Twistpunt coalitie en oppositie: wat mogen senatoren nog behandelen vlak voor installatie nieuwe Eerste Kamer?

Chambre de réflexion of politieke heksenketel? Met nog een paar weken te gaan tot de installatie van de nieuwe Eerste Kamer staan de coalitiefracties en een groot deel van de oppositie lijnrecht tegenover elkaar. Twistpunt: of over twee grote wetten, de nieuwe pandemiewet en (vooral) de pensioenwet, nog op het laatste moment moet worden gedebatteerd en gestemd. Ondemocratisch en onnodig, zeggen partijen als de PVV en 50Plus. Juist broodnodig, vinden de coalitie en oppositiefracties als PvdA en GroenLinks.

Die onenigheid leidt tot taferelen die zeldzaam zijn in de Eerste Kamer. Zo eiste PVV-senator Alexander van Hattem vorige week maandag een hoofdelijke stemming over uitstel van het debat over de ‘pandemiewet’, de opvolger van de coronawet die het kabinet de mogelijkheid moet geven in te grijpen bij een volgende pandemie. De 120 pagina’s aan beantwoording van de laatste vragen waren die vrijdag wel erg laat gekomen, klaagde Van Hattem. Maar wel nét binnen de deadline, reageerde de coalitie. Van Hattem zette door, maar het debat begon toch. Het leverde de wat hallucinante situatie op dat de Eerste Kamer aan het begin van de avond hoofdelijk ging stemmen over uitstel van een debat dat al een paar uur bezig was. Senatoren moesten vanuit het hele land de avondspits trotseren om naar de Kamer te komen. De uitslag: 26 stemmen voor uitstel, 31 tegen.

Lees ook dit artikel: Na bijna vijftien jaar discussie geeft de Tweede Kamer groen licht voor de nieuwe pensioenwet

‘Politieke belemmeringen’

Rond de behandeling van de pensioenwet, die deze maandag begint en dinsdag verder gaat, mogen soortgelijke pogingen om te traineren worden verwacht. De wet regelt een grootscheepse hervorming van het pensioenstelsel: waar een pensioenfonds nu nog één gezamenlijke pensioenpot heeft, krijgt iedereen onder de nieuwe wet een persoonlijk potje.

50Plus-senator Martin van Rooijen, die als fel tegenstander in zijn eentje bijna duizend vragen over de wet stelde, kreeg afgelopen week geen steun voor uitstel van het debat. Maar de Eerste Kamer houdt binnenskamers al rekening met een mogelijke derde termijn en stemmingen op 30 mei, de dag dat ook de nieuwe Eerste Kamer wordt gekozen. De marges voor uitstel zijn krap: dinsdag 6 juni is de laatste vergaderdag van de huidige senaat. De pensioenwet moet op 1 juli al ingaan, zodat pensioenfondsen het nieuwe stelsel kunnen voorbereiden.

Gedoe over wat de Eerste Kamer wel en niet mag agenderen met de finish in zicht is een vierjaarlijks ritueel. Dit jaar lopen de emoties extra hoog op door de politieke gevoeligheid van de twee wetten. Opvallend is ook de bemoeienis van de BoerBurgerBeweging. De partij zit in de Tweede Kamer en nu nog niet in de senaat, maar over een paar weken wel, dan zelfs als de grootste fractie. Partijleider Caroline van der Plas en toekomstig fractievoorzitter in de senaat Ilona Lagas stuurden de Eerste Kamer daarom vorige week een brief met de vraag in elk geval de stemmingen over de pandemie- en pensioenwet uit te stellen.

Volgens BBB zijn er weliswaar geen staatsrechtelijke, maar wel „politieke belemmeringen” om nu over deze wetten te stemmen. Het lage vertrouwen in de politiek vraagt volgens BBB om „zorgvuldige processen en volledige erkenning van de laatste verkiezingsuitslag”. Dat BBB, tegenstander van beide wetten, ondanks de grote verkiezingswinst niet kan meestemmen zou „ongepast” zijn.

‘Verbijsterd’ door de BBB

Het democratieargument snijdt geen hout, vindt VVD-senaatsfractievoorzitter Annemarie Jorritsma. Ze is „verbijsterd” door de brief van BBB en noemt deze „een belediging voor de Eerste Kamer”. Ze vindt het „zeer onwenselijk en onzuiver” dat Tweede Kamerleden zich op deze manier met de agenda van de senaat bemoeien.

Jorritsma krijgt bijval van hoogleraar parlementaire geschiedenis Bert van den Braak. „De vraag of de Eerste Kamer politiek nog volwaardig kan functioneren is niet aan de orde. We hebben nu immers niet te maken met een demissionair kabinet, zoals na Tweede Kamerverkiezingen.”

Een ander argument: zorgvuldigheid. Zeker de pensioenwet is niet een wet die je op het laatst nog even behandelt, vindt onafhankelijk Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt. Hij wijst erop dat de Tweede Kamer meerdere debatrondes, van in totaal meer dan honderd uur, heeft gehouden over de wet. „De pensioenwet is de grootste hervorming in tien jaar. Als je dan als Eerste Kamer denkt dat je in twee dagen de hele wet kunt behandelen, dan krijg je gezien de complexiteit echt een gebrekkige behandeling.” Op zijn blog waarschuwt Omtzigt dat nog tal van belangrijke inhoudelijke vragen rond de wet onbeantwoord bleven, bijvoorbeeld of de IT-systemen van pensioenfondsen de veranderingen wel aankunnen: „Dit kan eigenlijk alleen maar leiden tot ongelukken.”

Voorstanders stellen dat de Eerste Kamer van de pensioenwet geen haastklus heeft gemaakt en dat de afgelopen maanden het gebruikelijke traject is doorlopen. Net als bij de pandemiewet kreeg de oppositie de mogelijkheid van een derde schriftelijke vragenronde en werden hoorzittingen met deskundigen gehouden. „De pensioenwet is uitgebreid voorbereid, zelfs meer dan dat”, vindt Jorritsma. Een voordeel van behandeling door de huidige senaat is ook nog dat de woordvoerders goed zijn ingewerkt. Bij uitstel „moeten nieuwe Kamerleden zich weer helemaal gaan inwerken en dat is ook een stevige en tijdrovende klus”, twitterde GroenLinks-senator Ruard Ganzevoort onlangs.

De pensioenwet is meer dan uitgebreid voorbereid

Annemarie Jorritsma VVD-senator

Los van alle principiële en praktische argumenten spelen simpelweg politieke belangen. De voorstanders van uitstel zijn tegenstanders van de wetten, en andersom. In de huidige Eerste Kamer is de meerderheid voor beide wetten een stuk ruimer dan na 13 juni, als de nieuwe senaat is geïnstalleerd. De verwachte stemverhouding bij de pensioenwet maakt dat duidelijk: waar nu 48 van de 75 senatoren bekendstaan als vóór (VVD, D66, CDA, CU, GroenLinks, PvdA, SGP), kan dat aantal straks zijn geslonken naar rond de veertig, en voor een meerderheid zijn 38 zetels nodig.

De exacte samenstelling van de nieuwe Eerste Kamer, en dus het precieze aantal voorstanders, hangt nog af van de stemming over de verdeling van de restzetels voor de nieuwe Kamer op 30 mei.

Heeft 50Plus-senator Van Rooijen nog trucs in petto om de pensioenwet tegen te houden? In 2017 sprak hij als Tweede Kamerlid eens viereneenhalf uur in een poging een belastingwet te laten stranden. Nu heeft hij ‘slechts’ 110 minuten spreektijd gevraagd. „Het is wel veel langer dan de anderen”, zegt Van Rooijen. „Maar de Eerste Kamer is geen Tweede Kamer. Ik wil het puur op de inhoud doen.”

Lees ook dit artikel: De ‘gereedschapskist’ van het kabinet bij een volgende pandemie wekt zorgen en emotie in de normaal zo bedeesde Eerste Kamer