Virginia Giuffre, een van de meest prominente aanklagers in de rechtszaken over seksueel misbruik tegen Jeffrey Epstein, is op 41-jarige leeftijd overleden door zelfdoding. Dat heeft haar familie laten weten aan NBC News. „Ze verloor haar leven door zelfmoord, na een leven lang slachtoffer te zijn geweest van seksueel misbruik en sekshandel”, verklaarde de familie tegenover de Amerikaanse nieuwszender. Giuffre beschuldigde ook de Britse prins Andrew van seksueel misbruik.
Giuffre speelde een belangrijke rol in de rechtszaken tegen de Amerikaanse investeerder Jeffrey Epstein, die in 2019 werd opgepakt in een groot politieonderzoek naar jarenlang (kinder)misbruik, sekshandel en mensenhandel. Zijn jongste vermeende slachtoffer was 14 jaar oud. De miljardair had een berucht eiland waar hij veel jonge meisjes, onder wie ook Guiffre, mee naartoe nam. Andere beroemdheden, zoals prins Andrew maar ook voormalig president Bill Clinton, zijn onder vuur komen te liggen voor hun vermeende bezoek aan dat eiland. Clinton heeft dat ontkend en is nooit aangeklaagd.
Giuffre durfde als een van de eersten haar verhaal te doen. Volgens Giuffre begon het misbruik toen ze nog minderjarig was. Tussen 1999 en 2002 zou ze seksueel misbruikt zijn door Epstein en zijn vrienden, onder wie prins Andrew en modellenscout Jean-Luc Brunel, op het eiland van de inmiddels overleden Epstein. In 2022 troffen Giuffre en prins Andrew, die het misbruik altijd heeft ontkend, een schikking van een onbekend bedrag.
‘Tol van misbruik te zwaar’
Epstein pleegde in 2019 zelfmoord in gevangenschap en het proces tegen hem vond nooit plaats. Ook Brunel maakte een einde aan zijn leven in de gevangenis voordat de rechtszaak tegen hem, op verdenking van verkrachting van minderjarige vrouwen, plaats kon vinden. Epsteins handlanger en vrouw Ghislaine Maxwell kreeg wel twintig jaar gevangenisstraf.
Andere slachtoffers van misbruik door Epstein zeiden dat Giuffre hen de moed had gegeven om zich uit te spreken. Ze woonde later in haar leven in Australië. Vorige maand kwam Giuffre nog in het nieuws, omdat ze op Instagram schreef dat ze naar eigen zeggen een ernstig ongeluk had gehad en „nog maar vier dagen te leven had”. Ze schreef dat ze hoopte haar kinderen nog te kunnen zien, die onder de voogdij van hun vader staan. Kort na het bericht ontstonden vragen over het vermeende ongeluk van Guiffre: de politie in Perth zei dat er alleen een lichte botsing had plaatsgevonden en kende geen meldingen van een ernstig ongeluk.
Uiteindelijk maakte Guiffre zelf een einde aan haar leven. Haar familie schrijft dat „de tol van het misbruik zo zwaar was dat het voor Virginia ondoenlijk werd om het gewicht ervan te dragen.”
Praten over zelfdoding kan 24/7 anoniem en gratis via 0800-0113, de landelijke hulplijn van 113 Zelfmoordpreventie, of via chat op www.113.nl.
Een foto uit de rechtszaken met daarop prins Andrew, Virginia Giuffre, and Ghislaine Maxwell.Foto Handout US District Court – Southern District of New York/AFP
De uitvaart van paus Franciscus vindt vandaag plaats. Jorge Mario Bergoglio overleed op Tweede Paasdag op 88-jarige leeftijd. Hij krijgt, op zijn verzoek, een sterk versoberde uitvaartmis die om 10.00 uur begint.
De uitvaart vindt plaats op het Sint-Pietersplein in Vaticaanstad. De verwachting is dat zeker 200.000 mensen daarbij aanwezig zullen zijn. Onder hen zijn ongeveer 170 wereldleiders, zoals de Amerikaanse president Donald Trump, voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen en de Argentijnse president Javier Milei uit het geboorteland van de overleden paus. Premier Dick Schoof en minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC) zijn namens Nederland aanwezig.
De afgelopen dagen lag het lichaam van de paus opgebaard in de Sint-Pietersbasiliek. Tienduizenden mensen hebben daar afscheid van hem genomen.
Lees ook
Sobere plechtigheid voor paus Franciscus, bijgewoond door wereldleiders
Na de uitvaartmis vandaag zal de kist naar de basiliek van Santa Maria Maggiore in Rome worden overgebracht. Het Vaticaan zegt op de trappen naar de basiliek ruimte te reserveren voor een groep armen en behoeftigen, zodat zij de paus een laatste eerbetoon kunnen brengen. Franciscus is de eerste paus in een eeuw tijd die niet in Vaticaanstad wordt begraven. Hij koos voor deze basiliek omdat hij er als paus graag ging bidden en de aanbidding van Maria belangrijk vond.
In november 2024 heeft Franciscus de rituelen voor een uitvaart versoberd. Zo wordt hij niet, zoals eerdere pausen, begraven in een driedelige kist, maar in één kist. Ook wilde hij geen versieringen op zijn graf, dat daarom alleen de inscriptie ‘Franciscus’ krijgt. Het graf is vanaf zondagochtend te bezoeken voor publiek.
Lees ook
Paus Franciscus gaf zelf duidelijke aanwijzingen voor zijn uitvaart. En wat gebeurt er daarna?
Bij de uitvaart van de paus worden zeker 200.000 mensen verwacht. Foto Marco Bertorello/AFP
Toen vorig weekeinde Pieter Omtzigts vertrek uit de politiek bekend werd, ging ik even zitten tellen.
Nederland is sinds de doorbraak van Pim Fortuyn in 2002 (van niets op 26 zetels, ondanks de moord) gewend aan het verschijnsel van de politieke verlosser. De politicus die, vaak als buitenstaander, de zittende macht uitdaagt, daarmee groot (virtueel) succes boekt – en een paar jaar later via de zijdeur afgaat.
Inclusief Fortuyn kwam ik op negen verlossers in 23 jaar. De verlosser is kortom een vaste waarde in de democratie geworden.
Het complete rijtje sinds Fortuyn: Jan Marijnissen, SP: 25 zetels in 2006. Rita Verdonk, ex-VVD: 26 virtuele zetels in 2008. Geert Wilders, ex-VVD, PVV: 24 zetels in 2010. Emile Roemer, SP: 39 virtuele zetels in 2012. Henk Krol, 50Plus: 24 virtuele zetels in 2013. Thierry Baudet, FVD: grootste partij Statenverkiezingen 2019. Caroline van der Plas, 2023: grootste partij Statenverkiezingen 2023. Pieter Omtzigt, ex-CDA, NSC: twintig zetels in 2023. Geert Wilders, PVV: grootste partij (37 zetels) 2023.
En waar Wilders al die jaren – als enige – overeind bleef, is het interessante ook dat het kabinet-Schoof is gevormd door maar liefst drie (oud-)verlossers: Van der Plas, Omtzigt en Wilders. Nooit eerder hadden verlossers zóveel Haagse invloed.
Bange democratie
Verlossers leunen vooral op behoudende kiezers – meestal op rechts, soms op links. Alle verlossers spreken kritisch over migratie. Progressieve verlossers zijn nog niet opgestaan.
De betekenis van verlossers is niet te onderschatten. Of ze bezetten een periode twintig à dertig zetels, of hun virtuele zetels hangen boven de markt. Zodoende is het bij gevoelige beslissingen gewoonte geworden rekening te houden met de verlosser van dat moment.
Het creëert al een kwarteeuw een behoedzame zo niet bange democratie: angst voor maatschappelijk verzet, voor politieke vergissingen, voor bestuurlijke overmoed – voor de kiezer.
Het gevolg: steeds vaker is uitstel het nieuwe regeren. Zie de wooncrisis, de verwaarlozing van Defensie, het klimaatdossier, het pensioendebat, de energietransitie, het stikstofdossier, etc.
Tegelijk illustreert de voorliefde van kiezers voor verlossers een sluimerend verlangen naar een commandocultuur: geef één persoon de macht. Wilders staat geen democratie in PVV-kring toe maar dat schrikt zijn kiezers allang niet meer af. Een veeg teken.
Stijlen van verlossers verschillen erg. Wilders zoekt al ruim twintig jaar – hij splitste zich in 2004 af van de VVD – de confrontatie met zo’n beetje elke imam en machthebber die hij treft. Na jaren oppositie hecht hij ook als coalitieleider aan die houding: conflict is zijn politieke levensader.
Den Haag beziet het met bewondering én verachting. Vaak is het aandachtpolitiek: politiek die niet draait om problemen van kiezers maar die problemen van kiezers nodig heeft om de aandacht op de politicus te vestigen. Ook ontmantelt hij er opponenten en concurrenten mee: van Jolande Sap en Sigrid Kaag tot en met Mark Rutte en, inderdaad, Pieter Omtzigt.
Tegenmacht
Omtzigt legde een heel andere route af. Hij is de enige uit bovenstaand rijtje die als lid van een coalitiefractie, het CDA, verlosser werd. Bij hem draaide het niet primair om tegengeluid maar om tegenmacht: hij legde, met Renske Leijten (SP), het Toeslagenschandaal bloot – en bracht zo ministeries, bewindslieden, oppositieleiders en uiteindelijk een heel kabinet aan het wankelen.
Tegelijk roept ook hij gemengde gevoelens op. Moeilijke man. Ik weet nog dat ik in 2020 schreef dat “de negatieve verhalen over Omtzigt voor het oprapen lagen. Veel Haagse CDA-politici vinden hem inhoudelijk indrukwekkend maar karakterologisch ongeschikt. Te solistisch en bij momenten inflexibel.”
Sinds de formatie van het kabinet-Schoof is dit soort observaties gemeengoed. Destijds maakte het woede los; bij zijn aanhang, maar ook bij collega-journalisten en -columnisten. Omtzigt had de onaantastbaarheid van de verlosser bereikt.
Tegenmacht werd zijn politieke identiteit, ook toen hij in 2023 NSC vormde. Tegelijk onderschatte hij zijn achilleshiel: het bestuurlijk ingestelde CDA deelde zijn uitbarstingen en aarzelingen liever niet breed met de buitenwereld.
Maar toen hij in de formatie moest optrekken met een gewonde VVD, een andere verlosser (Wilders) en een oud-verlosser (Van der Plas) kon hij niet langer op die bescherming rekenen: terwijl hij en zijn fractie nog tobden over de rechtsstatelijkheid van de samenwerking, lekten zijn uitbarstingen en aarzelingen tijdens formatiegesprekken naar de Telegraaf. Het begin van de neergang.
En met Wilders voelde hij weinig verwantschap maar ze vonden elkaar in één opzicht: waar Wilders zijn politieke bestaan had gebouwd op conflict met de macht, daar was voor Omtzigt conflict de productiefste omgang met de macht gebleken. Vandaar hun beider voorkeur voor een zo groot mogelijke afstand tussen kabinet en coalitiefracties.
Een achteraf cruciale keuze: voor het eerst sinds het kabinet-Van Agt I (1977-1981) trad een coalitie aan die haar onderlinge conflicten zou uitdragen. Ook Van Agt I was een wankel geheel. Het leunde destijds op een CDA-VVD-coalitie van 77 zetels maar zes CDA’ers waren ‘loyalist’: zij beloofden het kabinet loyaal te steunen maar verwierpen het regeerakkoord. Het gaf terugkerende speculaties over een vroege val, toch maakte het kabinet de vier jaar vol.
Pim Fortuyn tijdens een bijeenkomst van Leefbaar Nederland, 2001.Foto Robin Utrecht/ ANP
Aandacht voor conflict
Er zijn overeenkomsten: de openheid over coalitieconflicten en de speculaties over een vroegtijdig einde. En toen ik een dagje opofferde om terug te lezen met welke coalitieconflicten het kabinet sinds zijn aantreden (zomer 2024) het nieuws haalde, viel vooral de vluchtigheid op: wat destijds van betekenis leek, was je allang weer vergeten.
En waar media intern conflict doorgaans als onheilspellend interpreteren, vinden politici aandacht daarvoor blijkbaar aantrekkelijk.
Ik zeg het niet om individuele berichten te bekritiseren – ik heb in m’n Haagse jaren zelf talloze van dit soort stukken gemaakt. Maar dat leerde me ook dat hoofdrolspelers soms nepconflict uitvergroten om strijd te suggereren die niet bestaat: spektakelleegte.
En al lezende vroeg ik me soms af: is dit een uitvergroting daarvan – superspektakelleegte? Daarom doe ik nu iets ongebruikelijks: om weer te geven hoe alarmerend én consequentieloos de berichtgeving al driekwart jaar is, geef ik beknopt weer hoe vernietigend het zelfbeeld is dat deze partijen over de coalitie verspreiden.
4 juli 2024, nu.nl: Wilders verwijt VVD-leider Dilan Yesilgöz “een valse, vuile beschuldiging” inzake vice-premier Fleur Agema (PVV). 19 september, Trouw: “Confrontatie en strijd kenmerken de coalitie en het kabinet-Schoof.” 19 september, AD: “Kabinet kraakt door ruzie in coalitie over aanpak asiel.” 20 september, NOS: “Kabinet-Schoof slalomt langs problemen, ‘verhoudingen coalitie zeer slecht’.” 3 oktober, Nieuwsuur: “Kabinet-Schoof was al bijna gevallen, ultieme lijmpoging redde coalitie.”
15 november, EenVandaag: “Wat betekent vertrek van NSC-staatssecretaris Nora Achahbar voor kabinet? ‘Kans op val is groot’.” 26 november, AD: “Coalitie ruziet wéér over asielnoodrecht.” 29 november, podcast Telegraaf: “Binnen coalitie is sfeer tot op vriespunt gedaald.” 20 december, Het Parool: “Dat het kabinet de Kerst haalt, verbaast zelfs sommige ministers.”
7 februari 2025, BNR: “Kabinet lamgelegd door lekkende plannen en ruzies in de top.” 15 februari, Het Parool: “Aan problemen oplossen is het kabinet door constante onenigheid in de coalitie nog niet toegekomen: ‘Totale stilstand’.” 6 maart, NRC: “Ruzie in coalitie over 3,5 miljard voor Oekraïne: PVV en BBB voelen zich overvallen en willen uitleg Schoof.” 28 maart, Telegraaf: “Kabinet krijgt grote problemen maar niet opgelost door ruzie en angst voor gezichtsverlies: ‘Iedereen is met zichzelf bezig’.”
Kwarteeuw verlossers
En ongeacht de motieven van de bronnen, die ik niet ken, wordt de grote lijn wel duidelijk. Wat begon met tegenmacht, met afstand tussen Kamer en kabinet, komt in de praktijk neer op een uitwerking van de methode waarop Wilders zijn politieke bestaan heeft gebouwd: altijd conflict, conflict tussen iedereen, conflict met iedereen. En alle coalitiepartners spelen zijn spel nu mee.
De kunst van het niet-regeren verpakt als permanente expositie van consequentieloze politieke strijd: ziehier het netto resultaat van een kwarteeuw Haagse verlossers. Verlossers die eerst van Nederland een bange democratie maakten, en nu zelf zo bang voor de kiezer zijn dat ze liever conflict etaleren dan regeren.
Met voorlopig als meest verontrustende detail dat geen coalitiepartij uit zelfbescherming een einde aan dit experiment durft te maken, zodat het aanzien van het kabinet tot een dieptepunt daalt, wat het verlangen naar een commandocultuur – één persoon aan de macht – verder versterkt.
Enkele dagen na Omtzigts vertrek vroeg Glimina Chakor (GL-PvdA) een debat aan nu de Raad van State, hoogste adviseur van de regering, constateert “dat de democratie onder druk staat en onderhoud nodig heeft”. De coalitie wees dit af, ook het NSC-Kamerlid Sander van Waveren.
“We hoeven hier niet over elk nieuwsbericht een debat te voeren”, zei hij. Het verval van de democratie teruggebracht tot het zoveelste nieuwsbericht: dat resteert er van de tegenmacht die NSC ooit wilde vertegenwoordigen.
Koningsdag wordt deze zaterdag gevierd, een dag eerder dan gewoonlijk en dan de daadwerkelijke verjaardag van koning Willem-Alexander. Dat is omdat 27 april op een zondag valt. Koninginnedag, de verjaardag van de voormalige koningin Juliana op 30 april, werd destijds ook nooit op een zondag gevierd.
De koninklijke familie zal vandaag in het Gelderse Doetinchem zijn. De festiviteiten beginnen een uur later dan gepland, om 12.00 uur, vanwege de uitvaart van paus Franciscus. „We hebben respect voor de ontstane situatie en zijn blij met de medewerking van iedereen die het mogelijk maakt het programma een uur later te laten beginnen”, zei burgemeester Mark Boumans van Doetinchem tegen ANP.
Namens Nederland is niet een lid van de koninklijke familie bij de uitvaart van de paus. De Rijksvoorlichtingsdienst liet eerder deze week weten dat premier Dick Schoof en minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp naar Vaticaanstad gaan.
Utrecht ’te druk’
Vanwege Koningsdag wordt het naar verwachting erg druk in de binnensteden van bijvoorbeeld Amsterdam, Utrecht en Eindhoven. De gemeente Amsterdam heeft uit voorzorg al eerder deze maand opgeroepen niet naar de stad te komen. Gisterenavond werd in Utrecht opgeroepen niet meer naar de binnenstad te komen voor evenementen van Koningsnacht. De gemeente vond het „te druk” en blokkeerde rond 21.45 uur de toegang naar pleinen.
In dit blog houden we de ontwikkelingen bij rondom Koningsdag vandaag. En in deze reportage lees je alvast hoe Amsterdam zich voorbereid op de verwachte drukte.
Lees ook
In Amsterdam worden nog meer feestvierders verwacht dan in voorgaande jaren – kan de stad Koningsdag aan?
Correctie (26 april 2025 om 08.17 uur): In een eerdere versie van dit artikel stond dat normaal gesproken iemand van de koninklijke familie bij de uitvaart van een paus is. Dat klopt niet en is hierboven aangepast.
De jaarlijkse vrijmarkten in Utrecht beginnen altijd al de avond vóór Koningsdag. Foto Lina Selg / ANP
Vorige week, op de avond van Goede Vrijdag, kondigde Pieter Omtzigt zijn vertrek uit politiek Den Haag aan. Zijn nummer twee, Nicolien van Vroonhoven, werd meteen naar voren geschoven als nieuwe leider. Maar wat is NSC zonder de geestelijk vader? Een vraag die meteen actueel werd, want een dag nadat Van Vroonhoven de voorzittershamer in ontvangst nam, was er een debat over pensioenen, een belangrijk onderwerp voor NSC.
In dat debat kwam NSC-Tweede Kamerlid Agnes Joseph hard in botsing met haar partijgenoot, vicepremier en minister Eddy van Hijum. De eenheid binnen NSC werd onmiddellijk getest, en iedereen binnen de partij zag dat het een rampzalig debat werd.
In deze Haagse Zaken hoor je van Christiaan Pelgrim en Lamyae Aharouay over die botsing, het pensioendebat en over de toekomst van NSC zonder Pieter Omtzigt.
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected]
In de jaren dertig van de vorige eeuw ontstond er een hiaat tussen de vertrekkende macht Groot-Brittannië en opkomende macht de Verenigde Staten, wat de crisis van destijds alleen maar erger maakte. Maarten en Marike bespreken wat er gebeurt nu de mondiale machtsverhoudingen opnieuw veranderen. De risico’s die hierbij ontstaan zijn samengevat als de ‘Kindleberger Trap’: een theorie over een gevaarlijk leiderschapsvacuüm, zoals beschreven door econoom Charlie Kindleberger. Want wat als een zittende wereldmacht geen verantwoordelijkheid meer neemt voor belangrijke collectieve goederen, zoals veiligheid, handel en financiële stabiliteit?
In zijn doorzichtige plastic tasje zitten twee t-shirts, een bloemslinger en hoedjes. Allemaal oranje. Want Evan McIntyre, een 28-jarige marketingmedewerker uit Londen, is naar Amsterdam gekomen met een doel: Koningsdag vieren. „Vrienden van me wonen hier, dit leek me een goed moment om ze te bezoeken”, zegt hij daags voor Koningsdag op de Dam – waar het aantal personen met oranje parafernalia gestaag toeneemt. „We gaan lekker aan de gracht zitten en veel drinken”, zegt McIntyre.
Kan Amsterdam Koningsdag aan? Die vraag hangt deze zaterdag boven de hoofdstad. De gemeente is „bezorgd over de drukte”, maakte zij half april bekend. Amsterdam verwacht nog meer feestvierders dan de honderdduizenden mensen van afgelopen jaren. Koningsdag valt bovendien op een zaterdag, bezoekers blijven dan langer. Ook zonnig weer lokt extra mensen. Het stadsbestuur heeft opgeroepen „het centrum te mijden” en de feestdag zo veel mogelijk „lokaal” te vieren.
„De openbare ruimte en voorzieningen zitten tegen hun maximale belasting aan om Koningsdag beheersbaar, feestelijk en veilig te houden”, schrijft de stad. Hulpdiensten moeten nog door de massa kunnen. In 2024 sloot de gemeente de toegangswegen tot de overvolle Westerstraat af. Later op de dag riep ze op de hele Jordaan te mijden, het middelpunt van de Koningsdagdrukte. „Door Koningsdag dichter bij huis te vieren, helpt u mee om de stad veilig en toegankelijk te houden.”
Overal in de stad worden vrijdagmiddag podia opgebouwd, dranghekken uitgeladen en toilethokjes klaargezet. Op de Kees Fensbrug over de Keizersgracht is met grijze tape de plek afgeplakt waar deejay Average Joe mag optreden. Menig grachtenpandbewoner heeft alvast „BEZET” op de stoep gekrijt. Bij café De Blaffende Vis versieren ze de gevel met een meterslang spandoek van koning Willem-Alexander en de tekst „Jullie krijgen allemaal een lintje” – een verwijzing naar de lintjessaga rond PVV-minister Marjolein Faber.
Extra plasmogelijkheid
Met enige drift schept de 71-jarige Anne („geen achternaam in de krant”) de roze primula’s uit het perkje voor haar huis in de Jordaan. Ze smijt de bloemen in de stoepgoot. „Vorig jaar moest ik de poep en kots uit mijn perkje scheppen, dus nu haal ik de bloemen zelf maar weg. Amsterdam is voor de Amsterdammers en voor iedereen die van de stad houdt, dat weet je als je hier woont. Maar op Koningsdag is het wel bijzonder druk.” Vorig jaar zag Anne door haar raam tientallen mannen hun behoefte doen tegen een omheining pal náást de plaszuilen. „Dan krijg je wel een heel treurig idee van de mensheid.” Zondag plant ze geraniums in haar perkje.
Om in het tekort aan toiletten, zeker voor vrouwen, te voorzien heeft de gemeente dit jaar 528 wc’s geplaatst. Dat zijn er 133 meer dan vorig jaar. Bij winkelketen HEMA konden Nederlanders een ‘thuistoilet-pakket’ aanvragen, dat onder meer gratis toiletborstels, maandverband en wc-rollen bevat. Het doel is extra plasmogelijkheid creëren. Bewoners hangen een poster voor het raam, waarmee ze aangeven dat hun wc beschikbaar is. Op een overzichtskaartje staan in Amsterdam zo’n veertig plekken aangeduid.
We doen er alles aan om mensen in comfort hun Koningsdag te laten beleven
In de Tweede Boomdwarsstraat, om de hoek bij De Blaffende Vis, demonstreert Mick Werkendam „supertrots” hoe hij met oranje hekken met daarop ‘exit only’ de straat kan afsluiten. Werkendam is crowdmanager bij de gemeente Amsterdam. Met camera’s en informatie van „ogen ter plaatse” moet hij ingrijpen als het te druk wordt. De operatie wordt al maanden voorbereid en telt alleen al 250 verkeersregelaars. „We doen er alles aan om mensen in comfort hun Koningsdag te laten beleven”, zegt Werkendam. „Zodra dat niet meer kan, grijpen we in door bijvoorbeeld straten af te sluiten, op te roepen niet meer naar de Jordaan of helemaal niet meer naar Amsterdam te komen.”
ABBA en Edith Piaf
Is dat niet vechten tegen de bierkaai? „Nee, dan zouden we feestjes moeten afgelasten”, zegt Werkendam. „De kracht van Amsterdam is juist dat we ondernemers de ruimte geven.” Feestgangers moeten zich gedragen, „maar we willen ook niet belerend zijn”. Naast het uitstippelen van looproutes, denkt Werkendam ook na over muziekkeuze. Tegenover andere media vertelde hij soms deejays te vragen ABBA in plaats van house te draaien. „Dat ging een eigen leven leiden, maar dat is juist goed. Ik hoop dat mensen denken: laat ik dan maar buiten het centrum Koningsdag vieren.” Het gaat Werkendam niet om ABBA: „Met Edith Piaf krijg je de boel ook rustig”.
Ook aan het drankgebruik probeert Amsterdam wat te doen, teneinde de massa in toom te houden. Zo mogen winkeliers in de Amsterdamse binnenstad maar één drankje per persoon verkopen – en dat bier mag niet gekoeld zijn. „We hopen zo het alcoholgebruik te dempen”, zegt een gemeentewoordvoerder. „Handhavers en politie kunnen mensen op straat aanspreken en beboeten wanneer zij meer dan een blikje of flesje alcohol bij zich hebben. Handhaven is een sluitstuk, belangrijker is dat mensen zich aan de regels houden en iedereen een prettige Koningsdag kan vieren.”
Wanneer de Koningsdagfestiviteiten zaterdagavond om 20.00 uur zijn afgelopen, zal duidelijk zijn of Amsterdam de drukte heeft aangekund. „Het is fantastisch om de spin in het web te mogen zijn”, zegt Werkendam, „ik hoop dat we een mooi feest hebben gehad”. Hijzelf viert dat met oranjetompouce en een bak sterke koffie in het Operationeel Mobiliteitscentrum in de Johan Cruijff Arena, zijn controlekamer. „Je hebt feestbeesten en werkpaarden.”
Het Openbaar Ministerie (OM) beschikt over nieuw bewijs tegen de broers van Ryan, de 18-jarige vrouw die eind mei 2024 dood werd aangetroffen in het water bij de Knardijk in Lelystad. Dat meldtDe Leeuwarder Courant, die vrijdag aanwezig was bij de rechtszitting.
Uit onderzoek naar berichten op de telefoons van de broers blijkt dat er al maanden voor Ryans dood plannen werden besproken om haar te vergiftigen, onder andere met een giftige kamerplant, een euthanasiepil of een kogelvis. In WhatsApp-gesprekken sprak een broer over het gebruik van de giftige plant en reageerde haar zus met: „Haar dood is toch halal.” Dat betekent volgens het OM dat Ryans dood door familieleden religieus geoorloofd werd geacht.
Ryan zou de eer van haar uit Syrië afkomstige familie hebben geschonden door zich volgens hen „te westers” te gedragen. Haar broers, verdachten Muhanad en Mohamed al N., beiden twintigers, zouden haar om die reden om het leven hebben gebracht. Ook hun vader, Khaled al N., geldt als verdachte. Hij vluchtte kort na de dood van zijn dochter via Bremen en Turkije naar Syrië. Omdat hij nog voortvluchtig is, staan voorlopig alleen de broers terecht.
Het lichaam van Ryan werd vorig jaar aangetroffen met tape over haar mond en neus. Haar handen en benen waren vastgebonden. Volgens justitie is ze waarschijnlijk door verdrinking om het leven gekomen.
Lees ook
Ryan zou de familie-eer hebben geschonden, omdat ze zich te westers had gedragen
Zware beveiliging
Ryan stond enige tijd onder zware beveiliging, maar die bescherming werd beëindigd vóór haar dood. De beveiligingsmaatregelen vielen onder het stelsel Bewaken en Beveiligen van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, dat ervoor bedoeld is mensen te beschermen die mogelijk doelwit zijn van een (terroristische) aanslag.
Het OM wil niet zeggen waarom Ryan beveiligd werd, wanneer die bescherming stopte en hoe deze eruitzag. De rechtbank in Lelystad heeft vrijdag antwoord op die vragen geëist, schrijft persbureau ANP, en vindt dat het OM die antwoorden kan geven zonder details te delen die het stelsel Bewaken en Beveiligen zouden schaden.
Ryan was al langere tijd in beeld bij hulpinstanties. Thuis zou zij fysiek zijn mishandeld en zijn gedwongen met een jongen te trouwen.
Laat even doordringen wie er op zijn begrafenis komen. De president van de Verenigde Staten. De voorzitter van de Europese Commissie en de voorzitter van de Europese Raad. De president van Oekraïne. De kanselier en de president van Duitsland. De president van Brazilië. De premier van het Verenigd Koninkrijk en prins William. De premier van Nederland en minister Veldkamp – de Oranjes konden in Doetinchem moeilijk gemist worden.
Het Vaticaan verwacht deze zaterdag rond 170 buitenlandse delegaties en de gasten zijn lang niet allemaal praktiserend katholiek. Waarom gaan ze dan toch? Zo’n begrafenis is op de eerste plaats een representatieve verplichting en het is ook een beetje ‘zien en gezien worden’: als je er deze zaterdag bij bent op het St. Pietersplein tel je mee.
Daarnaast is het ook een mogelijkheid om te netwerken. Zal EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen nu eindelijk Donald Trump ontmoeten? De twee hebben elkaar sinds Trumps comeback nog niet gesproken. Volgens haar woordvoerder zal ze het zeker proberen. En krijgt president Zelensky de kans om nog eens zijn zaak te bepleiten bij Trump, net in de week dat de VS hem een onmogelijk vredesakkoord met Rusland opdringen?
Lees ook
Lees ook: Sobere plechtigheid voor paus Franciscus, bijgewoond door wereldleiders
Er zit zaterdag zoveel macht rond de kist, dat je haast zou vergeten dat het gaat om wie erin ligt. Paus Franciscus, hoe wars hij ook was van luxe, opsmuk en privileges, krijgt het laatste eerbetoon van een ster. Wat op een beschouwer uit Nederland, waar 55 procent van de bevolking zich ongelovig noemt en slechts 20 procent katholiek is, kan overkomen als een dodelijke mix van traditie en poppenkast, geldt elders als een belangrijk moment. Wel begint Koningsdag in het seculiere Nederland een uur later dan gepland om het feestgedruis niet samen te laten vallen met de plechtigheid in Vaticaanstad.
De gastenlijst van de uitvaart alleen al toont aan dat de overledene een machtig man was, of op zijn minst als een machtig man werd gezien. Op de lijst met de honderd machtigste mensen ter wereld van het Amerikaanse Forbes stond Franciscus in 2018 op plaats 6. Hoeveel invloed heeft een paus eigenlijk?
Miljoenen volgers
De paus, dat is op eerste plaats soft-power, een influencer met 1,4 miljard aanhangers, bijna éénvijfde van de wereldbevolking. Op X en Bluesky heeft hij miljoenen volgers (@Pontifex). Als de paus iets zegt ontstaat debat.
Paus Franciscus kon de genocidale oorlog in Gaza niet voorkomen of een halt toeroepen, maar hij was kritisch over Israël en richtte steeds weer de aandacht op het lot van de Palestijnen die zich dagelijks afvragen hoe te overleven. De Israëlische president Roman Herzog sprak condoleances uit, premier Benjamin Netanyahu niet.
Lees ook
Lees ook: Zijn betrokkenheid met de Palestijnen bracht paus Franciscus geregeld in conflict met Israël
Een paus kan klimaatverandering niet eigenhandig tegengaan, maar zijn stem versterkt het koor van de activisten. Franciscus’ voorganger Benedictus XVI werd al ‘de groene paus’ genoemd. Franciscus, concludeerden onderzoekers in Tilburg, mag je met recht de enige echte ‘klimaatpaus’ noemen: hij schreef en sprak er vaak over: ook voor niet-gelovigen. De katholiek Joe Biden zag Franciscus niet alleen als geestelijk leidsman, de ‘klimaatpaus’ was voor hem ook een bondgenoot in de strijd voor groen beleid.
Een paus kan klimaatverandering niet eigenhandig tegengaan, maar zijn stem versterkt het koor van de activisten
Franciscus was een uitgesproken politieke paus. Hij riep de wereld in 2013 op om een dag te vasten uit protest tegen mogelijke Amerikaanse luchtaanvallen op Syrië. Hij reisde naar Lampedusa om aandacht te vragen voor het lot van migranten – het Vaticaan was tegen de Turkije-deal. Toen hij de religieuze betrekkingen met China verbeterde, kwam hem dat te staan op een reprimande van de eerste regering-Trump.
Een teken van pauselijke macht is ook de richtingenstrijd die ontbrandt over zijn opvolger. Het doet er toe wat een paus vindt en waar hij vandaan komt. Afrikaanse katholieken ijveren voor een eerste zwarte paus. Conservatieve Amerikaanse katholieken van de MAGA-school, denk JD Vance, zien graag een paus die hun conservatieve agenda omarmt. Franciscus was voor hen véél te vooruitstrevend.
Lees ook
Lees ook: Bekeerde katholiek JD Vance bezoekt Vaticaan, dat zijn wereldbeeld bepaald niet deelt
De paus is naast Bekende Wereldburger met een grote zichtbaarheid in de media, ook de leider van een sterk hiërarchisch geleide organisatie met vertakkingen in de hele wereld. De paus heeft dus ook institutionele macht.
En dan is hij ook nog eens een formele speler in het diplomatieke verkeer. De Heilige Stoel heeft diplomatieke betrekkingen met vrijwel alle landen in de wereld -ook met landen waar nauwelijks katholieken wonen. Bovendien is de Stoel permanent toehoorder bij de Verenigde Naties. Er is geen religieuze leider met een vergelijkbare status.
Diplomatiek netwerk
Van de 193 landen die lid zijn van VN hebben er 184 diplomatieke betrekkingen met de Heilige Stoel. Alleen de VS hebben met 188 landen een nog groter diplomatiek netwerk. Eerder deze maand benoemde Franciscus nog een nieuwe man voor Nederland, de Fransman Jean-Marie Speich, die eerder de betrekkingen met Slovenië onderhield. De nuntiatuur is uiteraard gevestigd in Den Haag.
„De paus heeft een enorme morele invloed”, zegt de Nederlandse ambassadeur bij de Stoel, Annemieke Ruigrok. „Vaticaanstad is met 4,4 vierkante kilometer kleiner dan de binnenstad van Amsterdam en het Vaticaan heeft geen leger, maar voor 1,4 miljard mensen is het van groot belang wat de Paus zegt. Het seculiere Nederland is wat dat betreft de uitzondering, niet de regel”.
Het Vaticaan heeft een netwerk van geestelijken tot in de verste uithoeken
Het Vaticaan is een actieve lobbyist binnen de VN en het is voor Nederland, legt Ruigrok uit, belangrijk om daar kennis van te nemen. Daarnaast heeft het Vaticaan een geweldige informatiepositie. „Het Vaticaan heeft een netwerk van geestelijken tot in de verste uithoeken. Dus als je iets wilt weten over gebeurtenissen in een afgelegen gebied waar je zelf geen contacten hebt, leg je contact met de nuntius.” Zo groeide een van de bisschoppen in Syrië op in hetzelfde dorp als de nieuwe machthebbers – dat geeft je dan een informatievoorsprong.
Toen het een paar jaar geleden onrustig was in Venezuela heeft Nederland via het Vaticaan geprobeerd om daar politieke invloed uit te oefenen, zegt Ruigrok. „Er waren bisschoppen in Venezuela die nog invloed hebben.”
De betrekkingen met al die staten worden vanuit Vaticaanstad gerund door een aparte afdeling van het staatssecretariaat. De Stoel heeft geen formele ‘minister van Buitenlandse Zaken’, omdat, zegt men in het Vaticaan ‘de kerk geen buitenland heeft’.
Blijk van steun
Na de grootschalige Russische inval in Oekraïne ging de paus langs bij de Russische ambassadeur, belde met president Zelensky en stuurde twee kardinalen naar Kyiv als blijk van steun. De paus kreeg in die dagen kritiek omdat hij de agressie weliswaar veroordeelde, maar president Poetin niet noemde.
De paus, legt Ruigrok uit, zat toen klem tussen twee belangen. Hij hecht veel waarde aan goed contact met andere religies. In 2016 was er voor het eerst sinds de kerkscheiding van 1054 een ontmoeting geweest tussen een katholieke paus en de patriarch van de Russisch orthodoxe kerk. Later werd Franciscus harder in zijn kritiek en noemde hij de patriarch „Poetins misdienaar”.
Lees ook
Lees ook: Franciscus, de eerste moderne niet-Europese paus, was sociaal progressief maar op andere vlakken net zo oerconservatief als zijn voorgangers
Het Vaticaan speelt een rol bij het repatriëren van Oekraïense kinderen die door Rusland werden ontvoerd. Ook zou het Vaticaan zich in de eerste weken na de invasie hebben aangeboden als bemiddelaar.
Vaak wordt het Vaticaan ook gevraagd om te bemiddelen. Toen president Obama weer betrekkingen met Cuba wilde aanknopen riep hij de hulp in van de Heilige Stoel. Paus Franciscus, de Cubaanse kardinaal Jaime Ortega en staatssecretaris Pietro Parolin, speelden een belangrijke rol als bemiddelaar. De paus was een neutrale instantie die door beide partijen vertrouwd werd. Eind 2014 bereikten de VS en Cuba een overeenkomst.
Vredesboodschap
Paus Johannes XXIII (1958-1963) bemoeide zich in 1962 met de Cuba-crisis. Na overleg met Moskou en Washington richtte hij zich met een vredesboodschap tot de wereld, die in kranten werd gepubliceerd en voorgelezen werd op Radio Vaticaan. Ook schreef hij een brief aan Sovjet-leider Nikita Chroesjtsjov. Op die manier zou de paus op het hoogtepunt van de stress tussen de twee kernmachten hebben bijgedragen aan het ontzenuwen van de crisis.
Ontspanning tussen Oost en West was het levenswerk van de populaire Johannes Paulus II (1978 -2005). Hij was de eerste paus uit communistisch Oost-Europa en hij gebruikte zijn populariteit en zijn eigen ervaringen onder het communisme om het verzet tegen communistische machthebbers, onder andere in zijn vaderland Polen, te steunen. Hij behoort met de Amerikaanse president Ronald Reagan en Sovjet-leider Michaël Gorbatsjov tot een kleine groep leiders die een hoofdrol speelden in het beëindigen van de Koude Oorlog.
Toch even opletten als er straks witte rook is.
Lees ook
Lees ook: Paus Franciscus gaf zelf duidelijke aanwijzingen voor zijn uitvaart. En wat gebeurt er daarna?
Toen de Franse minister van Buitenlandse Zaken Maurice Faure in 1956 de EEG – de voorloper van de EU – door het nationale parlement moest loodsen, had hij het niet over vrede. En hij had het zeker niet over een interne markt. Hij had het over macht. „Er zijn maar twee grootmachten: Amerika en Rusland. Er komt een derde bij aan het eind van deze eeuw, China. En het ligt aan u of er ook een vierde zal zijn: Europa.”
Anders dan Ewald Engelen in zijn recente opiniestuk (NRC, 18/4) beweert, is de EU niet stiekem een politiek project geworden, achter de rug om van de kiezer. De EU was altijd een politiek project, open en bloot. Het ging vanaf dag één om vrede en macht.
Vrede voor Robert Schuman, de Franse politicus die in 1950 de eerste aanzet deed naar oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. En macht dus voor Maurice Faure: de Europese eenwording als krachtvermeerderaar van de lidstaten. Politieker kun je het niet maken.
Je kunt het uiteraard oneens zijn met het Europese project, maar om het economisch of technocratisch te noemen is ahistorisch. Economische eenwording is het middel, niet het doel. Oftewel, in de woorden van de vredelievende Robert Schuman: dankzij handel maken wij „een oorlog niet alleen ondenkbaar doch ook materieel onmogelijk”. En dus koos elke lidstaat ervoor te beginnen met economische eenwording.
Uniforme regelgeving
Hetzelfde geldt voor het Europese hof. Dat spreekt Europees recht, omdat de lidstaten ervoor kozen het deze bevoegdheid per verdrag toe te vertrouwen. Logisch ook. Wie besluit economische eenwording te gebruiken als middel tot interne verzoening en externe machtsuitoefening, heeft uniforme regelgeving nodig. Tja, dan moet je ook leven met de beslissingen van deze Europese rechtsmacht, waar uiteraard niets sluiks aan is.
De suprematie van het Europees recht hebben wij als democratisch land dus gewild. En daar komt bij: de lidstaten hebben tot vijfmaal toe, bij het ondertekenen van elk nieuw Europees verdrag, de kans gehad om deze suprematie terug te draaien. Hoe oneens je het ook kunt zijn met dit of dat arrest, wij hebben vijf keer vrijwillig bijgetekend. Macht en vrede zijn dat blijkbaar waard.
Ook hebben wij zelf voor de ECB en haar mandaat gekozen, toen ons eigen parlement in 1992 het verdrag van Maastricht ratificeerde. Om dan achteraf als Nederlander te klagen is helemaal van de zotte: de ECB is meer gericht op inflatie en minder op werkloosheid omdat Duitsland en Nederland dat zo wilden.
Meer Europese democratie betekent minder democratie in de lidstaten
Ik kan nog veel langer doorgaan, maar om het kort te houden: de EU is wat ze is omdat wij, de bevolkingen van de lidstaten, dat democratisch zo besloten hebben. En wij hebben ook gekozen voor een technocratische Commissie en een (deels) vleugellam Europees Parlement. Niet om de kiezer te omzeilen, maar juist om de nationale democratie relevant te houden.
Wees eerlijk: wie wil een Europese democratie als dat betekent dat de Nederlandse kiezers, die een klein percentage uitmaken van het totale Europese electoraat, geregeld buitenspel worden gezet door de grotere bevolkingen in het zuiden of oosten? Een consequente Euro-federalist wellicht, maar ik gok dat dat een héle kleine minderheid is. De rest wil gewoon Schoof in Brussel als het ergens over gaat.
Dus zit er niets anders op dan doorploeteren met een systeem waarin de democratische legitimering van de EU ligt bij de gekozen regeringen van de lidstaten, die gezamenlijk de koers van de EU bepalen. Je kunt klagen wat je wilt, maar meer Europese democratie komt neer op een evenredige vermindering van democratie in de lidstaten, en dat wil niemand.
Lovenswaardige ambitie
Precies dat maakt de herhaaldelijke klaagzang over ‘te weinig Europese democratie’ zo verdacht. Nooit komt die uit de hoek van degenen die zich oprecht zorgen maken over de legitimiteit van Europese beslissingen – in populistische tijden een lovenswaardige ambitie. Nooit wordt uitgelegd wat meer democratie in Brussel daadwerkelijk zou betekenen voor onze eigen democratie in Nederland. Nooit is het veel meer dan goedkoop Stimmung machen tegen de EU.
Wees dan eerlijk en zeg het gewoon: je wilt uit de EU. Dat kan, voor een land dat echt niet kan leven met de Europese compromissen. Maar denk er wel twee keer over na. Nederland heeft geen noemenswaardig leger, amper grondstoffen, binnenkort misschien geen NAVO. De Nederlandse economie is afhankelijk van handel; het belangrijkste deel ervan ligt bovendien onder de zeespiegel.
De EU, met al haar mankementen, is het enige wat nog in staat tussen onze samenleving en de vijandige, imperialistische grootmachten in het oosten. Wie denkt dat de Nederlandse burger weinig te vertellen heeft in Brussel, heeft geen idee hoe koud het buiten is zonder EU-jas aan.
