Het Openbaar Ministerie (OM) beschikt over nieuw bewijs tegen de broers van Ryan, de 18-jarige vrouw die eind mei 2024 dood werd aangetroffen in het water bij de Knardijk in Lelystad. Dat meldtDe Leeuwarder Courant, die vrijdag aanwezig was bij de rechtszitting.
Uit onderzoek naar berichten op de telefoons van de broers blijkt dat er al maanden voor Ryans dood plannen werden besproken om haar te vergiftigen, onder andere met een giftige kamerplant, een euthanasiepil of een kogelvis. In WhatsApp-gesprekken sprak een broer over het gebruik van de giftige plant en reageerde haar zus met: „Haar dood is toch halal.” Dat betekent volgens het OM dat Ryans dood door familieleden religieus geoorloofd werd geacht.
Ryan zou de eer van haar uit Syrië afkomstige familie hebben geschonden door zich volgens hen „te westers” te gedragen. Haar broers, verdachten Muhanad en Mohamed al N., beiden twintigers, zouden haar om die reden om het leven hebben gebracht. Ook hun vader, Khaled al N., geldt als verdachte. Hij vluchtte kort na de dood van zijn dochter via Bremen en Turkije naar Syrië. Omdat hij nog voortvluchtig is, staan voorlopig alleen de broers terecht.
Het lichaam van Ryan werd vorig jaar aangetroffen met tape over haar mond en neus. Haar handen en benen waren vastgebonden. Volgens justitie is ze waarschijnlijk door verdrinking om het leven gekomen.
Lees ook
Ryan zou de familie-eer hebben geschonden, omdat ze zich te westers had gedragen
Zware beveiliging
Ryan stond enige tijd onder zware beveiliging, maar die bescherming werd beëindigd vóór haar dood. De beveiligingsmaatregelen vielen onder het stelsel Bewaken en Beveiligen van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, dat ervoor bedoeld is mensen te beschermen die mogelijk doelwit zijn van een (terroristische) aanslag.
Het OM wil niet zeggen waarom Ryan beveiligd werd, wanneer die bescherming stopte en hoe deze eruitzag. De rechtbank in Lelystad heeft vrijdag antwoord op die vragen geëist, schrijft persbureau ANP, en vindt dat het OM die antwoorden kan geven zonder details te delen die het stelsel Bewaken en Beveiligen zouden schaden.
Ryan was al langere tijd in beeld bij hulpinstanties. Thuis zou zij fysiek zijn mishandeld en zijn gedwongen met een jongen te trouwen.
Laat even doordringen wie er op zijn begrafenis komen. De president van de Verenigde Staten. De voorzitter van de Europese Commissie en de voorzitter van de Europese Raad. De president van Oekraïne. De kanselier en de president van Duitsland. De president van Brazilië. De premier van het Verenigd Koninkrijk en prins William. De premier van Nederland en minister Veldkamp – de Oranjes konden in Doetinchem moeilijk gemist worden.
Het Vaticaan verwacht deze zaterdag rond 170 buitenlandse delegaties en de gasten zijn lang niet allemaal praktiserend katholiek. Waarom gaan ze dan toch? Zo’n begrafenis is op de eerste plaats een representatieve verplichting en het is ook een beetje ‘zien en gezien worden’: als je er deze zaterdag bij bent op het St. Pietersplein tel je mee.
Daarnaast is het ook een mogelijkheid om te netwerken. Zal EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen nu eindelijk Donald Trump ontmoeten? De twee hebben elkaar sinds Trumps comeback nog niet gesproken. Volgens haar woordvoerder zal ze het zeker proberen. En krijgt president Zelensky de kans om nog eens zijn zaak te bepleiten bij Trump, net in de week dat de VS hem een onmogelijk vredesakkoord met Rusland opdringen?
Lees ook
Lees ook: Sobere plechtigheid voor paus Franciscus, bijgewoond door wereldleiders
Er zit zaterdag zoveel macht rond de kist, dat je haast zou vergeten dat het gaat om wie erin ligt. Paus Franciscus, hoe wars hij ook was van luxe, opsmuk en privileges, krijgt het laatste eerbetoon van een ster. Wat op een beschouwer uit Nederland, waar 55 procent van de bevolking zich ongelovig noemt en slechts 20 procent katholiek is, kan overkomen als een dodelijke mix van traditie en poppenkast, geldt elders als een belangrijk moment. Wel begint Koningsdag in het seculiere Nederland een uur later dan gepland om het feestgedruis niet samen te laten vallen met de plechtigheid in Vaticaanstad.
De gastenlijst van de uitvaart alleen al toont aan dat de overledene een machtig man was, of op zijn minst als een machtig man werd gezien. Op de lijst met de honderd machtigste mensen ter wereld van het Amerikaanse Forbes stond Franciscus in 2018 op plaats 6. Hoeveel invloed heeft een paus eigenlijk?
Miljoenen volgers
De paus, dat is op eerste plaats soft-power, een influencer met 1,4 miljard aanhangers, bijna éénvijfde van de wereldbevolking. Op X en Bluesky heeft hij miljoenen volgers (@Pontifex). Als de paus iets zegt ontstaat debat.
Paus Franciscus kon de genocidale oorlog in Gaza niet voorkomen of een halt toeroepen, maar hij was kritisch over Israël en richtte steeds weer de aandacht op het lot van de Palestijnen die zich dagelijks afvragen hoe te overleven. De Israëlische president Roman Herzog sprak condoleances uit, premier Benjamin Netanyahu niet.
Lees ook
Lees ook: Zijn betrokkenheid met de Palestijnen bracht paus Franciscus geregeld in conflict met Israël
Een paus kan klimaatverandering niet eigenhandig tegengaan, maar zijn stem versterkt het koor van de activisten. Franciscus’ voorganger Benedictus XVI werd al ‘de groene paus’ genoemd. Franciscus, concludeerden onderzoekers in Tilburg, mag je met recht de enige echte ‘klimaatpaus’ noemen: hij schreef en sprak er vaak over: ook voor niet-gelovigen. De katholiek Joe Biden zag Franciscus niet alleen als geestelijk leidsman, de ‘klimaatpaus’ was voor hem ook een bondgenoot in de strijd voor groen beleid.
Een paus kan klimaatverandering niet eigenhandig tegengaan, maar zijn stem versterkt het koor van de activisten
Franciscus was een uitgesproken politieke paus. Hij riep de wereld in 2013 op om een dag te vasten uit protest tegen mogelijke Amerikaanse luchtaanvallen op Syrië. Hij reisde naar Lampedusa om aandacht te vragen voor het lot van migranten – het Vaticaan was tegen de Turkije-deal. Toen hij de religieuze betrekkingen met China verbeterde, kwam hem dat te staan op een reprimande van de eerste regering-Trump.
Een teken van pauselijke macht is ook de richtingenstrijd die ontbrandt over zijn opvolger. Het doet er toe wat een paus vindt en waar hij vandaan komt. Afrikaanse katholieken ijveren voor een eerste zwarte paus. Conservatieve Amerikaanse katholieken van de MAGA-school, denk JD Vance, zien graag een paus die hun conservatieve agenda omarmt. Franciscus was voor hen véél te vooruitstrevend.
Lees ook
Lees ook: Bekeerde katholiek JD Vance bezoekt Vaticaan, dat zijn wereldbeeld bepaald niet deelt
De paus is naast Bekende Wereldburger met een grote zichtbaarheid in de media, ook de leider van een sterk hiërarchisch geleide organisatie met vertakkingen in de hele wereld. De paus heeft dus ook institutionele macht.
En dan is hij ook nog eens een formele speler in het diplomatieke verkeer. De Heilige Stoel heeft diplomatieke betrekkingen met vrijwel alle landen in de wereld -ook met landen waar nauwelijks katholieken wonen. Bovendien is de Stoel permanent toehoorder bij de Verenigde Naties. Er is geen religieuze leider met een vergelijkbare status.
Diplomatiek netwerk
Van de 193 landen die lid zijn van VN hebben er 184 diplomatieke betrekkingen met de Heilige Stoel. Alleen de VS hebben met 188 landen een nog groter diplomatiek netwerk. Eerder deze maand benoemde Franciscus nog een nieuwe man voor Nederland, de Fransman Jean-Marie Speich, die eerder de betrekkingen met Slovenië onderhield. De nuntiatuur is uiteraard gevestigd in Den Haag.
„De paus heeft een enorme morele invloed”, zegt de Nederlandse ambassadeur bij de Stoel, Annemieke Ruigrok. „Vaticaanstad is met 4,4 vierkante kilometer kleiner dan de binnenstad van Amsterdam en het Vaticaan heeft geen leger, maar voor 1,4 miljard mensen is het van groot belang wat de Paus zegt. Het seculiere Nederland is wat dat betreft de uitzondering, niet de regel”.
Het Vaticaan heeft een netwerk van geestelijken tot in de verste uithoeken
Het Vaticaan is een actieve lobbyist binnen de VN en het is voor Nederland, legt Ruigrok uit, belangrijk om daar kennis van te nemen. Daarnaast heeft het Vaticaan een geweldige informatiepositie. „Het Vaticaan heeft een netwerk van geestelijken tot in de verste uithoeken. Dus als je iets wilt weten over gebeurtenissen in een afgelegen gebied waar je zelf geen contacten hebt, leg je contact met de nuntius.” Zo groeide een van de bisschoppen in Syrië op in hetzelfde dorp als de nieuwe machthebbers – dat geeft je dan een informatievoorsprong.
Toen het een paar jaar geleden onrustig was in Venezuela heeft Nederland via het Vaticaan geprobeerd om daar politieke invloed uit te oefenen, zegt Ruigrok. „Er waren bisschoppen in Venezuela die nog invloed hebben.”
De betrekkingen met al die staten worden vanuit Vaticaanstad gerund door een aparte afdeling van het staatssecretariaat. De Stoel heeft geen formele ‘minister van Buitenlandse Zaken’, omdat, zegt men in het Vaticaan ‘de kerk geen buitenland heeft’.
Blijk van steun
Na de grootschalige Russische inval in Oekraïne ging de paus langs bij de Russische ambassadeur, belde met president Zelensky en stuurde twee kardinalen naar Kyiv als blijk van steun. De paus kreeg in die dagen kritiek omdat hij de agressie weliswaar veroordeelde, maar president Poetin niet noemde.
De paus, legt Ruigrok uit, zat toen klem tussen twee belangen. Hij hecht veel waarde aan goed contact met andere religies. In 2016 was er voor het eerst sinds de kerkscheiding van 1054 een ontmoeting geweest tussen een katholieke paus en de patriarch van de Russisch orthodoxe kerk. Later werd Franciscus harder in zijn kritiek en noemde hij de patriarch „Poetins misdienaar”.
Lees ook
Lees ook: Franciscus, de eerste moderne niet-Europese paus, was sociaal progressief maar op andere vlakken net zo oerconservatief als zijn voorgangers
Het Vaticaan speelt een rol bij het repatriëren van Oekraïense kinderen die door Rusland werden ontvoerd. Ook zou het Vaticaan zich in de eerste weken na de invasie hebben aangeboden als bemiddelaar.
Vaak wordt het Vaticaan ook gevraagd om te bemiddelen. Toen president Obama weer betrekkingen met Cuba wilde aanknopen riep hij de hulp in van de Heilige Stoel. Paus Franciscus, de Cubaanse kardinaal Jaime Ortega en staatssecretaris Pietro Parolin, speelden een belangrijke rol als bemiddelaar. De paus was een neutrale instantie die door beide partijen vertrouwd werd. Eind 2014 bereikten de VS en Cuba een overeenkomst.
Vredesboodschap
Paus Johannes XXIII (1958-1963) bemoeide zich in 1962 met de Cuba-crisis. Na overleg met Moskou en Washington richtte hij zich met een vredesboodschap tot de wereld, die in kranten werd gepubliceerd en voorgelezen werd op Radio Vaticaan. Ook schreef hij een brief aan Sovjet-leider Nikita Chroesjtsjov. Op die manier zou de paus op het hoogtepunt van de stress tussen de twee kernmachten hebben bijgedragen aan het ontzenuwen van de crisis.
Ontspanning tussen Oost en West was het levenswerk van de populaire Johannes Paulus II (1978 -2005). Hij was de eerste paus uit communistisch Oost-Europa en hij gebruikte zijn populariteit en zijn eigen ervaringen onder het communisme om het verzet tegen communistische machthebbers, onder andere in zijn vaderland Polen, te steunen. Hij behoort met de Amerikaanse president Ronald Reagan en Sovjet-leider Michaël Gorbatsjov tot een kleine groep leiders die een hoofdrol speelden in het beëindigen van de Koude Oorlog.
Toch even opletten als er straks witte rook is.
Lees ook
Lees ook: Paus Franciscus gaf zelf duidelijke aanwijzingen voor zijn uitvaart. En wat gebeurt er daarna?
Tariffs, oftewel invoerheffingen: het was wel duidelijk dat het daar vooral over zou gaan tijdens de voorjaarsvergadering van het Internationaal Monetair Fonds afgelopen week. Vanwege alle heffingen en contraheffingen stelde het IMF zijn groeiramingen voor de wereldeconomie flink naar beneden bij. Het fonds waarschuwde dat de risico’s voor alle landen „duidelijk neerwaarts gericht” zijn en riep alle regeringen op om „zo snel mogelijk” de handelsspanningen te beëindigen.
Maar de IMF-vergadering maakte ook iets anders duidelijk: achter de chaotische heffingenstrijd van de Verenigde Staten met China, de Europese Unie en tientallen andere handelspartners gaan veel diepere problemen schuil voor de wereldeconomie. Met het sluiten van handelsdeals zijn de spanningen tussen de grote economische machten van de wereld niet zomaar verdwenen.
Wat veelvuldig werd gezegd bij het IMF: de wereldeconomie is in „onbalans” geraakt. Die onbalans gaat over meer dan alleen handelsstromen. De VS, China én de EU moeten hun binnenlandse economische en financiële beleid aanpassen om de wereldeconomie stabieler te maken, zo luidde de boodschap van het fonds. Kort gezegd: de VS moeten minder op de pof gaan leven, China moet minder gaan leunen op export en de EU moet de eigen economie sterker gaan maken.
De IMF-leiding koos zeer voorzichtig haar woorden bij de aanbevelingen aan de drie economische grootmachten. Met name de VS, de grootste aandeelhouder van het IMF, wilden ze in deze politiek ultragevoelige tijden niet voor het hoofd stoten.
Lees ook
Lees ook: IMF: handelsoorlog stort wereldeconomie in grote onzekerheid, kans op financiële instabiliteit groeit
‘Tekort VS moet omlaag’
„Landen als de VS moeten hun begrotingstekort reduceren”, zei IMF-voorzitter Kristalina Georgieva donderdag. Al jaren hebben de VS zeer forse tekorten op de begroting. De afgelopen twee jaar ging het om ruim 7 procent van het bbp. Economen zeggen al langer dat de VS zo hun handelstekort – waar Trump zo’n hekel aan heeft – zelf verergeren. Want de overheidsdollars uit Washington belanden bij burgers en bedrijven, die er, onder meer, Chinese goederen van kopen. Zo importeren de VS alleen maar méér – en groeit het handelstekort (het verschil tussen export en import) verder.
China, stelde het IMF, moet ook aan de bak. Dat land moet zijn groeimodel, dat al decennia is gestoeld op export, aanpassen. „China moet zijn economie meer in balans brengen richting binnenlandse consumptie”, zei Georgieva. Ook dat wordt al jaren gezegd door economen: meer Chinese binnenlandse vraag, en (relatief) minder export zou helpen het Chinese handelsoverschot te verkleinen. Zo zou ook het Amerikaanse handelstekort wat kunnen gaan slinken.
Het Chinese overschot op de zogeheten ‘lopende rekening’ – die vooral gaat over het handelssaldo – bedroeg 423 miljard dollar in 2024, volgens IMF-data. Dat Chinese cijfer draagt voor een belangrijk deel bij aan het Amerikaanse tekort op de lopende rekening van 1.133 miljard dollar.
Overal waar we kijken in het internationale wereldwijde systeem zien we een onbalans
Wat het IMF vraagt van China, is makkelijker gezegd dan gedaan. Chinese consumenten zijn huiverig voor grotere uitgaven, onder meer door de voortgaande crisis in de vastgoedmarkt. De economische malaise van na de pandemie wordt door Beijing weer ‘ouderwets’ opgevangen met een exportoffensief.
Ook de EU, tevens een netto-exporteur, kreeg van het IMF de aansporing meer binnenlandse groei te genereren. Daarvoor is nodig de „interne barrières voor handel” weg te nemen, zei Georgieva. Dat vergt verdere integratie van de Europese interne markt.
Bessent bekritiseert China
Met spanning werd in Washington gewacht op de speech van Scott Bessent, de Amerikaanse minister van Financiën, die woensdag optrad in de marge van de IMF-vergadering.
„Overal waar we kijken in het internationale wereldwijde systeem zien we een onbalans”, zei Bessent. Hij weet dit aan China, dat op oneerlijke wijze, via staatsgefinancierde export, de Amerikaanse industrie zou ondermijnen. „China moet veranderen”, zei Bessent. Het moet „weg van overcapaciteit in de export” en moet juist „zijn eigen consumenten ondersteunen”.
De EU kreeg zowaar een complimentje van Bessent: recent aangekondigde Europese defensie-investeringen creëren een „nieuwe bron van wereldwijde vraag”. Hij spoorde Europa aan de aanbevelingen te volgen van de oud-president van de Europese Centrale Bank, Mario Draghi, om de Europese economie te versterken.
De Amerikaanse minister echode veel van wat het IMF zei. En de VS zelf dan? Bessent liet de Amerikaanse kant van de ‘onbalans’ in de wereldeconomie niet onbesproken. „Wij weten dat we onze begroting op orde moeten krijgen”, zei hij, waarbij hij de vorige regering-Biden de schuld gaf van de tekorten. Hij beloofde dit te zullen „fixen”. Het is sterk de vraag of dit zal lukken, met alle belastingverlagingen die Trump wil doorvoeren.
Amerikaanse kritiek op het IMF
Bij het IMF keken ze ook naar Bessents speech om een andere reden: de gespannen relatie van de regering-Trump met het IMF zelf. Op de achtergrond speelt de vrees dat Trump de VS zal terugtrekken uit het fonds. Hij haalde zijn land eerder al terug uit, onder meer, de Wereldgezondheidsorganisatie. In de radicaal-rechtse beleidsagenda Project 2025 – waaruit Trump nogal eens put – staat dat de VS uit het IMF en uit zusterorganisatie Wereldbank moeten vertrekken, onder meer omdat deze de „mondiale elite” zouden vertolken.
Maar Bessent zei, tot opluchting van de IMF- en Wereldbanktop, dat hij „blijvende waarde” ziet in beide clubs. Wel, zei Bessent, moeten ze allebei hervormen. Het IMF moet zich niet meer bezighouden met zaken als het klimaat en sociaal beleid.
Maar minder aan ‘klimaat’ doen gaat niet zomaar, vindt het IMF zelf, nu klimaatverandering steeds meer schade veroorzaakt in kwetsbare landen. Georgieva noemde het voorbeeld van Barbados, dat IMF-steun krijgt en waar „natuurrampen zeer schadelijk zijn voor de economie”. Het IMF voert geen klimaatbeleid, maar wil landen wel helpen zich in te dekken voor klimaatschade, zei Georgieva.
Ook zei Bessent dat het IMF China harder tot de orde moet roepen vanwege zijn „wereldwijd ontwrichtende beleid”. Zo scherp zou het IMF dat niet kunnen zeggen: China is een grote, belangrijke lidstaat die niet zomaar kan worden geschoffeerd. Wel, zei Georgieva, werkt het IMF aan een paper over steun door de Chinese overheid aan bedrijven. Dit „in samenwerking met de Chinese autoriteiten”.
Zo moet het fonds, in deze tijden van geopolitieke spanningen, op eieren lopen. Het moet de afbrokkelende wereldeconomie een beetje overeind zien te houden – en daarbij alle 191 lidstaten aan boord houden. Inclusief de beide kemphanen in Washington en Beijing.
Het kabinet blijft grotendeels bij zijn plannen voor een uitweg uit de stikstofcrisis, ondanks zware kritiek op de al eerder uitgelekte plannen. Wel neemt het kabinet maatregelen om ook op korte termijn het verlenen van vergunningen weer op gang te krijgen, maatregelen die bij de rechter stand moeten houden.
„Ik geloof oprecht dat hier echt het fundament ligt waarmee we in de toekomst gaan afrekenen met het stikstofspook”, stelde minister Wiersma (Landbouw, BBB) vrijdag na afloop van de ministerraad.
Met name de gezamenlijke provincies en natuurorganisaties vinden de voorlopige plannen te vaag en vermoedelijk onvoldoende om Nederland ‘van het slot’ te halen. Ook de landsadvocaat betwijfelde eerder, in een advies aan het kabinet, of de maatregelen voldoende concreet en gebiedsgericht zouden zijn om stand te houden bij de rechter.
Maar het kabinet blijft grotendeels bij zijn oorspronkelijke plannen. Wiersma: „Natuurlijk moeten we nu echt toe naar de uitwerking, ik snap dat provincies dat liever vandaag dan morgen doen, ze kunnen zelf ook meer doen.” Het kabinet wil na de zomer een „nieuw vergunningsstelsel” presenteren „gebaseerd op een beter inzicht in de staat van de natuur en alle bijhorende drukfactoren”.
Lees ook
Nieuwe stikstofaanpak kabinet, andere meetmethode en ‘lokaal maatwerk’. Landsadvocaat vreest dat tempo ‘onvoldoende’ is
Ook wil het kabinet, op de lange termijn, de Natura2000-gebieden „herijken”. Of de duizenden projecten waarvoor nu geen vergunning kan worden afgegeven omdat er stikstof bij vrij komt, van woningbouw tot dijkversterking, binnenkort wél een vergunning kunnen krijgen, is de vraag. „Het huidige vergunningssysteem is niet meer houdbaar”, schrijft het kabinet aan de Tweede Kamer.
„Zelfs verduurzaming wordt geblokkeerd en wandeltochten kunnen niet doorgaan”, aldus het kabinet. „Het leidt ook tot miljoenen economische schade en heeft een negatief effect op het vestigingsklimaat.” Het kabinet hoopt de vergunningverlening weer op gang te brengen door de „rekenkundige ondergrens” voor de uitstoot van stikstof te verhogen van 0,005 mol per hectare naar 1 mol per hectare, maar moet daarover eerst een advies afwachten van de Raad van State, over enkele weken. Met die verhoging van de ondergrens zouden ook ruim 2.500 boeren, zogenoemde PAS-melders, in één klap zijn gelegaliseerd.
Regionale aanpak
Een nieuwe systematiek waarbij zowel boeren als industrie en verkeer worden gehouden aan maximale uitstoot van stikstof, moet op lange termijn uitkomst bieden. Om ook op korte termijn toch al resultaat te boeken, kiest het kabinet voor „een regionale aanpak”. Met voorrang worden de Veluwe en de Peel aangepakt, twee Europees beschermde natuurgebieden „met de meest urgente opgave”. Er komen zones van 250 meter rond „overbelaste” gebieden waarbij als eerste maatregelen worden genomen, zoals versnelde reductie van stikstofemissies.
„Het begint allemaal met vrijwilligheid”, zei premier Schoof daarover vrijdag na afloop van de ministerraad. Maar als er niet genoeg stikstofreductie wordt gerealiseerd, „moeten we kijken of een vorm van drang nodig is”. Ook wil het kabinet rondom kwetsbare natuurgebieden trajectcontroles voor het autoverkeer instellen.
Natuurorganisaties reageren negatief. Er lijkt „geen juridisch houdbaar plan” te liggen, stelt Natuurmonumenten. Greenpeace noemt de plannen een „schoffering van de rechtsstaat”. VNO-NCW, Bouwend Nederland, Natuurmonumenten en Natuur & Milieu benadrukken in een gezamenlijke reactie dat een oplossing snel nodig is. „Door het uitstellen van noodzakelijke politieke keuzes, wordt de rekening nu gelegd bij de natuur, woningzoekenden en ondernemers.”
Ook boerenorganisatie AgrActie is, om heel andere redenen, „zeer kritisch”. Volgens deze organisatie moet het kabinet geen systeem van emissiereductie introduceren, omdat stikstof „niets zegt over de staat van instandhouding van de natuur”, aldus een verklaring.
Lees ook
Lees ook: Stikstof verziekt steeds meer de onderlinge omgang in de coalitie
Na een half uurtje vliegen boven de jadegroene Noordzee doemt het gloednieuwe booreiland van het Nederlandse gasbedrijf ONE-Dyas op aan de horizon. Vanaf hier lijkt het slechts een kleine, metalen pukkel, midden in een oneindige watervlakte.
De passagiers van de helikopter, ingepakt in dikke gele, waterdichte reddingspakken, veren een beetje op. ONE-Dyas-topman Chris de Ruyter van Steveninck en gebiedsmanager Jeroen Abels wijzen hun bezoek, twee Duitse en een Nederlandse journalist, enthousiast op het platform, waar sinds maart gas wordt gewonnen.
Het is een van de weinige productieplatformen die recentelijk zijn gebouwd in de Noordzee. Eigenlijk mag je het geen booreiland noemen, want strikt genomen wordt er niet geboord. (Dat doet een andere installatie die langskomt voorafgaand aan de gaswinning.) De meeste gasbedrijven, zoals Shell, doeken hun installaties hier juist op, omdat de grote velden leeg raken. Maar een handvol kleinere spelers ziet nog kansen in de kleinere velden. Al komt er dus maar sporadisch iets concreets tot stand.
Mikpunt van kritiek
Door de herrie van de helikopter valt niet veel te verstaan van De Ruyter van Steveninck en Abels. Wel is de boodschap ongeveer duidelijk: ‘Kijk, daar staat-ie dan. Ons nieuwste kroonjuweel. Wat hebben we een lange weg moeten afleggen om hier te komen.’
Want lang niet iedereen is even blij met het platform van ONE-Dyas. Het project, op zo’n twintig kilometer ten noorden van Schiermonnikoog, is al jaren mikpunt van kritiek van onder andere natuur- en klimaatgroepen. Zij menen dat de flora en fauna in de Noordzee onder de gaswinning lijden – en dat je eigenlijk überhaupt geen fossiele energie meer zou moeten winnen, vanwege de klimaatcrisis. Ze spanden zaak na zaak aan. Die leidden er nooit toe dat het project van tafel moest, maar veroorzaakten wel oponthoud.
Acht jaar na de eerste ‘exploratieboring’, waarmee ONE-Dyas uit probeerde te vogelen of er echt gas zat, staat het platform op zijn plaats. Maar zelfs nu produceert het nog niet helemaal zoals ONE-Dyas wil. Twee pijpen gaat vanuit het platform naar de diepte onder de zeebodem. Slechts via één ervan komt gas naar boven.
Voor de andere moet nog een laatste stukje geboord worden. ONE-Dyas wil dat niet doen met inzet van een gasgenerator; elektrisch boren is schoner. Maar daarvoor is stroom nodig van een nabijgelegen windpark. En die operatie hapert door een rechtszaak van een Duitse milieubeweging, die zegt dat plaatsing van de benodigde kabel het onderwaterleven verstoort.
Foto Menno Mulder/OneDyas
Bij ONE-Dyas snappen ze de zorgen heus wel. Nadat mannen in overall het bezoek uit de helikopter gedecideerd naar het binnenverblijf hebben geleid, langs stalen trappen met gaatjes die een indringende blik bieden op het water 55 meter lager, stelt De Ruyter van Steveninck dat zijn bedrijf er „alles” aan heeft gedaan om de impact op de natuur „zo klein mogelijk” te maken.
De stenen die omhoogkomen bij het boren, heeft ONE-Dyas niet terug in zee gedumpt, zoals veel gasboeren doen, maar met schepen naar het vasteland vervoerd, waar ze netjes zijn opgeruimd. En de installatie is bewust ook een stukje kleiner gemaakt dan andere platformen, zodat die vanaf het vasteland minder in het oog loopt.
Het platform zal ten slotte straks – als die kabel er komt – volledig elektrisch werken. „Dit is eigenlijk het groenste platform dat je maar kunt bedenken.”
Een beetje impact
Maar een beetje impact zal er altijd zijn, en dat moet je accepteren, aldus De Ruyter van Steveninck. „Anders kun je helemaal niks meer.” Hij vindt dat de milieubewegingen soms wel erg ver gaan in hun strijd. In Duitse media – het platform ligt op de grens met Duitsland – werd laatst gezegd dat ONE-Dyas het hele gebied wil volbouwen met platformen, zegt De Ruyter van Steveninck. „Maar dat is echt onzin. Het zijn er hooguit twee of drie, plus nog een paar kleinere satellietinstallaties die rond het hoofdplatform komen.”
Alsof het niet al moeilijk genoeg is om gas te winnen. Voorafgaand aan een exploratieboring vindt vaak ook nog jarenlang (geologisch) onderzoek plaats. ONE-Dyas begon zelf, met zijn partners EBN en Hansa Hydrocarbons, in 2010. Want je bent uiteindelijk toch met een piepklein pijpje in een immense oppervlakte aan het prikken, op zoek naar de juiste plek. „Je weet pas zeker dat er gas zit als je een put hebt”, aldus Abels.
Foto Menno Mulder/OneDyas
Soms gaat er, ondanks al het rekenwerk, nog wat mis. Abels: „Blijkt er op de plek waar je een ‘grote prijs’ had verwacht helemaal niet zo veel te zitten.” En toen een milieucommissie ONE-Dyas een aantal jaar geleden adviseerde het platform iets verderop te bouwen, om de natuur beter te beschermen, konden ze weer opnieuw beginnen met rekenen.
Ja, het is natuurlijk gas, een fossiele energiebron, erkent De Ruyter van Steveninck. Maar je kunt daar ook té moeilijk over doen. „Voorlopig kunnen we echt niet zonder.” Hij wijst erop dat het stroomnet overal overbelast is. Veel bedrijven kunnen daardoor geen aansluiting krijgen om productieprocessen te verduurzamen.
Bovendien is een groot deel van onze energiebehoefte niet zomaar te elektrificeren, stelt hij. „Dat gaat om warmte, die we nu opwekken met aardgas. De alternatieven daarvoor, zoals waterstof en aardwarmte, zijn nog schaars.”
Buitenland
Energie bespáren, een route die activisten aanwijzen, biedt ook onvoldoende soelaas, denkt hij. „Tijdens de energiecrisis is ons jaarlijkse verbruik inderdaad gedaald. Maar een deel daarvan kwam doordat bedrijven failliet gingen. Nu halen we die spullen uit het buitenland. Dat lost natuurlijk niks op.”
Als je toch nog even gas nodig hebt, kun je het maar beter uit eigen land halen, vervolgt De Ruyter van Steveninck. Nu haalt Nederland ongeveer twee derde van zijn gas uit het buitenland, vooral uit Noorwegen en de VS. „Maar afhankelijk zijn van buitenlandse leveranciers is een risico, weten we sinds de energiecrisis.”
Voor gas afhankelijk zijn van buitenlandse leveranciers is een risico, weten we sinds de energiecrisis
Eigen gas zou daarnaast ook veel ‘schoner’ zijn. Je hoeft het niet met vieze schepen duizenden kilometers te vervoeren. En je hoeft het dus ook niet eerst met extreme koude vloeibaar te maken om het in een schip te kunnen stoppen.
Volgens De Ruyter van Steveninck gaat het belang van de Noordzeewinning voorbij aan „de waan van de dag”. Het gaat niet alleen om onbetrouwbare Amerikaanse presidenten, maar dat je als land op langere termijn sterk blijft, vindt hij. „Jarenlang hebben we in Europa alles ‘uitbesteed’. We haalden goedkoop gas uit Rusland, spullen uit China en onze defensie ‘deden’ de VS. Maar je moet zorgen dat je zelf ook slagvaardig bent. Weerbaarheid is niet alleen defensie, weerbaarheid is ook een sterke economie hebben.”
De gaswinning op de Noordzee in stand houden doet precies dat, meent hij. Het houdt een hele industrie inclusief toeleveringsketen in stand. Bij de bouw van het platform waren allerlei Nederlandse bedrijven betrokken, zoals HSM, Allseas en Heerema. Het levert ook geld op voor de overheid. Staatsbedrijf EBN neemt altijd een flink belang in gasprojecten op de Noordzee, en spekt daarmee de staatskas.
Versnelling
Een slimme lobby van ondernemers die in werkelijkheid toch vooral met hun eigen belang bezig zijn? ONE-Dyas heeft als aandeelhouders zeker niet de minste partijen achter zich; ze kunnen invloed uitoefenen tot in Den Haag. De steenrijke familie Fentener van Vlissingen, van de voormalige Steenkolen Handels Vereniging (SHV), is er een van. Net als de bekende olie-ondernemer en investeerder Marcel van Poecke (AtlasInvest, Carlyle) en oud-ABN Amro-topman Rijkman Groenink. Die hebben er ook belang bij dat het politieke tij gunstig blijft. Twee jaar geleden boekte het bedrijf nog 88 miljoen euro winst, vorig jaar leed het 23 miljoen verlies.
ONE-Dyas lijkt het politieke sentiment goed aan te voelen. Het kabinet ziet gas als belangrijke ‘transitiebrandstof’, en in het regeerprogramma is afgesproken dat de gaswinning op de Noordzee een nieuwe impuls moet krijgen. Onder het vorige kabinet is daar ook al een poging toe gedaan, maar die leidde tot niets.
Foto Menno Mulder/OneDyas
Een tweede, verdergaande inspanning moet nu wel tot de gewenste ‘versnelling’ leiden. In de praktijk betekent dit dat de gasproductie niet verder daalt, maar stabiel blijft. Deze week sloot het kabinet samen met de twaalf bedrijven die nog actief zijn op de Noordzee een ‘sectorakkoord’. Dat moet helpen bedrijven te stimuleren de sprong te wagen, ook hier onder expliciete verwijzing naar het geopolitiek ongunstige gesternte.
Het betreft maatregelen die in de kern bedoeld zijn om een deel van het risico bij de bedrijven weg te nemen. Zo moet het vergunningstraject sneller doorlopen kunnen worden, en gaat de staat via EBN in bepaalde gevallen een groter deel van de investeringen voor exploratieboringen betalen. Dat kan tot wel 85 procent gaan, in plaats van 40 procent bij eerdere projecten. Zo moet de businesscase weer aantrekkelijk worden, hoopt het kabinet.
Dringen
Sommigen vinden die steun te vergaand. De overheid zou alle risico’s op zich nemen, en ondernemingen gaan er met de winst vandoor. Tweede Kamerlid Suzanne Kröger (GroenLinks-PvdA) zei tijdens een recent debat: „Zegt de minister nou echt dat je EBN met publiek geld de risico’s laat nemen, zodat private partijen, waarmee we een slecht trackrecord hebben, de winsten mogen cashen?”
Critici twijfelen ook of dit soort steunmaatregelen de moeite waard zijn. Omdat, zelfs als de productie weer groeit, er niet meer genoeg gas in de Noordzee zou zitten om de energievoorziening voor een significant deel in ‘eigen’ handen te krijgen. Die productie is nu goed voor 15 procent van het energieverbruik.
Meer gaswinning betekent mogelijk ook dat andere, duurzamere energieprojecten in de knel komen. Op de Noordzee is het nu al dringen, met al die scheepvaart, visserij, gaswinning, windmolens, CO2-opslag en natuur.
De Ruyter van Steveninck stelt dat veel van de kritiek geen hout snijdt. Als EBN de exploratieboringen straks grotendeels voor rekening neemt, en er blijkt genoeg gas in een veld te zitten, dan moet een bedrijf dat daar wil produceren die kosten toch eerst terugbetalen. Plus een premie, benadrukt hij.
Een druppel op een gloeiende plaat is het ook niet, vindt hij. „Een individueel veld is natuurlijk niet dé oplossing, maar als er straks weer een paar velden bij komen, helpt dat wel degelijk. Dit soort relativeringen doen mij denken aan mensen die zeggen dat Nederland, omdat het maar een fractie van de wereldwijde CO2-uitstoot veroorzaakt, geen dure klimaatmaatregelen hoeft te nemen. Omdat het toch niks uitmaakt. Maar elk stapje is nodig.”
Foto Menno Mulder/OneDyas
Botsing
Hij erkent dat nieuwe gasprojecten andere, duurzamere energie-activiteiten in de weg kunnen zitten, en niet alleen als het gaat om ruimte. ‘Gas’ en ‘wind’ concurreren nu al deels om dezelfde toeleveranciers – denk aan schepen die de installaties op hun plek brengen. „Er zal vast en zeker ergens wel een botsing met wind ontstaan.”
Toch valt het volgens hem allemaal reuze mee. Het ministerie zou goed nadenken over de verdeling van ruimte, en gasprojecten nemen lang niet zo veel ruimte in als windparken, zegt hij. „Er verdwijnen ook meer platformen dan erbij komen.”
Bij ONE-Dyas weten ze niet zeker of de maatregelen bedrijven over de streep zullen trekken. Het heeft zelf de extra steun voor proefboringen niet nodig, zegt De Ruyter van Steveninck.
De financiën zouden ook niet het grootste probleem vormen. Dat zit meer in de onzekerheid of bedrijven „op tijd en op redelijk voorspelbare gronden” een vergunning kunnen krijgen, zegt hij. „Dat bedrijven niet in een langdurig traject belanden, waarbij overheden uiteindelijk toch besluiten geen vergunning af te geven.” Al dan niet als gevolg van bezwaren van milieugroeperingen.
In het sectorakkoord zitten daarom ook afspraken om het vergunningsproces soepeler te laten verlopen. Die juicht De Ruyter van Steveninck toe. „Het is nu wel heel makkelijk om ergens tegen te zijn. Het is goed als daar wat strenger naar gekeken wordt.”
Het is nauwelijks nog nieuws als de regeringscoalitie van PVV, VVD, NSC en BBB ergens diep verdeeld over is en ruzie maakt. Maar zeker lijkt wel: er zijn weinig thema’s waar het onderling zo hoog oploopt, al heel lang en soms heel persoonlijk, als bij stikstof en de boeren. Ook weer deze week. De plannen van BBB-minister van Landbouw Femke Wiersma om Nederland door de stikstofproblemen heen te helpen, leiden tot irritatie en boosheid bij leden van het kabinet en Kamerleden in de coalitie.
VVD en NSC voelen zich gesteund door de landsadvocaat, die de plannen van Wiersma in haar kabinetsbrief hard onderuit haalt. En juist om die juridische ‘borging’ draait het nu: pas als de rechter ervan overtuigd is dat de voorstellen de stikstofuitstoot omlaag brengen, kan de vergunningsverlening voor onder andere bouwprojecten weer op gang komen. Volgens BBB is het al enorm ingrijpend voor boeren, en dus voor de eigen achterban, dat er maatregelen komen voor bedrijven die in de Peel en de Veluwe in een straal van 250 meter liggen van stukjes stikstofgevoelige natuur. Die moeten óf weg, óf op een andere, innovatieve manier gaan werken.
In een speciale ministeriële commissie over stikstof, onder leiding van premier Dick Schoof, waren er leden van het kabinet, van VVD en NSC, die een veel grotere strook rond veel meer kwetsbare natuurgebieden hadden gewild, en ook maatregelen die veel dwingender waren voor boerenbedrijven. Voor BBB is dwang, en dus de mogelijkheid van onteigening, onbespreekbaar. En de BBB’ers weten dat ze in de coalitie en het kabinet met een gerust hart kunnen vasthouden aan die ‘rode lijn’.
De PVV wil de kiezers van het platteland niet van zich vervreemden, vindt stikstof verder nauwelijks een belangrijk onderwerp en steunt BBB. Voor de VVD is stikstof ook geen onderwerp waar die partij het kabinet over zal laten vallen – datzelfde geldt voor NSC. Die partij staat in de peilingen op een verlies van achttien zetels en is net partijleider Pieter Omtzigt kwijtgeraakt.
Lees ook
Nieuwe stikstofaanpak kabinet, andere meetmethode en ‘lokaal maatwerk’. Landsadvocaat vreest dat tempo ‘onvoldoende’ is
Bloemetjes en een enkel koetje
En zo is stikstof vooral voor VVD en NSC aan de ene kant en BBB aan de andere kant een conflict geworden dat er voortdurend is, en de onderlinge omgang steeds verder verziekt. Bij BBB klinkt dat VVD’ers en NSC’ers een onrealistisch droombeeld hebben van de landbouw zoals die in de jaren vijftig was: met „bloemetjes en een enkel koetje” in de wei, terwijl volgens BBB de voedselproductie in Nederland en Europa gevaar loopt. Bij VVD’ers en NSC’ers kun je horen dat BBB-leider Caroline van der Plas „het hele land gijzelt” met haar „dwaze idee” dat Nederland voedseltekorten krijgt als er minder vee komt.
Na het mei-reces komt er een debat over de plannen van minister Wiersma en het is al zo goed als zeker dat VVD en NSC, zoals ze in debatten al veel vaker doen, samen zullen optrekken met oppositiepartijen waardoor Wiersma het, zoals vaker, moeilijk zal krijgen. Wat dat uiteindelijk zal betekenen voor de plannen, is nog niet te zeggen. Net zo goed zal meespelen wat er buiten de Haagse politiek gebeurt: welke nieuwe juridische eisen komen er, hoe lopen rechtszaken af die worden gevoerd over natuur en vergunningen, hoe zien boeren de voortdurende onzekerheid?
‘Land op slot’
En: wie wint in de beeldvorming? Houdt BBB ‘het land op slot’ door maatregelen die lang niet ver genoeg gaan om weer huizen te kunnen bouwen? Of is BBB de partij die „toch maar verantwoordelijkheid neemt” op een terrein dat moeilijk ligt bij de eigen achterban?
In de Tweede Kamer was op vrijdag het reces al begonnen, het gebouw was zo goed als leeg. Caroline van der Plas was er wél. „Ik wil”, zegt ze in haar werkkamer, „beschikbaar zijn voor de media. Dat ze niet het hele land hoeven door te crossen om mij ergens op een bankje in het park te filmen. Voor ons is deze kabinetsbrief een van de belangrijkste dit jaar.”
Lees ook
Drie keer de goudprijs voor een gram minder stikstof – hoe duur het kan zijn om een varkensboer uit te kopen
Het had geruisloos voorbij kunnen gaan. Wie dan voor 27 mei geen expliciet ‘nee’ had gezegd, had impliciet ‘ja’ gezegd tegen het eindeloze gebruik van zijn of haar gegevens door Meta (het moederbedrijf van WhatsApp, Facebook en Instagram) om een nieuw model in kunstmatige intelligentie te trainen. Alle foto’s, reacties, likes en andere gegevens die het bedrijf heeft van gebruikers – veelal veel meer dan mensen zelf doorhebben – zullen namelijk gevoerd worden aan het nieuwe model. Die gegevens worden dan, zegt Monique Verdier van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), „voor eeuwig gebruikt”.
Maar burgers hebben een keuze, zegt Verdier. Dus riep de AP donderdag gebruikers van deze apps op om expliciet bezwaar te maken als ze niet willen dat gegevens gebruikt worden. „Dat is de enige manier om grip te houden op je gegevens”, zegt ze, „anders zijn ze straks weg. De gegevens die worden gebruikt om het model te trainen kun je er achteraf niet meer uit halen.”
Waarom doen jullie deze oproep nú?
„Meta heeft zelf wel wat informatie naar buiten gebracht, maar die heeft veel gebruikers niet bereikt. Wij zijn er om burgers te beschermen, daarom hebben we deze oproep gedaan. Mensen moeten zich ervan bewust zijn dat wat ze op Facebook en Instagram hebben gezet, straks niet meer verwijderd kan worden uit het AI-model. Dus is dit het moment om grip te houden op je gegevens. Als dat je niet uitmaakt, dan doe je het niet. Maar veel mensen posten ook foto’s van hun kinderen. Die foto’s worden óók gebruikt door het model. Als die kinderen eenmaal volwassen zijn, kunnen ze daar geen bezwaar meer tegen maken.”
Wat wil Meta precies gaan doen met die data? Krijgen jullie daar duidelijkheid over?
„Ze gaan AI trainen, maar hoe weet ik niet. Door Europese wetgeving is het aan de Ierse privacy-autoriteit om onderzoek te doen, omdat Meta daar gevestigd is. Ze doen al een vergelijkbaar onderzoek naar X, of het überhaupt wel toegestaan is om zonder expliciete toestemming persoonsgegevens te voeren aan een AI-model. Maar los van of het wel of niet mag vonden we het nodig om te laten zien dat mensen nu nog een keuze hebben.”
Het is dus niet duidelijk of Meta zonder instemming van gebruikers die data mag gebruiken?
„Dat is inderdaad nog onduidelijk. Er zijn platweg twee manieren om data te gebruiken: je vraagt expliciet toestemming of je hebt een gerechtvaardigd belang. Meta vindt dat ze dat hebben, Ierland buigt zich nu over die afwegingen.”
Maar ondertussen begint Meta al wel gegevens te voeren aan zijn AI-model. Dat is toch raar?
„Sommige organisaties houden zich heel erg aan de wet. Die vinden de belangen van mensen belangrijk. Andere staan er niet zo bij stil. En weer andere maken misbruik van de situatie.”
Tot welke categorie behoort Meta?
„Dat kan ik niet zo zeggen. Het punt is wel dat deze bedrijven heel veel macht hebben.”
Dus komen ze ermee weg?
„Ze krijgen wel af en toe boetes. Het probleem is: als er eenmaal zo’n onderzoek ligt als dat wat de Ieren nu doen, dan volgt er een gigantische juridische procedure. En dan zie je dat dit soort organisaties diepe zakken hebben en zo’n procedure heel lang kan duren. Ik zou niet zeggen dat ze ermee wegkomen, maar als Ierland pas na 27 mei een uitspraak doet, is Meta al wel bezig. Relevanter is daarom nú dat mensen weten dat ze hun grip verliezen op hun gegevens, maar ze er nog iets aan kunnen doen.”
Dat impliceert dat mensen nu wel grip hebben op hun gegevens bij Meta. Is dat zo?
„Dat weet je nooit zeker. Het is ook hoe je ermee omgaat. Ik heb zelf ook Instagram, maar heb alles op privé staan en post niets. Als je alles publiek plaatst… En er zijn natuurlijk al meerdere AI-systemen die het internet leeggetrokken hebben. Daar zitten jouw en mijn gegevens waarschijnlijk al in. Maar je wilt erger voorkomen.”
Welke garanties hebben gebruikers dat hun data inderdaad niet gebruikt worden? Hoe wordt er toegezien op naleving door Meta?
„Dat is aan de Ieren, die zullen dat moeten onderzoeken. Maar als burger zelf kun je dat niet controleren. Je kunt wel eens goed door de instellingen van je telefoon gaan. Moet iedereen alles kunnen zien? Welke gegevens deel je al? Gebruik je Siri wel of niet? Welke zoekmachine gebruik je?”
Later voegt ze nog toe: het is goed om te weten dat gegevens over jou op pagina’s van mensen die géén bezwaar hebben gemaakt, wél in het AI-model van Meta terechtkomen. „Foto’s waarin je getagd staat bijvoorbeeld.”
Is de beste veiligheidsgarantie niet om je Meta-account te verwijderen?
„Ja. Maar dan is de vraag: wordt alles ook echt verwijderd? Het mooie van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) is het recht om vergeten te worden. Je kunt een organisatie of website verzoeken om al je gegevens te verwijderen. Als je weg wilt van Meta, zou ik eerst zo’n verwijderingsverzoek doen en pas daarna je account verwijderen. Dan heb je een extra borg, maar je weet het nooit helemaal zeker.”
Er zitten, zegt Verdier, ook mooie kanten aan sociale media. „Bijvoorbeeld om contact te houden met mensen aan de andere kant van de wereld. Maar mensen moeten zich bewust zijn van wat ze aan het doen zijn. Dat bewustzijn komt eigenlijk past heel langzaam op gang. We houden Meta verantwoordelijk voor wat ze doen, maar vonden het nodig om burgers te informeren: je hebt een keuze.”
‘Wij zijn niet van de cocktailparty’s.” In de documentaire The Forum (2019) laat Klaus Schwab de afkeer van al te veel poespas bij hem en zijn vrouw Hilde duidelijk blijken. Het moet op zijn World Economic Forum (WEF) gaan over de inhoud, zo is hij stellig.
Des te opvallender zijn de beschuldigingen die deze week naar buiten kwamen over de Duitse econoom (87). Hij zou persoonlijke financiële belangen met die van het WEF hebben vermengd, onder meer door met geld van zijn organisatie privémassages en luxevakanties voor zijn vrouw in het buitenland te financieren. Dat staat te lezen in een klokkenluidersbrief die deze week naar het bedrijf werd gestuurd en die is ingezien door de Wall Street Journal.
Schwab kondigde deze week vrij onverwacht zijn afscheid aan bij het WEF. Meer dan vijftig jaar was de Duitser verbonden aan de organisatie die hij ooit zelf begon. Het jaarlijkse congres in het Zwitserse Davos groeide uit tot een enorme bijeenkomst met invloedrijke figuren. Door de jaren heen stonden op de gastenlijst vele wereldleiders, politici, topmannen uit het bedrijfsleven en invloedrijke denkers.
Lees ook
Lees ook: Onderzoek naar WEF-oprichter Klaus Schwab om financieel wangedrag
Schwab organiseerde in 1971 het eerste World Economic Forum. Wat aanvankelijk begon als een ideeënuitwisseling tussen Europese wetenschappers, groeide uit tot een van grootste netwerkbijeenkomsten ter wereld. Deelnemers aan de jaarlijkse bijeenkomst in het Zwitserse Davos stellen dat zij via de verschillende paneldiscussies en netwerkborrels inzichten opdoen die richtinggevend zijn voor de grote problemen wereldwijd. Toch worden er geen grote besluiten genomen in Davos. Het gaat meer om het uitwisselen van ideeën en kennis.
Door de jaren heen is het WEF voer geweest voor complotdenkers die beweerden dat de elite er bijeenkwam om te werken aan een zogenaamde nieuwe wereldorde, waarin regeringen met overheden zouden samenspannen op weg naar een surveillancemaatschappij. Met name Schwabs pleidooi voor globalisme werd daarbij onder vuur genomen.
Vooral in coronatijd deden die theorieën opgang, nadat Schwab was gekomen met het idee voor een ‘Great Reset’. Die naam verwijst naar het thema van de WEF-bijeenkomst in 2021. De Duitser maakte zich samen met de Britse prins Charles hard voor het aanpakken van de post-covid-ongelijkheid. Welvaart zou eerlijker over de wereld verdeeld moeten worden, bepleitten ze. Schwab deed de beschuldigingen altijd af als onzin. „Globalisering is een realiteit, net zoals het weer dat is”, zei hij daarover.
Lobby voor Nobelprijs
De laatste jaren kwam steeds vaker de vraag of de tachtiger Schwab niet eens ruimte moest gaan maken voor een nieuwe generatie bestuurders. Maar de Duitser kon zijn geesteskind maar moeizaam loslaten. Nog jaarlijks poseerde hij met zichtbaar genoegen voor fotografen met wereldleiders en sprak hij in kenmerkend Engels met zwaar Duits accent de gasten toe. In de marge van de top waren ook geluiden te horen dat Schwab door zijn uitgebreide netwerk een welhaast perfect gevoel heeft voor wat er in de wereld speelt, maar naar zijn eigen positie kijken vond hij moeilijker.
Vorig jaar deed Schwab alsnog een stap terug als bestuursvoorzitter van het WEF. In plaats daarvan nam hij zitting in de raad van toezicht. Maar ook daar is hij nu vertrokken. Hij gooide dat in een eigen reactie nog op zijn leeftijd. Maar later deze week bleek dat er meer speelde rond Schwab zelf.
Een van de klachten die in brief staat die deze week verstuurd is, is dat er een gebrek aan controle was op de uitgaven die Schwab de afgelopen jaren deed. Zo zou hij medewerkers hebben gevraagd namens hem van WEF-rekeningen duizenden dollars op te nemen bij geldautomaten. Dat geld zou voor privégebruik zijn.
Het zogeheten Global Competitiveness Report, een ranglijst van de concurrentiekracht van landen waarover NRC ook meermaals berichtte, zou bovendien zijn gemanipuleerd ten faveure van bevriende regeringen.
Lees ook
Lees ook: ‘Predikant van het globalisme’, dankbaar personage in complottheorieën: wie is Klaus Schwab, de man achter het World Economic Forum?
Ook speelde zijn al nooit geringe ego steeds meer op, meldden betrokkenen. Zo vroeg hij mensen binnen zijn organisatie om zich hard te maken voor een Nobelprijs voor de Vrede voor Schwab.
De vele aantijgingen waren voor zijn opvolger Børge Brende reden een onderzoek in te stellen naar financieel wanbeheer en zelfverrijking. Schwab verzette zich daar de afgelopen dagen nadrukkelijk tegen, zo schrijft de Wall Street Journal. Daarbij vond hij WEF-bestuursleden als voormalig Amerikaans presidentskandidaat Al Gore en Thomas Buber (topman Franse verzekeraar AXA Group) tegenover zich.
Het nu aangekondigde onderzoek, waarbij ook een externe partij mee zou kijken, was niet het eerste onderzoek dat de afgelopen tijd werd verricht bij het WEF. Eerder meldden zich al voormalige medewerkers die Schwab en andere mensen uit het management beschuldigden van onder meer racisme en slecht bestuur. Harde bewijzen richting Schwab zouden uit dat onderzoek niet naar voren zijn gekomen, maar Brende voerde wel flinke wijzigingen door in de hoogste managementlagen.
In een officiële reactie sprak Schwab woensdag van „karaktermoord” op hemzelf. Maar feit is dat er deze week een abrupt einde is gekomen aan de 54-jarige carrière van de Duitse econoom, die er zijn levenswerk van maakte te verblijven tussen de invloedrijkste figuren ter aarde. De man met een netwerk zo dik als een telefoonboek die maar geen afscheid kon nemen, moest zijn WEF alsnog loslaten.
Meestal sta je er niet bij stil: ‘boom’, ‘droom’, ‘Rotterdams Philharmonisch Orkest’, zo heten die dingen gewoon. Een naam valt pas op wanneer hij verandert. Vorige week maakte nieuwemuziekensemble Asko|Schönberg bekend dat het vanaf volgend seizoen onder een nieuwe naam zal opereren: Het Muziek.
„Ai, dat belooft weinig goeds”, was de reactie van muziekpublicist Thea Derks. Taalschrijver Paulien Cornelisse worstelde zich naar een vorm van begrip: je zult maar een nieuwemuziekensemble zijn „in deze cultuurhatende tijd”, dan word je „natuurlijk op een bepaald moment gek, en dan denk je dat de verlossing ligt in rebranding.” Muziekjournalist Merlijn Kerkhof van de Volkskrant: „‘Het Muziek’ is infantiel, een modegril, en stompzinnig: onvindbaar in iedere zoekmachine.”
‘Niet te googelen’ is een veel geuit bezwaar tegen de nieuwe naam, maar volgens artistiek directeur van Asko|Schönberg Fedor Teunisse valt het mee: de online vindbaarheid van ‘Het Muziek’ is uitgebreid getest door designbureau Lava, met wie het ensemble de nieuwe naam bedacht heeft, en zoekmachines kunnen er prima mee overweg, ook zonder aanhalingstekens.
Blijft de vraag: waarom zou je de naam Asko|Schönberg, een sterk ‘merk’, vervangen door een naam met een ‘taalkundige breuk’ (aldus het persbericht) die kennelijk veel weerzin wekt?
Met streepje, zonder streepje
„Wat fascinerend is aan de vele reacties”, zegt Teunisse in een videogesprek, „is dat al die mensen met sterke meningen onze huidige naam anders schrijven. Met streepje, zonder streepje, met een ander streepje, met een spatie, wel of geen umlaut, als afkorting. Ik neem het ze niet kwalijk! Ook hebben we een onhandig e-mailadres, met ‘oe’ in plaats van ‘ö’, omdat url’s geen umlaut aankunnen. Belangrijker: ‘Asko|Schönberg’ is geladen met betekenis, dat voel ik ook, maar in feite heeft de naam geen betrekking op wie we nu zijn. Het is een vreemde fusienaam met een muurtje tussen de delen. Dat muurtje wilden we neerhalen, zo is dit proces begonnen.”
Het Asko Ensemble (in 1977 voortgekomen uit het Amsterdams Studenten Kamer Orkest) en het Schönberg Ensemble (in 1974 opgericht door Reinbert de Leeuw en studenten van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag) werkten al decennia veel samen voordat ze in 2009 fuseerden. Het nieuwe gezelschap geldt sindsdien als het voornaamste nieuwemuziekensemble van Nederland, met een repertoire dat constant in ontwikkeling is.
Na de covidperiode en het overlijden van spilfiguren Louis Andriessen en Reinbert de Leeuw merkte het ensemble dat er „een bladzijde is omgeslagen”, zegt Teunisse: in de huidige tijd is het belangrijk om nieuw publiek en nieuwe speelplekken te vinden, en daarbij bleek ‘Asko|Schönberg’ een naam die deuren sluit. Testen met klankbordgroepen toonden dat die deuren voor ‘Het Muziek’ juist opengaan.
„We wilden geen saaie beschrijvende naam, maar iets met karakter, dat onze identiteit weerspiegelt.” De zoektocht voerde langs verschillende titels van Andriessen, godfather van de Nederlandse ensemblecultuur, zoals De Stijl of De Materie. Teunisse: „‘Het Muziek’ kwam zomaar uit de lucht vallen. Simpel, speels, gek genoeg toch ook gelaagd. Het is een naam die ons erfgoed centraal zet: eigenwijze hedendaagse muziek. Bij mij is het omgekeerd, ik vind ‘de muziek’ nu ineens heel stom klinken.”
Teunisse begrijpt de heftige reacties best, zegt hij. „Ik heb me er zelf ook schuldig aan gemaakt. Toen VocaalLab ooit verderging als Silbersee dacht ik: waarom, in hemelsnaam? Maar ze waren de lab-functie ontgroeid, het was een logische stap. Nu vind ik Silbersee een ijzersterke naam. De mens is een gewoontedier, misschien moet dat de conclusie zijn.”
Veel namen veranderden al
Nee, het is niet voor het eerst dat een ensemble van naam verandert. Onlangs nog liet het Nederlands Philharmonisch Orkest het ‘Orkest’ uit zijn naam vallen. Holland Symfonia werd Het Balletorkest. Het Orkest van het Oosten probeerde het ooit onder de enigszins lachwekkende noemer ‘HET Symfonieorkest’, draaide de wijziging een jaar later terug en is inmiddels opgegaan in Phion. Teunisse van Asko|Schönberg is zelf ook ervaringsdeskundige: het andere ensemble waar hij artistiek directeur is veranderde in 2023 van Slagwerk Den Haag in HIIIT. Het is nog te vroeg om cijfers over publieksbereik te kunnen vergelijken, zegt Teunisse, maar de respons op ‘HIIIT’ is „overwegend positief” geweest.
Ook Neil Wallace, artistiek directeur van festival The Big Sing in Haarlem, heeft nog geen harde cijfers: het festival dat hij in 2001 oprichtte als ‘de Internationale Koorbiënnale’ veranderde in 2022 van naam. Wallace: „Laten we eerlijk zijn: koormuziek heeft een imagoprobleem. Men denkt vaak aan amateurs die vals Mozart zingen. En wie weet nou wat ‘biënnale’ betekent? Festivals in de actuele pop hebben fantasievolle namen als Le Guess Who? of Into The Great Wide Open. Waarom kan zo’n naam met energie, ambitie en uitstraling niet in de klassiek? The Big Sing was best een controversiële keuze – ook nog eens in het Engels – en een klein groepje vindt het nog steeds niets, maar de algemene teneur is: fris, aantrekkelijk, passend voor wat we zíjn.” Over ‘Het Muziek’ is Wallace uitgesproken: „Dat komt wel goed, want hoe radicaal dan ook, het is een keuze die getuigt van lef.”
Nog een voorbeeld: de Operadagen Rotterdam. Daarvan bleef vier jaar geleden enkel de beginkapitaal over: ‘O.’, met als ondertitel ‘Festival for Opera. Music. Theatre’. „De naam Operadagen was internationaal ingeburgerd en we kregen best boze reacties. Mensen zeiden: ‘Jullie hebben ons festival afgepakt!’ terwijl er niets veranderde aan de inhoud”, zegt artistiek directeur Guy Coolen. Maar: „Onze vlaggen in de stad werden ineens veel meer opgemerkt. We kregen projectvoorstellen uit gemeenschappen die we voorheen nauwelijks bereikten. Toen ik vroeg waarom ze niet eerder bij ons waren gekomen kreeg ik te horen: ‘Ach, opera, dat is niks voor ons.’” Het woord ‘opera’ bleek mensen af te schrikken. Nu programmeert O. meer kleinschalige producties en trekt het een diverser en jonger publiek. Het kwam het festival op lof te staan van de beoordelingscommissie van de Raad voor Cultuur.
Zelf vond Coolen ‘O.’ aanvankelijk ook nogal radicaal, maar achteraf is hij „zeer blij” met de naamswijziging, omdat de oude naam „niet meer klopte met de inhoud”. Ze zijn niet iets anders gaan doen, benadrukt Coolen: „We programmeren nu alleen mét de mensen in plaats van vóór hen. Ze komen zelf naar ons toe. Dat komt echt door de naam. En van het oude publiek dat is gebleven horen we ook dat ze blij zijn met de nieuwe energie en de jonge bezoekers.”
Groots maar niet bombastisch, rock maar niet clichématig. Voor de verzameling liedjes op haar nieuwe, vijftiende album Set This Thing On Fire koos Anouk een ruigere stijl dan ze de laatste jaren liet horen. Het is een van de eigenschappen die haar uitzonderlijk maakt: de behoefte om het roer om te gooien. Is het wispelturigheid? Angst voor verveling? Of is het leven te kort voor één muzikale kleur? Want Anouk (Den Haag, 1975) heeft een brede smaak.
De liedjes op haar vorige album, Deena & Jim (2023), kregen een ‘filmische’ begeleiding, met groot orkest en dramatische wendingen, ingegeven door haar liefde voor Disney-soundtracks. Eerder maakte ze het Nederlandstalige Wen d’r maar aan (2018), met singer-songwriterachtige nummers met verstaanbare teksten.
Haar flair verlegt ze nu naar opwindende rock. Anouk zal deze zomer geregeld optreden op festivals en festivals gedijen bij rocknummers, vindt ze. Vandaar dat negen van de tien nieuwe liedjes opruien en vlammen.
Zo is ze nu terug bij het begin van haar carrière, die ooit werd aangezwengeld door het succes van rocksong ‘Nobody’s Wife’ (1977). Afgezien van het ruigere Fake It Till We Die (2016), en een poppy rockliedje als ‘Girl’ werd het rockthema goeddeels gepasseerd.
Maar daar zijn ze weer: de gierende uithalen in de zang, knetterende akkoordreeksen op gitaar en hoog opgestuwde tempo’s van de drums. Muzikanten van eerdere versies van haar band, zoals gitarist Leendert Haaksma en bassist Michel van Schie, spelen het met verve.
Producer Thomas Azier, die ook de rocknummers op het recente album van Hang Youth een verrassend randje gaf, werkte eerder aan haar Deena & Jim. Als producer weeft hij hier lucht tussen de zware elementen. Zo dreunen de drums nooit werkelijk, veel nummers krijgen een licht keyboarddeuntje als leitmotiv.
Aanjager van de opwinding is Anouk zelf, haar stem krult en kronkelt als een demoon langs de toonladders. Ze geeft ruim baan aan alle soorten expressie, ze klinkt gemeen, fel, pruilerig. Haar stem klinkt vers geslepen en daardoor scherper, strakker en dynamischer dan in het verleden.
Ze schreef de liedjes deels alleen en deels met vaste medewerker Martin Gjerstad. De teksten passen bij rock, met hun bozige toon en negatief zelfbeeld. Want hoe succesvol ook, bij Anouk is het glas doorgaans half leeg. In een tijd waarin veel muzikanten zich graag op de borst slaan, is dat verfrissend. Anouk bezingt zichzelf zo: „Forgive me and my manners, I’d rather be alone” (in ‘Can’t Fix Repeaters’); „My heart is just a big ego rooted in dark dirt” (‘Where The Mind Goes’), en soms kwetsbaar, „You better be careful/ That’s my heart you hold” (‘That’s My Heart You Hold’).
Na de aangenaam schel-frisse rock-douche van opener ‘That’s My Heart You Hold’ zijn ook ‘How To Clear A Room’ en het titelnummer geslaagd. Afsluiter ‘Vicky Lane’ is de enige ballade, een vroeg kerstnummer met licht sentimentele tekst („Will you be home for Christmas?”). Tussen de rake uithalen zijn er enkele missers. Zo klinkt de hoge zang te dramatisch in ‘Losing My Mind’ en ‘Outrage 3,2,1’. ‘I See You’ daarentegen ontwikkelt zich mooi geleidelijk van lichte rock tot steeds ruigere smeekbede.
Hester Carvalho
Een ode aan de muzikale ziel van Isidora Zebeljan
Het schemerde in Belgrado die eerste dag van september vorig jaar. Met zijn tweeën wandelden we door de wijk Vračar met zijn monumentale christelijk-orthodoxe kerk. En niet ver hiervandaan stond hun huis, vertelde Borislav Cicovacki, bioloog, hoboïst en schrijver van beeldrijke en melancholieke romans over het uiteenvallen van Joegoslavië.
Het schemerde in Belgrado die eerste dag van september vorig jaar. Met zijn tweeën wandelden we door de wijk Vračar met zijn monumentale christelijk-orthodoxe kerk. En niet ver hiervandaan stond hun huis, vertelde Borislav Cicovacki, bioloog, hoboïst en schrijver van beeldrijke en melancholieke romans over het uiteenvallen van Joegoslavië.
In dat huis woonde hij met zijn vrouw, componist Isidora Zebeljan. Vijf jaar geleden, twee dagen na haar 53ste verjaardag, stierf zijn grote liefde. „Ze was iemand”, mijmerde hij, „met een onweerstaanbare muzikale ziel. Haar noten brachten tranen in onze ogen en droogden ze in het voorbijgaan. Isidora liet liefde ontwaken in het gemoed van haar luisteraars.”
Vrijdag verscheen het album Three Curious Loves, een ode aan Zebeljan door de Nederlands-Britse violist Daniel Rowland en zijn – en haar – vrienden. De titel van het klarinetkwintet ‘Song of a Traveller in the Night’ vat treffend het wezen van haar muziek samen: een onverschrokken duik in de verbeelding, inwendig luisterend naar wat licht en duisternis te vertellen hebben, vaak vrijmoedig dansend met alles wat angst kan aanjagen.
Zebeljans stukken zijn grillig en mysterieus, maar altijd vol levenslust, zelfs de meest verstilde ervan, bijvoorbeeld ‘Dark velvet’ en ‘Intimate Letter from Judean Desert’, beide gloedvol vertolkt door het ‘Nederlandse’ Arethusa Quartet. ‘Dark velvet’ schreef Zebeljan twintig jaar geleden bij wijze van In Memoriam voor de componist Gustav Mahler, de man die zocht – en dat lijkt zij ook te doen – naar een spirituele kern.
Zebeljan schreef ook twee wonderlijk mooie en verhalende stukken, ‘The Cherry Orchard’ en ‘Andrey’s Violin’, bij de twee beroemde toneelwerken De Kersentuin en Drie zusters van de Russische schrijver Anton Tsjechov. Het album omvat een staalkaart van haar kunnen. De stukken bewijzen andermaal de ontwikkeling van de laatste jaren dat de hedendaagse componisten de naoorlogse intellectualistische veren hebben afgeschud, want met die veren konden ze niet vliegen. Tegenwoordig krijgt de fantasie weer gewoon de vrijheid. En Zebeljans kunst is er een goed voorbeeld van.
Het titelwerk ‘Three Curious Loves’ – een vioolconcert opgedragen aan Daniel Rowland – werd door de componist aan hem beschreven als een avontuurlijke speurtocht over „zeven bergen en oceanen, naar drie magische schatten, die verborgen zaten in gouden eieren in de beboste Twentse heuvels”. Rowland zou daarin, zei ze, drie liefdes vinden. Hij had er maar één, de Servische cellist Maja Bogdanovic, wierp de violist tegen. Maar Zebeljan kreeg gelijk: in de jaren erna werden er twee dochters geboren.
Deze aanstekelijke verbeelding – bij de componist en de musici – verklankt een muzikale ziel die niet alleen, om met Cicovacki te spreken, „onweerstaanbaar” is, maar ook onsterfelijk lijkt.
Joost Galema
Latin Natalia Lafourcade Cancionera
Cancionera is een album dat je steeds een beetje harder zet. Je wil die piano in, tegen de gitaarsnaren kruipen, de stem van Lafourcade nog net iets dichterbij halen. Het is een prachtig, kraakhelder album, waarop ze de perfecte balans tussen Latijns-Amerikaanse traditie (son jarocho, ranchera, bolero en meer) en haar indiepop-neigingen vindt, in songs die als one-takes zijn opgenomen en ook zo klinken: levend, urgent, vol emotie. (Peter van der Ploeg)
Indie rock Josephine Odhil Monstera
Het solo-debuut van de Amsterdamse zangers Odhil, ooit bekend als voorvrouw van The Mysterons, heeft niet de grote charme die ze live wel heeft. De Twin Peaks-achtige mysterieuze geluidswolken ontbreken hier. Een mooie volle stem, een aantal hoekige synthesizerliedjes (‘Empathy’) en het catchy ‘In The Dark’ trekken nu de aandacht. (HC)
rock Messa The Spin
Op het heel grote podium van Roadburn verdronken ze een beetje, en dat is zonde want muzikaal staat het vierde album van Messa als een (verlaten, behekst) huis. De doomrockband uit het Italiaanse Cittadella ademt mysterie, en is ondanks de donkere onderstroom meeslepend en warm – denk Moonspell, Sinistro en Windhand. Sara Bianchin heeft de perfecte stem voor die Mediterraanse melancholie. (PvdP)
country Julien Baker en Torres Send A Prayer My Way
Aangenaam schonkig en rudimentair klinkt het country-album van zangeres Julien Baker (bekend van Boygenius) en Torres. Er is jammerende samenzang en er klinkt een vlammende pedalsteel-gitaar. Hun alternatieve versie van de Nashville-stijl wordt extra opgefrist door de ode aan homoseksuele liefde in het liedje ‘Sugar In The Tank’. (HC)
klassiek Nicola Benedetti & Aurora Orchestra o.l.v. Nicholas Collon Beethoven – Vioolconcert
Het Vioolconcert van Beethoven werd talloze keren opgenomen. Maar voor wie nog een cd-kast bezit: ruim een mooie plek in voor de nieuwe betoverend frisse en kamermuzikale benadering van de Schotse violist Nicola Benedetti en de uit het hoofd – of mooier: by heart – spelende musici van het Aurora Orchestra en dirigent Nicholas Collon. (JG)
