idee zelf een fiets te bouwen. Voor- en achterlicht worden netjes weggewerkt in een zelf ontworpen driehoekig frame. In 2009 verkoopt het bedrijf, inmiddels omgedoopt tot VanMoof, zijn allereerste fiets, voor 600 dollar.
Daarna gaat het hard. Te hard, zei Taco Carlier toen deze krant hem in 2016 interviewde. VanMoof verkoopt in de eerste jaren zo’n tienduizend exemplaren, maar kan de groei nauwelijks aan. De fietsen hebben last van kinderziektes; de magazijnen staan vol onverkochte voorraad. Hoewel de omzet jaar op jaar verdubbelt, lijdt VanMoof tonnen verlies.
De broers dichten de gaten in die jaren met geld uit Dutchband, een van hun andere ondernemingen. Die maakt wél winst: het verzorgt de polsbandjes en muntverkoop voor grote festivals als Lowlands en Pinkpop. In totaal investeren de Carliers tussen 2009 en 2017 ruim 3,5 miljoen euro in VanMoof.
Gigantische ambitie
In juli 2017 halen de broers met het Amsterdamse Slingshot Ventures hun eerste externe investeerder binnen. VanMoof heeft net een nieuwe elektrische fiets uitgebracht, de Electrified S, en verwacht er veel van. Steden als New York en Londen investeren immers honderden miljoenen in hun fietsinfrastructuur, en wereldwijd groeit de markt voor e-bikes hard.
Slingshot heeft vertrouwen in het verhaal van de broers gekregen en steekt 4 miljoen euro in het fietsbedrijf. Meteen daarna lanceert VanMoof een crowdfundactie op het Nederlandse platform Oneplanetcrowd. „Getting the next billion on bikes”, luidt de slogan. Een gigantische ambitie voor een bedrijf dat in zijn hele bestaan pas enkele tienduizenden fietsen heeft verkocht. In het prospectus schrijven de broers dat VanMoof in 2017 en 2018 nog verlies zal lijden. Maar als de omzet zich jaarlijks blijft verdubbelen, zal in 2019 het break-evenpunt bereikt worden. In 2020 boekt VanMoof 10 miljoen euro winst, luidt de verwachting.
De actie wordt een succes. Binnen twee weken leggen ruim duizend kleine investeerders 2,5 miljoen euro in. Een record, jubelt VanMoof in een persbericht. Nog nooit haalde een Nederlandse crowdfundactie zoveel geld op.
2 Opereren op het randje
Na de succesvolle launch van de S2 in juni 2018 komt VanMoof in een stroomversnelling. Het Amerikaanse blad Forbes noemt de S2 „pure commuting bliss”; tech-tijdschriften als Wired en The Verge geven de X2 – hetzelfde model, maar dan met een lage instap – een 9.
Dankzij een ‘vroegboekkorting’ van 1.000 euro op de verkoopprijs van 3.498 euro verkoopt VanMoof in een jaar tijd zo’n 12.500 fietsen – goed voor een virtuele omzet van 30 miljoen. Het enige probleem: het bedrijf kan de snelle groei nog steeds niet bijhouden. VanMoof ontbeert de productiecapaciteit om aan de orders te voldoen. Al op de dag van de lancering schuift het bedrijf de beloofde leverdatum van de S2 daarom een paar maanden naar achteren. Sommige klanten zitten uiteindelijk zes maanden op hun fiets te wachten.
Uber en Airbnb
Het typeert de manier waarop Taco en Ties Carlier het bedrijf runden, zegt een bron die op strategisch niveau met de broers samenwerkte. „Het zijn ras-ondernemers, ze leefden volgens de filosofie van Uber en Airbnb: voortdurend opereren op het randje, met als doel zo snel mogelijk te groeien. De grootste te worden, koste wat kost.”
In 2018 lijdt VanMoof 7,2 miljoen euro verlies, op een omzet van 10,7 miljoen. De toch al bescheiden marge – na aftrek van productiekosten houdt VanMoof 31 procent van de omzet over – wordt compleet tenietgedaan door de dure bedrijfsvoering. Die kost nog eens 9,45 miljoen euro, 88 procent van de omzet.
De kosten zijn deels zo hoog omdat VanMoof veel geld uitgeeft aan marketing en productontwikkeling. Maar er is ook een andere reden: operationeel is het een rommeltje. Productieprocessen zijn haastig ingericht, strategische beslissingen worden ad hoc genomen. Belangrijke data, zoals de kostprijs van een fiets, of hoe vaak fietsen gemiddeld voor reparatie terugkomen, zijn in het beste geval onbetrouwbaar en in het slechtste geval onvindbaar. Het maakt het bedrijf zeer inefficiënt.
Onhandig, maar niet onoverkomelijk, zeggen werknemers uit die tijd. Dit zijn immers typisch problemen waar snelgroeiende bedrijven vaker tegenaan lopen. De verkoopprijs van 3.400 euro bood voldoende ruimte om een gezonde marge te behalen. Als VanMoof de uitgaven onder controle had gekregen, lag winstgevendheid binnen handbereik.
3 Het grote geld
In de zomer van 2019 houdt VanMoof weer een crowdfundactie bij Oneplanetcrowd. Iets minder dan duizend investeerders leggen geld in; het totaal komt dit keer uit op 7,6 miljoen euro. Een groot deel van dat geld is bestemd voor de ontwikkeling van een nieuw model: de Electrified S3 moet alle ervaringen met de S2 in zijn ontwerp meenemen en zo de grote doorbraak vormen op weg naar de miljard verkochte fietsen.
Verschillende nauw betrokkenen vermoeden intussen dat VanMoof runnen de Carliers boven het hoofd is gegroeid. De broers zijn ingenieurs, geen managers, en vertonen tekenen van het founder’s syndrome — een te sterke persoonlijke band met het bedrijf, in combinatie met te veel macht en weinig ruimte voor tegenspraak. Maar de Carliers willen de touwtjes niet uit handen geven. Door het succes van de S2 durven ze nu een stuk groter te dromen.
Bovendien zijn er kapers op de kust. In Brussel heeft het bedrijf Cowboy een e-bike gelanceerd die er vergelijkbaar uitziet. Het grote verschil: waar een VanMoof S2 tegen de 3.500 euro kost, koop je de Cowboy voor nog geen 2.000 euro. Een absurd lage prijs voor een e-bike, die Cowboy kan bieden om twee redenen. Hun fiets zit simpeler in elkaar, en het bedrijf zit vol durfkapitaal. In 2018 haalde Cowboy ruim 13 miljoen dollar op bij Amerikaanse investeerders als Index Ventures en Tiger Global Management.
Dat geld gaat er in hoog tempo doorheen. Eind 2019 heeft Cowboy een kwart van de balanswaarde van VanMoof, maar maakt het net als de Amsterdammers zo’n 8 miljoen euro verlies.
Tegen hun werknemers zeggen de broers zich geen zorgen te maken om de concurrent. De Cowboy zou technisch inferieur zijn, „niet te vergelijken” met het product van VanMoof.
Maar zorgen zijn er wel degelijk. Voor klanten die een e-bike gaan kopen, is prijs belangrijk bij de keuze. En dankzij Cowboy verwacht de consument nu voor 2.000 euro een goede e-bike te kunnen kopen.
100.000 fietsen per jaar
Eind 2019 besluiten de broers radicaal het mes in de prijzen te zetten. Ze willen de S3 voor 1.998 euro verkopen, ruim 40 procent goedkoper dan de S2. In een interview met MT/Sprout zegt Ties Carlier dat die prijs haalbaar is omdat alle investeringen berekend zijn op een productie van 100.000 fietsen per jaar. „Ons gevoel is: dit is het juiste moment”, aldus Carlier. „We zijn voorbij een tipping point, waardoor we de kosten kunnen uitspreiden over grote aantallen en daardoor een hele industrie kunnen disrupten.”
Het verhaal is een fantasie. Die 1.998 euro is gebaseerd op het onderbuikgevoel van de broers. Het finance-team maakt zich grote zorgen. Een S3-fiets produceren kost naar verwachting zo’n 1.400 dollar; bij een verkoopprijs van 1.650 euro exclusief btw houdt VanMoof maar zo’n 250 euro per fiets over voor de bedrijfsvoering. Wil het bedrijf winstgevend zijn, dan moet het alle overhead — marketing, distributie, productontwikkeling, maar bijvoorbeeld ook reparaties en onderhoud — uit die 250 euro per fiets kunnen betalen.
En dit keer zullen marketing en productontwikkeling niet de enige dure posten zijn. Ook reparaties en onderhoud zullen VanMoof veel geld gaan kosten, vermoeden de werknemers. Het is binnen het bedrijf geen geheim dat de technologie in de S3 niet klaar is voor de markt.
Tesla en Apple
De grootste zorg is de e-shifter, de automatische versnelling die VanMoof speciaal voor de S3 heeft laten bouwen. Die belooft een soepeler rijervaring, maar het is een nieuw, amper getest ontwerp.
Hier wreekt zich een andere keuze in het bedrijfsmodel van VanMoof. Veruit de meeste fietsmerken gebruiken dezelfde standaardonderdelen, die ze bestellen bij grote bedrijven als Bosch en Shimano. Zulke fabrikanten hebben niet alleen decennia ervaring, maar hanteren hun eigen kwaliteitschecks. Als fietsenbouwer kun je er doorgaans op vertrouwen dat een Bosch-motor of Shimano-versnelling goed zal werken.
Maar VanMoof gebruikt geen standaard onderdelen. Begon het ooit met een custom frame, bij de S3 ontwerpt het bedrijf 95 procent van de onderdelen zelf. Het spiegelt zich hiermee aan Tesla en Apple, fabrikanten van luxe-artikelen die de beleving van hun producten tot in de puntjes controleren. Het betekent echter ook dat het bedrijf de kwaliteitscontrole zelf moet doen. En onderdelen als de e-shifter goed testen vergt maanden.
Verschil van inzicht
Die tijd heeft VanMoof niet. Het voorjaar is het begin van het fietsseizoen en de lancering van een nieuwe fiets zorgt altijd voor een piek in de verkoop. De broers drijven hun zin door; VanMoof lanceert de S3 op 21 april 2020. De wereld zit volop in de coronapandemie, maar de hype is er niet minder om. Binnen een maand registreert het bedrijf meer dan 10.000 bestellingen.
Begin mei maakt VanMoof bekend dat het Britse Balderton Capital en de Taiwanese fabrikant Sinbon Electronics samen 12,5 miljoen euro investeren. In een ronkend interview met Quote zegt Taco Carlier dat het kapitaal is aangetrokken om de productie op te schalen; VanMoof wil volgens Carlier op termijn naar een miljard euro omzet.
De ware reden voor de investering is dat het Amsterdamse investeringsfonds Slingshot eind april stilletjes zijn aandelen in VanMoof aan Balderton heeft verkocht. Die exit was het gevolg van een „verschil van inzicht over het te voeren beleid”, zegt een partner van Slingshot desgevraagd. „Wij geloofden meer in het premium-segment waar ze in zaten dan in het massasegment waar ze naartoe bewogen. Volgens ons moet een bedrijf op eigen benen kunnen staan. Met die lagere prijs was er gewoon niet genoeg marge om dat voor elkaar te krijgen. Het bedrijfsmodel van VanMoof werd dus dat zij aan het infuus van financiers bleven hangen.”
Vier maanden later is VanMoof alweer aan de volgende kapitaalinjectie toe. Balderton, Felix Capital en een paar kleinere investeerders steken 34 miljoen euro in het bedrijf.
Travelbird
Bij het aantrekken van de nieuwe investeringen maakt VanMoof dankbaar gebruik van de kennis en het netwerk van zijn nieuwe financiële bestuurder: Steven Klooster. Naar eigen zeggen begint Klooster pas in mei 2020 officieel als chief financial officer (cfo), maar hij voorziet de Carliers dan al langer — sinds begin 2019, zeggen diverse andere bronnen — van financieel advies.
Het is duidelijk waarom de Carliers op hem vertrouwen: Klooster kent de weg naar het grote geld als zijn broekzak. Niet alleen werkte hij van 2005 tot 2013 bij private-equityfondsen in de Londense City, van 2014 tot 2017 was hij ook nog cfo (en daarna nog anderhalf jaar chief executive officer) van Travelbird. Dit hippe Amsterdamse bedrijf verkocht online reizen en haalde in een paar jaar tientallen miljoenen aan investeringen binnen. En Klooster kent de valkuilen: in een interview met Business Insider waarschuwt hij in september 2018 voor het gevaar dat „jonge ondernemers verblind raken door succes”.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/12/22121213/2312ZATECO-tools-2.png)
Twee maanden later gaat TravelBird failliet. De bestuurders — onder wie Klooster — vertellen tegen de curator dat het bedrijf de stormachtige groei niet kon bijhouden.
Uit het faillissementsverslag doemt vooral het beeld van een heteluchtballon op. Travelbird groeide in twee jaar van 90 naar 750 werknemers. Een belangrijke reden dat er zoveel mensen nodig waren, is dat de duizenden boekingen aanvankelijk grotendeels met de hand werden verwerkt. De curator schrijft verder dat het bestuur winstprognoses hanteerde die structureel te hoog waren en uitging van belastingkortingen waar Travelbird geen recht op had. Begin 2023 legde de tuchtrechter de controlerend accountant van Travelbird drie maanden schorsing op.
Vrijwel alle bronnen van NRC laten zich zeer kritisch uit over Kloosters rol bij VanMoof. „Taco en Ties bemoeiden zich niet met de financiële kant”, zegt een bron die op de finance-afdeling werkte. „Ze vertrouwden Steven blind. En Steven hield vast aan dit beleid van hypergrowth. Hij wist als cfo dat het niet klopte, dat bleek uit de cijfers. Maar hij liet het toch gebeuren.”
Wanneer NRC hem deze aantijgingen voorlegt, reageert Klooster dat de sterke groeiambities bij VanMoof en Travelbird „gebaseerd [waren] op daadwerkelijke vraag, geïnitieerd vanuit de oprichters en ondersteund vanuit investeerders”. Hypergrowth was „niet [zijn] beleid”, aldus Klooster; hij schrijft dat hij bij beide bedrijven juist „een matigende rol” speelde en aanjager was van initiatieven die de financiële situatie zouden verbeteren. Zo ontsloeg Travelbird onder Klooster twee derde van het personeel. Bij VanMoof leidden prijsverhogingen en kostenreducties er uiteindelijk toe dat er volgens Klooster een positieve brutomarge was op de fiets. Klooster: „Helaas is dat alles niet snel genoeg gegaan, met name vanwege de hoge kosten gerelateerd aan de kwaliteitsproblemen van de SX3.”
Ook de opmerking dat de Carliers blind op hem vertrouwden, bestrijdt Klooster. „We spraken bijna dagelijks over de financiële kant en ik verzorgde op maandelijkse basis een financiële rapportage aan het hele managementteam.”
4 Groeien, groeien, groeien
Op 3 oktober 2020 stapt in New York een 49-jarige man voor een testrit op een VanMoof S3. Twee straten verderop komt hij ten val. Hij ligt een tijd in coma en houdt er hersenletsel aan over. Op een foto, gemaakt na het ongeluk, is te zien dat het achterspatbord is losgeschoten en het wiel heeft geblokkeerd.
In VanMoof-gebruikersgroepen op Facebook zwerven dan al maanden foto’s rond van S3-fietsen met hetzelfde mankement. Drie weken na het ongeval stuurt VanMoof een e-mail naar zijn klanten, waarin het bedrijf waarschuwt dat het bij „een vroege lichting” kan voorkomen dat de bouten van het achterspatbord niet vast genoeg zitten. „Als we het product langer hadden getest, was dit probleem wellicht voor de launch naar voren gekomen”, zegt een bron die destijds bij het bedrijf werkte. „Maar die tijd hadden we niet.”
De echtgenote van de man spant een rechtszaak aan. VanMoof ontkent tegenover de rechter dat de losse schroefjes het ongeluk hebben veroorzaakt, maar uitsluitsel komt er niet. De zaak loopt nog ten tijde van het faillissement in juli 2023.
Het losse achterspatbord is niet het enige mankement. Zoals gevreesd begeeft ook de e-shifter het regelmatig. Bij sommige S3-fietsen wiebelt het achterwiel; bij weer andere is de voorvork niet stevig genoeg. De batterijen zijn onbetrouwbaar; de knopjes op het stuur gaan kapot in de regen.
205 procent terug naar de winkel
Tijdens een rechtstreekse vraag- en antwoordsessie op Instagram belooft Taco Carlier dat de problemen snel zullen zijn verholpen. „We verwachtten bij de lancering dat van alle verkochte S3-fietsen 1 procent problemen (issues) zou hebben”, zegt hij. „Dat is niet gelukt, we kwamen eerder uit op 10 procent. De meeste problemen zijn nu opgelost; bij de fietsen die we nu leveren, ligt het percentage veel lager.”
Maar 10 procent, dat lijkt volgens medewerkers uit die tijd eerder te gaan over het deel van de kopers dat zijn fiets inlevert en een refund vraagt. Hoeveel fietsen problemen hebben, blijkt uit interne data uit 2022.
Voor elke honderd fietsen uit de S3-serie die VanMoof in januari 2021 heeft verkocht, heeft het drie weken later dertig reparaties moeten uitvoeren. Binnen een jaar zijn dat honderd reparaties. En in juni 2022, anderhalf jaar later, is deze intervention rate zelfs opgelopen tot 205 procent — oftewel 205 reparaties per honderd verkochte fietsen.
Eind 2020 is het financiële gat enorm. VanMoof heeft 64 miljoen euro omgezet, maar gaf bijna 107 miljoen euro uit; door de lage verkoopprijs is de brutomarge – de omzet minus de kosten van productie, reparaties, garanties en retouren – zelfs negatief geworden. Met elke verkochte fiets wordt het verlies groter, blijkt uit het jaarverslag. Toch blijven de broers optimistisch: ze schrijven dat VanMoof vanaf 2023 winst zal boeken.
Massale inhuur
VanMoof probeert de problemen op te lossen zoals het dat al jaren doet. Het gooit er meer geld tegenaan. Net als TravelBird, en met een hr-team dat voor een belangrijk deel van dat bedrijf afkomstig is, begint VanMoof massaal mensen in te huren. Tussen 2020 en 2022 groeit het van zo’n 200 naar ruim 800 medewerkers.
De meeste nieuwe hires komen terecht bij de service- en operations-afdelingen, maar wat ze precies gaan doen, lijkt van ondergeschikt belang. „We moesten groeien, groeien, groeien”, zegt een bron. Aannemen van mensen wordt zelfs tot bedrijfsdoelstelling gemaakt. Absurd, noemt een andere bron dat. „Het aantal mensen dat je aanneemt, is een resultaat van je strategie. VanMoof maakte er een doel op zich van.”
In september 2021 maakt VanMoof de grootste financiële klapper uit zijn bestaan. In een nieuwe kapitaalronde haalt het 128 miljoen dollar op. De grootste investeerder is het Chinees-Amerikaanse Hillhouse Capital.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/12/22121052/2312ZATECO-tools-10.png)
Meerdere bronnen verbazen zich over het gemak waarmee Hillhouse VanMoof tientallen miljoenen geeft. Dat VanMoof zijn verkoopdoelen dan al een tijd niet haalt, dat nog altijd niet duidelijk is wat de kostprijs per fiets is, dat belangrijke posities binnen het bedrijf worden bezet door vrienden en familie van het bestuur – het zijn geen breekpunten. Als mogelijke verklaring merken sommigen op dat 100 miljoen voor Hillhouse een schijntje is. De onderneming heeft eind 2021 zo’n 90 miljard dollar aan investeringen onder beheer.
De timing van de kapitaalronde is hoe dan ook geen toeval. Vanaf 2021 strooien overheden met miljarden om hun economie, gehavend door de coronacrisis, op de been te houden. Het is de wereld op zijn kop: geld is op zoek naar investeringen, in plaats van andersom. Ontvingen start-ups in de laatste drie maanden van 2020 wereldwijd nog 93,5 miljard dollar aan investeringen, in het eerste kwartaal van 2021 was dat 157 miljard dollar.
VanMoof behaalt over 2021 een omzet van 83 miljoen euro, en lijdt bijna 80 miljoen verlies. De verwachting dat het bedrijf in 2023 winstgevend zal zijn, uit het vorige jaarverslag, was te optimistisch: de broers schrijven nu dat het 2024 wordt.
In de tussentijd, schrijven de broers, is VanMoof afhankelijk van extern kapitaal om zijn hypergrowth-doelen te verwezenlijken. De broers achten het „onwaarschijnlijk” dat VanMoof niet genoeg financiering op weet te halen, maar mocht dat toch gebeuren, dan zal het bedrijf het gat dichten door de cash burn omlaag te brengen en minder hard te groeien. Deze passage stond ook in het jaarverslag 2020, maar één zin is in 2021 verdwenen: „Het bedrijf kan zichzelf financieren met de eigen cashflow.” De accountant weigert beide jaarverslagen goed te keuren.
En het tempo verlagen waarin het geld eruit vliegt? Medewerkers uit die tijd reageren cynisch. Er was helemaal geen zicht op de cash burn, laat staan dat VanMoof die zomaar omlaag kon brengen. Uit interne data-analyses blijkt eind 2021 immers definitief wat de reden is voor de hoge kosten: de S3 deugt niet. De fietsen zijn te goedkoop, de technische problemen te hardnekkig. Nog voor de garantieperiode voorbij is, heeft iedere verkochte fiets VanMoof onderaan de streep geld gekost.
Het is een onmogelijke situatie. VanMoof moet groeien om te overleven – en hoe meer het groeit, hoe groter het financiële gat. Maar er is geen weg terug. Volgens het bestuur is VanMoofs enige pad naar financiële gezondheid om zo veel mogelijk investeringsgeld op te halen en te hopen dat een volgend model fiets wél winstgevend is.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/12/22121020/2312ZATECO-tools-1.png)
5 De ondergang
Om de chaos te beteugelen, stelt VanMoof begin 2022 voormalig Booking-baas en investeerder Gillian Tans aan als ‘president’. Ze is sinds 2021 ook aandeelhouder in VanMoof. Al snel trekt zij dezelfde conclusie als vele vertrokken operations- en strategy-managers voor haar: het personeelsbestand is veel te groot, de fietsen zijn te goedkoop, en zelfs met die lage prijs verkoopt VanMoof er niet genoeg om aan de groeidoelstellingen te voldoen.
Maar ook de ervaren Tans kan niet op tegen de hypergroei-ambities van de broers, de verwachtingen van de investeerders en de financiële realiteit waar VanMoof zich dan in bevindt. In november 2022 is de 128 miljoen dollar van de Hillhouse-ronde alweer op.
De wereld is intussen onherkenbaar veranderd. In januari viel Rusland Oekraïne binnen; in reactie besloot het Westen Russische olie en gas te boycotten. De energieprijzen rijzen de pan uit. Om de torenhoge inflatie te beteugelen, ziet de ECB zich genoodzaakt de rente te verhogen van min 0,5 procent naar plus 2 procent. Voor het eerst in tien jaar is geld niet langer ‘gratis’. Het heeft grote gevolgen voor de financiering van bedrijven. De investeringen in start-ups zakken in elkaar: investeerden durfkapitalisten in het vierde kwartaal van 2021 wereldwijd nog 187 miljard dollar in start-ups, een jaar later is dat geslonken tot 76,7 miljard.
Voor VanMoof is dat rampzalig. Het heeft net flink geïnvesteerd in de ontwikkeling van zijn nieuwste model, de S5. Die is technisch niet alleen stukken beter dan de S3 – zoveel beter dat VanMoof in de marketing versienummer 4 overslaat – maar ook slimmer, wat hem makkelijker te onderhouden maakt.
Het enige probleem: VanMoof heeft de verkoopcijfers schromelijk overschat. Het bedrijf wil 200.000 fietsen per jaar verkopen, maar de S5 moet ook weer ‘gewoon’ 3500 euro gaan kosten, terwijl consumenten door de inflatie juist zuiniger zijn geworden. Bovendien zijn ze inmiddels gewend aan de lage prijs van de S3. Het nieuwe model is bijna twee keer zo duur. VanMoof stelt het sales target uiteindelijk bij naar minder dan 50.000.
Reddingsactie
Een jaar later zijn de financiële problemen niet meer te overzien: de openstaande rekeningen bij leveranciers in Taiwan lopen zo hoog op dat ze geen onderdelen meer leveren. Ook de fiscus heeft nog een rekening van meer dan 10 miljoen openstaan en laat de douane containers vol fietsen tegenhouden in de haven van Rotterdam.
Om de salarissen te betalen, leent VanMoof geld bij TriplePoint, een Amerikaanse durfinvesteerder. De rentes zijn enorm, tot ruim 15 procent. Ook roept het bedrijf de hulp in van zakenbank Goldman Sachs en overweegt het een gang naar de beurs. Het loopt allemaal op niets uit.
Te elfder ure tuigt VanMoof een laatste reddingsactie op. De ontbrekende VanMoof S4 komt er alsnog: het wordt een versimpelde versie van de S3, minus een aantal problematische onderdelen. Bij de launch in mei 2023 is het faillissementsrisico echter al zo groot dat VanMoof zich gedwongen ziet een garantie af te sluiten bij TriplePoint om klanten te vergoeden die een aanbetaling hebben gedaan, mochten zij hun fiets niet geleverd krijgen.
Drie dagen nadat VanMoof de S4 heeft gelanceerd, wordt bekend dat Gillian Tans het bedrijf verlaat. De timing is merkwaardig: op 26 april, twee weken eerder dus, had Tans nog een video naar het hele bedrijf gestuurd waarin ze vertelde hoe ze VanMoof weer op de rails wilde krijgen. Tans was niet bereikbaar voor commentaar.
VanMoof verkoopt uiteindelijk nog een paar honderd fietsen, maar het mag niet baten. Op 12 juli vraagt het bedrijf bij de rechtbank in Amsterdam uitstel van betaling aan. Voor de gesloten brand stores verzamelen zich boze mensen die nog wachten op een bestelling of reparatie. De politie moet de gemoederen tot bedaren brengen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/12/22120941/2312ZATECO-tools-7.png)
Epiloog
Op 31 augustus 2023 koopt Lavoie, eigendom van het Britse investeringsfonds Greybull Capital, wat er van de Amsterdamse fietsenmaker resteert voor zo’n 1 miljoen euro. 700 werknemers, waarvan het merendeel tot op het laatst geen weet had van de chaos aan de top, staan op straat. In het beste geval zijn ze een illusie armer; in Taiwan, waar geen sociaal vangnet is om de salarissen te vergoeden, komen sommige productiemedewerkers in acute geldnood.
Klanten die nog op een fiets zaten te wachten, komen bedrogen uit: TriplePoint weigert zijn afspraak na te komen om gedupeerden te vergoeden. Uit het faillissementsverslag blijkt dat TriplePoint heeft bedongen dat benadeelde klanten geen rechtstreekse claim kunnen indienen, maar zich moeten wenden tot de curatoren van VanMoof. Daar moeten klanten achteraan aansluiten in de rij met schuldeisers, waar datzelfde TriplePoint als grootste schuldeiser vooraan staat. Een saillant detail hierbij is dat TriplePoint, zo blijkt uit een earnings call op 2 november, een aandeel heeft genomen in Lavoie.
Cfo Steven Klooster zegt desgevraagd dat hij een principeafspraak heeft gemaakt met TriplePoint die inhield dat TriplePoint de klanten „een-op-een zou vergoeden”, maar dat hij niet betrokken was bij de afwikkeling. Volgens Klooster is de afspraak opgesteld „met behulp van een tweetal gerenommeerde advocaten aan onze kant” en door het bestuur aanvaard. TriplePoint reageerde niet op verzoeken van NRC om commentaar.
Ook het ‘nieuwe’ VanMoof wil niet met de pers communiceren over „de afhandeling van VanMoof 1.0”. Wel is duidelijk dat Lavoie bij eventuele nieuwe VanMoof-fietsen een stuk minder zelf ontworpen onderdelen wil gebruiken. Alle garanties op oude VanMoof-fietsen komen te vervallen, al belooft Lavoie plechtig dat ‘keeping riders on the road’ de hoogste prioriteit heeft. Daarvoor zal het de leveranciers in Taiwan echter zover moeten krijgen om ondanks de openstaande schulden weer onderdelen voor de fietsen te gaan leveren. Hoe Lavoie dat wil doen, blijft een raadsel.
De toekomst voor VanMoof is daarmee ongewis. Het bedrijf wist in veertien jaar van de e-bike van een saai product een hip hebbeding te maken. Maar van de beoogde miljard sales zijn er nog geen 200.000 behaald.
Correctie (23 december 2023): in dit artikel zijn nog enkele wijzigingen aangebracht, omdat deze in de vorige versie niet waren doorgevoerd na een laatste check bij een aantal bronnen.
