NLTODAY

Fulvia was voor geen enkele machtige man bang

admin
July 10, 2025
0

Rond 40 v.Chr. schreef Octavianus, de latere Romeinse keizer Augustus, een scabreus epigram over Fulvia, de vrouw van zijn grootste opponent Marcus Antonius. Zij had hem militair uitgedaagd en in reactie daarop noteerde Octavianus: „Omdat Anthonius Glaphyra neukt, heeft Fulvia mij veroordeeld tot de volgende straf: ze moet door mij geneukt. Moet ik Fulvia neuken? […] Dat zou niet wijs zijn. Neuk mij of laten we strijden zegt ze. Maar wat als mijn pik mij dierbaarder is dan mijn leven? Geef het signaal tot de strijd.”

Het vulgaire epigram laat volgens Jane Draycot, de auteur van het onlangs verschenen Fulvia, de vrouw die alle regels van het oude Rome schond zien hoe „in een door mannen gedomineerde samenleving gereageerd wordt op een vrouw die macht uitoefent. Ze wordt afgeschilderd als seksueel onverzadigbaar, manipulatief en onbetrouwbaar. Dat gold dus in hoge mate voor Fulvia, een vrouw die openlijk haar macht toonde en uiteindelijk zelfs de confrontatie zocht met de machtigste man in het Rijk.”

Omdat het leven van Fulvia, (voluit Fulvia Flacca Bambula ca. 80 v.Chr.- 40 v.Chr.) zich afspeelt in een van de roerigste periodes van de Romeinse geschiedenis, het einde van de Republiek en de opkomst van het Keizerrijk, een periode die door latere historici uitgebreid is gedocumenteerd, kennen we veel van de feiten uit haar leven. Maar wat weten we van haar drijfveren? Wie waren haar vrienden en vooral: wie waren haar vijanden? Jane Draycot schreef daarover een schitterend boek.

Het begint als een thriller. Bij een straatgevecht tussen twee elkaar bestrijdende Romeinse politieke fracties wordt een van de leiders, Publius Clodius Pulcher, de echtgenoot van Fulvia, vermoord (18 januari 52 v.Chr.). Een moord met gevolgen. Want Fulvia besluit niet om, zoals van haar verwacht werd, de rol van treurende weduwe aan te nemen en de juridische en politieke strijd, die de gevolgen waren van de dood van haar man, aan haar mannelijke familieleden en vrienden over te laten, maar neemt het heft in eigen handen. Ze betreedt het Forum om daar publiekelijk de moordenaar van haar man aan te klagen. En met succes. Milo, de leider van de moordenaarsbende, wordt verbannen. Dat is echter niet het enige dat ze weet te bereiken. Dankzij haar optreden in de rechtszaak weet ze zich verzekerd van de steun van de achterban van haar vermoorde echtgenoot.

Lees ook

Bij Augustus is alles koek en ei

Werd haar optreden na Clodius dood door delen van de traditionele Romeinse elite al gezien als ‘onvrouwelijk’ en niet passend voor een Romeinse dame van stand, toen zij zonder de gebruikelijke rouwperiode af te wachten opnieuw in het huwelijk trad met Gaius Scribonius Curio werd ze ronduit vijandig bekeken.

Kansen grijpen

Draycot beschrijft hoe Fulvia haar zinnen op hem zet. „Fulvia zag in hem iemand die kansen wist te grijpen. Hij was daardoor voor haar duidelijk de man die zou weten te profiteren van haar toegang tot Clodius’ aanhang.”

Haar plannen, een consulschap voor haar man en grotere politieke invloed voor zichzelf en haar nakomelingen (ze had intussen drie kinderen), werden echter in de kiem gesmoord doordat Curio al drie jaar na hun huwelijk stierf.

Opnieuw besluit Fulvia niet bij de pakken neer te gaan zitten. Ze trouwt binnen een jaar opnieuw, deze keer met een van Curio’s beste vrienden, Marcus Antonius.

Het is een beslissing met vergaande gevolgen. Door haar relatie met Antonius belandt Fulvia weliswaar op de bovenste trede van de Romeinse politiek, ze raakt ook definitief verzeild in het mijnenveld van politieke intriges, wisselende allianties, vriendschappen en vijandelijkheden, strategische huwelijken en dito scheidingen. Uiteindelijk is ze zelfs betrokken bij de moord op Caesar en de daarop volgende machtsstrijd tussen Octavianus en haar echtgenoot.

Daarmee keren ook haar kansen. Haar vijanden, onder aanvoering van Cicero, worden steeds talrijker. Ook de spanningen tussen haar echtgenoot en Octavianus nemen steeds grotere vormen aan. In een uiterste poging de relatie te herstellen moet Fulvia toestaan dat haar dochter Claudia als zoenoffer uitgehuwelijkt wordt aan Octavianus. De daarop volgende nieuwe alliantie tussen Octavianus en Antonius levert Fulvia nog een keer succes op. Zij weet de naam van aartsvijand Cicero op de proscriptielijst (een lijst met namen van vijanden van de staat die zonder rechtszaak door iedereen gedood mochten worden) te krijgen. Later wordt het gerucht verspreid dat zij de tong in het afgehakte hoofd van Cicero als nog met naalden heeft doorboord.

Cleopatra

Lang heeft ze niet van haar succes kunnen genieten, omdat Marcus Antonius zich in het oosten in de nesten werkte. Door zijn buitenechtelijke escapades met de Cappadotische prinses Glaphyra en zijn toenadering tot Cleopatra viel hij bij Octavianus in ongenade en sleepte hij ook Fulvia mee.

In een uiterste poging om Antonius naar Italië terug te krijgen verbreekt Fulvia in 40 v.Chr. de laatste banden met Octavianus, verzamelde haar eigen troepen, vooral bestaande uit veteranen uit de legioenen van Marcus Antonius, en begint een openlijke oorlog. Een strijd die zij na een maandenlange belegering van Preaneste, het huidige Perugia, verliest. Ze vlucht met haar kinderen naar Griekenland waar zij, door iedereen verguist, nog in hetzelfde jaar sterft.

Draycot beschrijft leven, strijd en politieke aspiraties van een vrouw die zich niet aan de regels hield. Een vrouw waarover de historicus Plutarchus schrijft: „Zij had haar hele leven gedrag vertoond dat een Romeinse vrouw onwaardig was.”

Rechtbank: minister Wiersma ‘misbruikte haar bevoegdheid’ om publicatie van emissiegegevens te verhinderen

admin
July 10, 2025
0

Demissionair minister Femke Wiersma van Landbouw (BBB) heeft „misbruik gemaakt van haar bevoegdheden” door de publicatie van uitstootgegevens van veehouderijen te blokkeren. „Het handelen van de minister kan niet anders worden begrepen dan een actie om de openbaarmaking van de gevraagde emissiegegevens te vertragen”, schrijft de rechtbank Overijssel donderdagochtend in een uitspraak.

Minister Wiersma greep afgelopen januari persoonlijk in bij de afhandeling van een Woo-verzoek (de Wet open overheid) bij de rechtbank. Journalisten van Follow The Money, Omroep Gelderland en NRC hadden eind 2022 om openbaarmaking van de uitstootgegevens van veehouderijen gevraagd. Met die gegevens kan onder meer de effectiviteit van het stikstofbeleid worden berekend.

We bestuderen de uitspraak en beraden ons op vervolgstappen

Woordvoerder
ministerie van Landbouw

De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland), beheerder van de gegevens, had in 2023 al besloten de informatie te openbaren en verdedigde dat in de rechtbank tegen veehouders die bezwaar hadden aangetekend. Na telefonisch overleg met Wiersma werd dat besluit tijdens de zitting plotsklaps teruggedraaid en ingetrokken. De informatie moest toch niet openbaar gemaakt worden, vond Wiersma.

Die tussenkomst was dus onterecht, oordeelt de rechtbank. Milieugegevens hebben vanwege hun in potentie grote maatschappelijke impact een bijzondere positie in de openbaarheidswetgeving, schrijft de rechter. „Deze gegevens moeten simpelweg openbaar worden gemaakt.”

Femke Wiersma – als minister van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur – tijdens een debat over stikstof. Foto Bart Maat

Standpunt

Wiersma greep naar eigen zeggen in omdat de veehouders volgens haar niet zorgvuldig genoeg geïnformeerd waren over het openbaren van hun informatie. Maar het is de rechter niet duidelijk wat de toegevoegde waarde is van het opnieuw informeren van veehouders, als al vaststaat dat de gegevens gepubliceerd moeten worden. De minister deelt bovendien dat standpunt, constateert de rechtbank. Het handelen van de minister dient daarom „rechtens geen te respecteren doel”.

Of de gegevens nu gelijk openbaar worden gemaakt, is vooralsnog onduidelijk. Het ministerie van Landbouw kon nog niet inhoudelijk reageren op de uitspraak, zegt een woordvoerder. „We bestuderen de uitspraak en beraden ons op vervolgstappen.” Een hoger beroep bij de Raad van State is nog mogelijk.

Wiersma stelde aanvankelijk voor alle zestigduizend veehouders – onder wie ook hobbyveehouders met enkele dieren – per brief te informeren over de openbaring van de informatie. Volgens ambtenaren kost die operatie tussen de 5 en 14 miljoen euro en duurt die tussen de zes en acht maanden.

Lees ook

Ook ambtenaren raden minister Wiersma af om stikstofberekeningen te versoepelen

Wakker

Boerenbelangenorganisaties als de LTO en de Nederlandse Melkveehouders Vakbond, zeggen dat openbaarmaking van de emissiegegevens de privacy van agrariërs aantast en ze kwetsbaarder maakt voor activisme. Onder de gegevens vallen ook de locaties van de stallen, die vaak naast de woonhuizen van boeren staan.

Naast Woo-verzoeken van journalisten, legde Wiersma tussen de tien en twintig andere informatieverzoeken stil – van bijvoorbeeld milieuvereniging MOB en dierenwelzijnsorganisatie Wakker Dier.

De bijzondere positie van milieugegevens volgt uit Europese regels (het Verdrag van Aarhus). Na aansporing onder leiding van BBB-fractievoorzitter Caroline van der Plas, gaat NSC-minister Judith Uitermark (Binnenlandse Zaken) praten met andere EU-landen om steun te zoeken „voor het inperken van het begrip emissiegegevens”.

Lees ook

Landbouwminister Wiersma wil niet dat informatie van boerenbedrijven openbaar wordt: verzoeken stilgelegd

Zoutpad-auteur Raynor Winn ontkent dat haar boek op leugens is gebaseerd

admin
July 10, 2025
0

De Britse schrijfster Raynor Winn, auteur van het succesvolle non-fictieboek Het Zoutpad, ontkent dat haar boek op leugens is gebaseerd, zoals de Britse zondagskrant The Observer schreef. In een reactie op haar website noemt Winn de uitkomsten van het onderzoek van de krant „oneerlijk” en „zeer misleidend”.

Winn beschrijft in haar boek hoe zij en haar man, Moth, in dezelfde week al hun geld verloren, dakloos raakten en te horen kregen dat Moth ongeneeslijk ziek was. Hij kreeg de diagnose corticobasale degeneratie (CDB), een zeldzame aandoening waarbij delen van de hersenen langzaam afsterven. Daarna besluiten ze te gaan wandelen over een langeafstandsroute langs de Britse kust.

Van The Salt Path werden sinds de publicatie in 2018 meer dan twee miljoen exemplaren verkocht. Ook verschenen er twee vervolgdelen en is het boek onlangs verfilmd, met Gillian Anderson en Jason Isaacs in de hoofdrollen.

Vorige week trok The Observer Winns versie van de gebeurtenissen in twijfel. Bij de financiële perikelen zou Winn onder meer hebben verzwegen dat ze zelf een groot bedrag bij een vroegere werkgever had verduisterd. En de krant zette een vraagteken bij Moths diagnose, omdat CDB-patiënten een levensverwachting van hoogstens acht jaar hebben en Moth intussen achttien jaar nagenoeg symptoomvrij zou zijn.

Winn schrijft dat de suggestie over die ziekte te hebben gelogen „absoluut traumatiserend voor hem [is] geweest”. Als bewijs publiceert ze twee medische brieven waaruit zou blijken dat haar man al jaren aan de ziekte lijdt.

Ze ontkent ook dat ze heeft gesuggereerd dat wandelen een soort wondermiddel tegen CDB zou zijn als ze beschrijft hoe Moth zich gedurende de tocht steeds beter gaat voelen. „Ik breng simpelweg Moths persoonlijke reis en strijd tegen zijn ziekte in kaart, en wat hem heeft geholpen”, aldus Winn.

De krant schreef ook dat Winn en haar man zich verhullen achter schuilnamen, en in werkelijkheid Sally en Tim Walker heten. Winn schrijft dat ‘Winn’ haar meisjesnaam is, die zij naast haar getrouwde naam ‘Walker’ gebruikt. Bovendien vond ze de voornaam Sally Ann niet leuk, en laat ze zich al langere tijd door vrienden en familie Raynor noemen. En ‘Moth’ is „gewoon een afkorting van Timothy”.

Ook onthulde The Observer dat het echtpaar over een – gammel – huis beschikt in Frankrijk. Dat huis is volgens Winn een „onbewoonbare ruïne”, met een ingestort dak en zonder stromend water of elektriciteit.

Lees ook

‘Het Zoutpad blijft een heel mooi boek, maar de onthulling doet je twijfelen en dat is jammer’

Volgens de krant had Winn zo’n 64.000 Britse pond (75.000 euro) ontfutseld aan het bedrijf waar ze als boekhouder werkte. Na de aangifte zou ze onder een valse naam op de vlucht zijn geslagen. Om het gestolen geld en de juridische kosten terug te betalen, zou ze 100.000 pond hebben geleend van verre familie. Dit was onder voorwaarde dat de eigenaar van het bedrijf geen rechtszaak begon en voor geheimhouding tekende.

Samenwerking beëindigd

Maar die bewering klopt volgens Winn niet. Een vriend zou een schuld bij het echtpaar hebben en deze werd afbetaald in de vorm van een lening via zijn bedrijf, waarbij de hypotheek van Winn en Moth als onderpand werd gebruikt. „Hij verzekerde ons eerder dat dit een standaardprocedure was en slechts tijdelijk, aangezien hij de lening binnenkort aan zijn bedrijf zou terugbetalen […].” Maar dat gebeurde niet, waarna ze hun huis uit moesten.

In het uitgebreide bericht schrijft Winn dat haar advocaten aan The Observer hebben aangeboden het „onjuiste verslag te corrigeren”, míts de discussie niet openbaar zou worden gemaakt. Dat aanbod hebben ze volgens Winn afgeslagen en ervoor gekozen „hun zeer misleidende verhaal” te publiceren.

PSPA, een liefdadigheidsorganisatie die onder meer mensen met CBD steunt, zegt dat het de samenwerking met het koppel heeft beëindigd na de publicatie van het Observer-stuk. Ook Salt Lines, een project waarvoor ze met de Gigspanner Big Band op tournee is, is opgeschort. De band gaat zonder haar door met de tour.

Klik op het vinkje naast ‘Ik ben geen robot’

<dmt-util-bar article="4899909" data-paywall-belowarticle headline="Zoutpad-auteur Raynor Winn ontkent dat haar boek op leugens is gebaseerd” url=”https://www.nrc.nl/nieuws/2025/07/10/zoutpad-auteur-raynor-winn-ontkent-gelogen-te-hebben-a4899909″>

Europees Parlement verwerpt motie van wantrouwen tegen Von der Leyen

admin
July 10, 2025
0

Ursula von der Leyen hoeft niet te vrezen voor haar positie als voorzitter van de Europese Commissie. Een motie van wantrouwen tegen de christen-democratische politicus is donderdagmiddag verworpen in het Europees Parlement: 174 parlementariërs stemden voor en 360 tegen. Vooral aan de rechterkant van het parlement werd voor het vertrek van Von der Leyen gestemd. De christen-democraten, die de grootste fractie vormen, stemden zoals verwacht tegen. Dat geldt ook voor de sociaal-democratische, groene en liberale fracties.

De kwestie draait om de werkwijze van Von der Leyen tijdens de coronapandemie en de nasleep daarvan. Tot dusver weigert de Commissievoorzitter het sms-verkeer tussen haar en de topman van Pfizer vrij te geven. Von der Leyen had contact met de Amerikaanse farmaceut over een omstreden miljardendeal over coronavaccins. Het berichtenverkeer weigerde ze te openbaren, terwijl ze dat volgens het Europees Hof van Justitie wel had moeten doen.

De motie over de zogenoemde Pfizer-gate werd maandag ingediend door de Roemeense Europarlementariër Gheorghe Piperea, die deel uitmaakt van de rechts-conservatieve fractie in Brussel. Pfizergate is niet het enige punt van kritiek aan het adres van Von der Leyen: in Brussel wordt ze ook beschuldigd akkoorden te sluiten zonder democratische meerderheid. Desondanks is de meerderheid van het parlement voor haar aanblijven.

‘Complotdenkers’

De kritische parlementsleden stemden eerst voor een motie van afkeuring tegen Von der Leyen. Donderdag volgde de vertrouwensstemming. In 2014 stemde het Europees Parlement voor het laatst over het lot van de voorzitter van de Commissie. Als de motie was aangenomen, moesten alle eurocommissarissen opstappen.

Von der Leyen zelf noemde haar critici onder meer „complotdenkers” en „antivaxxers”. „Dit komt rechtstreeks uit het handboek van extremisten, met als doel de samenleving te polariseren en de geschiedenis van hoe Europa succesvol en samen de pandemie heeft overwonnen te herschrijven”, zei ze vervolgens.

Von der Leyen kreeg niet alleen bijval van christen-democraten. Ook bijvoorbeeld Bas Eickhout, de Nederlandse medefractievoorzitter van De Groenen sprak zich uit tegen de motie. Hij noemde het „een grote politieke show van extreemrechts om onze democratie te ondermijnen”. Vooraf was dan ook de verwachting dat de motie niet zou worden aangenomen, een twee derde meerderheid is vereist.

Lees ook

Verhit debat in Europarlement over het functioneren van Commissievoorzitter Von der Leyen

Vrachtwagenchauffeur veroordeeld voor dodelijk ongeval in Nieuw-Beijerland: drie jaar cel

admin
July 10, 2025
0

De Spaanse chauffeur Juan S. (48) moet drie jaar en twee maanden de gevangenis in en krijgt een rijverbod van vijf jaar. Zo oordeelde de Rotterdamse rechtbank deze donderdag. Op 27 augustus 2022 reed hij met zijn vrachtwagen in op een buurtbarbecue in het buurtschap Zuidzijde, in Nieuw-Beijerland. Zes mensen kwamen om het leven, onder wie een zwangere vrouw. Daarnaast raakten zeven mensen ernstig gewond.

De chauffeur had vanwege zijn epilepsie geen vrachtwagen mogen besturen, oordeelde de rechtbank. Hij kreeg een epileptische aanval vlak voordat hij de dijk afreed, waardoor hij de macht over het stuur verloor. Er was door het Openbaar Ministerie vierenhalf jaar cel tegen hem geëist, evenals een rijverbod van zeven jaar.

De officier van justitie zei eerder dat Juan S. zijn epilepsie verborgen had gehouden voor zijn werkgever en toenmalige vrouw. Daarnaast had hij volgens het OM zijn medicijnen niet juist ingenomen en had hij cocaïne gebruikt in de 48 uur voorafgaand aan het ongeluk. Van dat laatste is hij vrijgesproken, een reden waardoor de straf lager uitviel dan de eis.

Spijt

Eerder zei Juan S. in de rechtbank dat hij geen epileptische aanval had gehad, omdat hij die dan had voelen aankomen. Ook had hij achteraf geen spierpijn, zoals wel bij eerdere aanvallen. Van het ongeluk kan hij zich niets meer herinneren. Vlak daarna verklaarde hij tegen de politie nog dat hij dacht wel een aanval te hebben gehad.

Juan S. heeft tijdens de zitting spijt betuigd: „Ik weet dat er geen woorden zijn om het verlies te verlichten. Ik draag de pijn elke dag met me mee”, zei hij.

Tegelijkertijd benadrukte hij de grote impact van het ongeluk op zijn eigen leven, hetgeen voor nabestaanden en slachtoffers lastig was te verteren. Ze vinden het zeer kwalijk dat hij ondanks zijn epilepsie toch aan de slag ging als vrachtwagenchauffeur.

Lees ook

Vrachtwagenchauffeur die ongeluk veroorzaakte spreekt uiteindelijk zelf de nabestaanden toe: ‘Ik draag de pijn elke dag met me mee’

Leven
NIEUWS

De zomervakantie is dé tijd om bij te lezen. NRC geeft tips

admin
July 10, 2025
0

De vijf beste Nederlandse romans van 2025

Van grandioze lectuur waar je niet meer dan vier à vijf leessessies voor nodig hebt tot een vernieuwend debuut vol branie: deze vijf romans van het jaar tot dusver moet je lezen volgens boekenredacteur Thomas de Veen. In willekeurige volgorde.

1. Marente de Moor: De bandagist

Wie geen huis kan vinden is een loser in dit land, lees je van Marente de Moor. In haar duizelingwekkende nieuwe roman De bandagist raakt een 29-jarige gesjeesde muzikant en bandagist – een oud woord voor een therapeut die met drukverbanden werkt – zijn kamer kwijt, en belandt op straat. Fenomenaal raaskallend, met humor en tragiek, vertelt hij over zijn omzwervingen. Nu verblijft hij ergens waar hij toegang heeft tot een onbeperkte hoeveelheid boeken en goede rode wijn uit Saint-Emilion, maar geen eten. Dronken en hongerig begint hij steeds meer te fabuleren als personages uit de literatuur die hij verslindt. Zijn we niet allemáál op weg waanzinnig te worden, vraagt hij zich terecht af.

2. Detlev van Heest: De resten van een mens

In het vorig jaar verschenen Parkeren in Hilversum schreef Detlev van Heest (1956) ook al over zijn leven als parkeercontroleur. Maar in zijn nieuwe roman, De resten van een mens, is hij nog verder opgeschoven naar een wereld waarin hij als schrijver floreert. Je leest opnieuw over zijn confrontaties met automobilisten, die hij nu heeft aangevuld, verrijkt en verdiept met tal van scènes over de mensen uit zijn omgeving. Van Heest openbaart er niets minder mee dan het menselijk lijden. Meer dan vier à vijf leessessies heb je voor deze superieure lectuur niet nodig. Zo verslavend is het.

3. Auke Hulst: Tandenjager

Schrijver en muzikant Auke Hulst (1975) voegt met Tandenjager opnieuw iets buitengewoons en verrassends aan zijn toch al opvallend veelzijdige oeuvre toe. Tandenjager is een uitmuntende historische roman en een ijzingwekkend gothic-griezelverhaal ineen. Geboren als ‘onecht kind’ wordt de hoofdpersoon Vos na allerlei omzwervingen tandenjager. Hij rooft tanden van gesneuvelde soldaten, waarvan rijke mensen in Engeland een vals gebit laten maken. Hulst neemt je mee naar het slagveld bij Waterloo en de sloppen van Londen. Zijn boek kun je ook lezen als een commentaar op wat de mens puur uit eigenbelang uitspookt, tot in de huidige tijd aan toe.

4. Martin Rombouts: Boek 1

„Eindelijk is het er dan”, ronkt de achterflap van Boek 1: „Mijn hemelbestormende debuutroman.” Martin Rombouts trekt alles uit de kast, hij spuwt zijn verhaal vol vuur de pagina’s op, met de jazzy swag van spoken word – op de pagina’s zien de woorden er dan ook uit als dichtregels: veel wit, regelafbrekingen die het ritme aangeven, een vorm waar je meteen in meegaat, want het is goed gedaan, Rombouts vangt je, het wérkt. Een opwindend, vernieuwend debuut vol branie over kunstenaarschap anno nu.

5. Hanna Bervoets: Geld verdienen

In de nieuwe roman Geld verdienen van Hanna Bervoets (1984) wil de 35-jarige hoofdpersoon Ellie zich voorbereiden op rampen. Ze neemt ontslag en zit thuis met burn-outachtige klachten. In de hoop geld te verdienen gaat ze beleggen om 350 gram aan goudstaven te kunnen kopen en die te begraven in haar tuin. Als Ellie vervolgens in de ban raakt van een survivalvlogger, begint ze met het aanschaffen van spullen die haar helpen te overleven in het geval van een apocalyptische toekomst. Bervoets toont zowel het lelijke egoïsme als de meelijwekkende zwakte van de mens.

De vijf beste vertaalde romans van 2025

De eerste helft van dit jaar bracht ook een stroom aan nieuwe vertaalde romans met zich mee. Welke zijn de moeite waard? Boekenredacteur Michel Krielaars zet vijf favorieten op een rij, in willekeurige volgorde.

1. Sylvie Schenk: Snel, het leven

In haar fijnzinnige roman Snel, het leven uit 2018, die onlangs in vertaling verscheen, confronteert Sylvie Schenk (1944) je met de vele dilemma’s van zowel Duitsers als Fransen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Schenk is geboren in Frankrijk en sinds 1966 woonachtig in Duitsland. De vertelster Louise studeert in Lyon en ontmoet daar de Duitse student Johann, met wie ze trouwt. Terug in zijn vaderland verandert Louises kersverse echtgenoot van een vrolijke student in een gesloten man, onderworpen aan de wil van zijn vader. De thematiek van loyaliteit en trouw, van verwachting en ontgoocheling is actueel tegen de achtergrond van de huidige oorlogsretoriek.

2. Olivia Manning: Het grote fortuin

De Britse schrijfster Olivia Manning (1908-1980) publiceerde in 1960 het eerste deel van haar Balkan-trilogie over expats in Boekarest aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Gebaseerd op haar eigen ervaringen, geeft ze in haar roman Het grote fortuin, onlangs in vertaling verschenen, een overtuigend beeld van een decadente wereld. Het expatbestaan is boeiend en interessant, nadeel is hoogstens dat expats vaak op een kluitje leven, waar roddel en achterklap de regel zijn. En juist dat laatste biedt stof voor geweldige romans waarin ondergang en mislukking, losbandigheid en decadentie de toon voeren.

3. Chimamanda Ngozi Adichie: Dream Count

In deze volle, gelaagde roman vertelt Ngozi Adichie het verhaal van vier vrouwen, van wie er drie welgesteld in Nigeria opgegroeid zijn en (deels) in de Verenigde Staten wonen, en één een vluchteling uit Guinee is. De vier vrouwen – naast de schrijver Chiamaka ook haar vriendin Zikora, nicht Omelogor, en de vluchteling Kadiatou – voldoen niet aan de normen die de buitenwereld oplegt. Ze zijn ongetrouwd, kinderloos en zelfstandig en, zoals in het geval van Kadiatou, geen dankbare heilige in het nieuwe land.

4. Alan Hollinghurst: Onze avonden

Alan Hollinghursts nieuwe grote roman Onze avonden kun je lezen als een virtuoze variatie op eerder werk. Opnieuw neemt Hollinghurst Engeland onder de loep vanuit het perspectief van de buitenstaander, maar dit keer is dat buitenstaanderschap drievoudig: Dave Win is afkomstig uit de lagere middenklasse, is homoseksueel en van kleur.

5. Ocean Vuong: De keizer van Gladness

De Amerikaanse sterauteur Ocean Vuong schreef een roman over mensen die radertjes zijn in het kapitalistische systeem en daar niets bij te winnen hebben. In De keizer van Gladness biedt Vuong je een kijkje achter de schermen bij het restaurant waar zijn 19-jarige hoofdpersoon Hai werkt en waar de klant bedrogen wordt met zogenaamd vers voedsel. Niemand maakt zich er boos om. Maar ja: als je het wél zou veroordelen, wat dan?

De vijf beste non-fictieboeken van 2025

De zomer is het uitgelezen moment om te duiken in een persoonlijk essay, biografie of reisverhaal. Boekenredacteur Rosan Hollak selecteert vijf non-fictiefavorieten van dit jaar, in willekeurige volgorde.

1. Sarah Tarlow: De archeologie van het verlies

De Britse archeoloog Sarah Tarlow schreef De archeologie van het verlies, een ontroerend boek over de dood van haar man Mark Pluciennik. Ze is gespecialiseerd in rituelen rondom dood en rouwverwerking. Haar man maakte, om haar te beschermen, noodgedwongen de rationele keuze om alleen te sterven, zonder geliefden of vrienden om hem heen. Wel liet hij een paar brieven achter voor zijn vrouw en kinderen. Zij weet dat ze haar verlies nooit echt in woorden kan vatten en maakt, door te beschrijven hoe men in andere tijden met de dood omging, een onderscheidend verhaal.

2. Lieke Marsman: Op een andere planeet kunnen ze me redden

Lieke Marsman schrijft in Op een andere planeet kunnen ze me redden over hoe haar wereldbeeld veranderde, wetende dat ze ongeneeslijke kanker heeft. Ze raakte geïnteresseerd in God en ufo’s, in kwantummechanica en christelijke denkers. In het boek staan hoofdzakelijk essays en (dagboek)notities over haar ideeën, en hoe die bij haar postvatten. In dat geheel van redeneringen vind je evengoed zachtheid en bedachtzaamheid. Niet de afwezigheid van lijden, maar de aanwezigheid van hoop inspireerde Marsman in haar ziekte: ze ging ten aanval. Dat is het startschot voor een hartstochtelijk filosofisch en literair essayboek over geloof, hoop en openheid.

3. Judith Koelemeijer: De redding

In dit waargebeurde verhaal kijken twee vrouwen – Mirjam en Leah – terug op de „tewaterlating” van de destijds 71-jarige Leah die in 2010 op een koude winteravond met haar auto in de Haarlemse Leidsevaart terechtkwam. Mirjam, een studente die net onderweg was naar een filosofische bijeenkomst toen ze de auto in de vaart zag plonzen, „schaamde zich dood” dat ze niets deed. In haar hoofd wisselden argumenten voor en tegen zich af, maar de twijfel bleef, tot ze, heel even, iets zag wat leek op een hand in het water. Toen sprong ze in het ijskoude water. Wat volgt in dit prachtig gecomponeerde verhaal is de enorme impact die deze gebeurtenis had op de twee vrouwen.

4. Jan Brokken: De weemoed van de reiziger

In veertien uiteenlopende reisverhalen is Jan Brokken (1949) op de toppen van zijn kunnen. Zijn voornaamste credo lijkt te zijn dat als je over iets of iemand schrijft, je naar de plek moet gaan waar het is gebeurd. Want in De weemoed van de reiziger, die zijn uitgever ter gelegenheid van zijn 50-jarig schrijverschap recent publiceerde, draait alles om zintuiglijkheid: het genot van het kijken naar landschappen en schilderijen, het lezen van gedichten en verhalen van de groten uit de wereldliteratuur, en luisteren naar klassieke muziek. In Jan Brokkens verhalen ontmoeten fictie en non-fictie elkaar op ideale wijze.

5. Emily Herring: Henri Bergson. Een biografie

Het overlijden van Henri Bergson, schreef de Amerikaanse filosoof Irwin Edman, kwam in 1941 als een schok, ‘juist omdat iedereen dacht dat hij allang dood was’. En dat terwijl Bergsons ster rond de eeuwwisseling nog hoog aan het firmament stond. Hoe kon het dat de denker nog tijdens zijn leven grotendeels vergeten werd? Heeft Bergson eigenlijk wel een plaats in de filosofische traditie, of was hij een eenling? In haar biografie gaat Emily Herring uitvoerig in op de opkomst en ondergang van de Franse denker.

De vijf beste geschiedenisboeken van 2024

Voor wie graag door de tijd reist: boekenredacteur Peter de Bruijn tipt vijf nieuwe geschiedenisboeken, in willekeurige volgorde.

1. Geert Mak: Wisselwachter

In zijn nieuwe boek, Wisselwachter. Amerika-Europa 1933-1945, neemt Geert Mak (1946) de lezer mee naar het Witte Huis van de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw. Hoofdpersoon is de Amerikaan Harry Hopkins, die als rechterhand van president Franklin D. Roosevelt op belangrijke momenten richting gaf aan de geschiedenis. Hij had een vertrouwensrelatie met zowel de Britse premier Churchill als Sovjetleider Stalin. Het wervelend geschreven boek, met bijrolletjes voor Maks eigen familie, Ronald Reagan en Marilyn Monroe, is ook een soort ‘making of’ van de liberale wereldorde die tot voor kort bestond. „En toen was het boek ineens schokkend actueel geworden.”, zegt Mak in een interview met NRC.

2. Sheila Sitalsing: Waar ik me voor schaam

Op haar sterfbed schreef de moeder van Sheila Sitalsing wat dingen op over haar familie. Sitalsing las de aantekeningen na haar moeders dood en schrok. De ouders van haar moeder bleken allebei lid te zijn geweest van de NSB. Haar opa zat zelfs behoorlijk hoog in de hiërarchie van de partij. Dat had haar moeder altijd verzwegen. Sitalsing, bekend van haar columns in de Volkskrant, ging op onderzoek uit en doet daarvan verslag in het vlot geschreven Waar ik me voor schaam. ,,Ik vroeg me wel af: kan ik dit op mijn werk vertellen?”, zegt ze in een interview met NRC.

Harriët Duurvoort: *De dochter. Herinneringen aan anders zijn.*

3. Harriët Duurvoort: De dochter

Harriët Duurvoort schreef het indrukwekkende boek De dochter over haar moeder. Eva is zes weken oud als ze in 1928 wordt geadopteerd door het streng gereformeerde verplegersechtpaar Jan en Saar uit Scheveningen. Haar biologische moeder was Fries en haar vader een Afro-Amerikaanse muzikant. Maar haar adoptieouders vertellen Eva niets over haar afkomst of dat ze geadopteerd is. Daar komt ze pas op haar vijftiende jaar achter. Tijdens haar leven stuit ze voortdurend op discriminatie en racisme. Het verhaal van Eva raakt ook aan bijna de hele geschiedenis van de twintigste eeuw. Duurvoort vertelt het verhaal op zo’n manier dat je door de ogen van haar moeder meekijkt naar die geschiedenis.

4. Marja Verbraak: Elselina (1776-1845). Avontuur in het voetspoor van Napoleon

Maria Johanna Elselina Versfelt (1776-1845) is een bescheiden voetnoot in de geschiedenis, maar schrijver en historicus Marja Verbraak ontrukt haar met de fijne biografie Elselina. Avontuur in het voetspoor van Napoleon nu aan de vergetelheid. Geboren in Amsterdam, trouwde ze op haar vijftiende. Uit dit ongelukkige huwelijk loopt ze na drie jaar weg om mee te reizen met het Franse leger, soms vermomd als man. In 1827 publiceerde ze haar memoires. Deze zeldzame getuigenis over de Franse Revolutie, het tijdperk-Napoleon en de Restauratie werd in Parijs, Berlijn en Londen een bestseller.

5. Richard Overy: Regen van verwoesting. De bombardementen op Japan, 1945

De Britse historicus Richard Overy (1947) schreef het boeiende Regen van verwoesting. De bombardementen op Japan, 1945 over de beslissing van de Amerikanen om de helft van het Japanse stedelijk gebied plat te bombarderen, met als dieptepunt de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. Overy geeft een scherpe analyse van de denkprocessen die de Amerikanen tot hun strategie brachten. Hij beantwoordt ook de vraag wat alle verwoesting uiteindelijk bijdroeg aan het besluit van de Japanners „de oorlog te beëindigen”. Een ander aspect was wraak. Door de aanval van de Japanners op Pearl Harbor eind 1941, voelden ze zich vernederd en de Japanners gedroegen zich bijzonder wreed tegenover de krijgsgevangenen.

Wat vindt NRC | Alleen PFAS meten is niet genoeg, kennis schept verplichtingen

admin
July 10, 2025
0

Het eerste landelijke bloedonderzoek naar PFAS door het RIVM leverde een helder beeld op maar bracht weinig perspectief: álle Nederlanders hebben PFAS in hun bloed, maar daar is weinig aan te doen. Bovendien is niet duidelijk of de gemeten hoeveelheden schadelijk zijn voor de gezondheid. Het is de vraag wat burgers en overheid opschieten met inzichten die verontrustend klinken, maar niet tot aanpassing van gedrag of beleid kunnen leiden.

PFAS zijn taaie stoffen. Ze stoten water, vet en vuil af en zijn daarom nuttig in allerlei coatings, van anti-aanbaklagen in pannen tot waterdichte regenjassen. PFAS zijn ook doorgedrongen in de haarvaten van de maakindustrie. Ze worden toegepast in afdichtingen, slangen, leidingen, kleppen en pompen. Maar hun kracht kent een schaduwkant. In het milieu breken ze nauwelijks af en sommige leden van de PFAS-familie hopen op in het lichaam.

PFAS horen niet in het milieu. De chemische industrie heeft in het verleden nagelaten haar werknemers te beschermen tegen blootstelling aan giftige stoffen. En overheden waren toegeeflijk bij het toestaan van lozingen in water en lucht. Toekomstige generaties zijn zo opgezadeld met stoffen waar ze niet meer van af komen.

De maatschappelijke onrust die de afgelopen jaren rondom PFAS is ontstaan is dan ook begrijpelijk. Van het RIVM, met als taak om overheid en burgers te adviseren over kwesties die de volksgezondheid raken, vraagt dat om heldere risico-analyses en handelingsperspectieven. Alleen meten is niet genoeg. Kennis schept verplichtingen, in interpretatie en communicatie.

Maar ook hier tonen PFAS zich ongrijpbaar. De gezondheidskundige grenswaarden die in Europa voor PFAS zijn afgeleid, zijn niet gebaseerd op giftigheid, zoals gebruikelijk, maar op bevolkingsonderzoeken. Wat een overschrijding van de grenswaarde concreet betekent voor de gezondheid is daardoor niet duidelijk, geeft ook het RIVM toe. Het immuunsysteem zou mogelijk minder goed functioneren. Maar hoe groot is dat probleem, voor individuen en voor de volksgezondheid? En hoe verhoudt het zich tot andere bedreigingen van collectieve gezondheid, zoals de dalende vaccinatiegraad? Daarop is nu geen zicht.

Het RIVM pleit intussen samen met andere Europese gezondheidsinstituten voor een totaalverbod op het gebruik en de productie van PFAS in Europa. Nationaal kun je het gebruik van dit soort stoffen niet reguleren, de Europese Commissie is de juiste plek voor deze discussie. En vanuit het voorzorgsbeginsel zijn er zeker argumenten voor. Maar voor een zorgvuldige belangenafweging is ook daar helderheid nodig over gezondheidseffecten. Anders dreigt de discussie overschaduwd te worden door effecten die wél meetbaar zijn, zoals economische.

Die discussie tekent zich nu al af. Jessika Roswall, Eurocommissaris voor onder meer Milieu, liet tijdens hoorzittingen met het Europees Parlement weten dat ze zich zal inzetten voor een verbod op PFAS in consumentenproducten, zoals cosmetica, voedselverpakkingen en kleding. Voor industriële toepassingen waar geen vervanging mogelijk blijkt, is ze voorstander van voortgezet gebruik. Met de kennisgaten die nu nog in het PFAS-dossier zitten, is dat geen onredelijke opstelling.

Oranje kan tegen Frankrijk wel een vleugje Fishlock gebruiken

admin
July 10, 2025
0

„I still believe”, zei Jessica Fishlock, spits van Wales, nadat haar ploeg zaterdag een oorwassing (0-3) van Oranje had gekregen. „We gaan hier snel van leren, weer focussen en we verheugen ons om woensdag weer het veld op te gaan.”

Fishlock zag niet op tegen het duel met Frankrijk, dat tegen titelverdediger Engeland veel indruk had gemaakt. Zo lang haar ploeg niet te lang stilstond bij de nederlaag tegen Oranje, zou die zo maar voor een verrassing kunnen zorgen. „Trek de lessen die je moet trekken”, adviseerde ze ploeggenoten, „en gooi de rest in the bin.”

Fishlock is geen vrouw voor grootspraak. De recordinternational (162 interlands) weet dat je op wilskracht een eind kunt komen, óók als EK-debutant. En hoe kun je die les beter overbrengen, dan zelf het goede voorbeeld te geven aan je onervaren ploeggenoten?

Kort na de eerste treffer van Frankrijk tikte ze na een snelle counter en wat gerommel voor het Franse doel de bal binnen. Het was niet alleen het eerste doelpunt voor Wales op een eindtoernooi, maar Fishlock was met haar 38 jaar ook de oudste doelpuntenmaker ooit op een EK.

Wales verloor met bijna even grote cijfers (1-4) van Frankrijk als Nederland van Engeland (0-4) maar bij Wales zat ik tot het eind op het puntje van mijn stoel, en bij Oranje hing ik al snel verveeld achterover. Dat komt door strijders als Fishlock, die geloven in een goede afloop, tegen elke logica in.

Oranje kan zondag tegen Frankrijk wel wat Fishlock gebruiken. Het wordt tijd dat de Leeuwinnen hun bijnaam eer aan doen.

Strenge corruptie-aanpak houdt Sánchez voorlopig in het zadel, maar hij kan zich geen fouten permitteren

admin
July 10, 2025
0

Na zware weken die gedomineerd werden door een groot corruptieschandaal binnen zijn socialistische partij PSOE, kan de Spaanse premier Pedro Sánchez weer voorzichtig ademhalen. Met een ambitieus plan tegen corruptie probeerde hij woensdag zijn coalitiepartners gerust te stellen, de oppositie de wind uit de zeilen te nemen en zijn wankele positie te verstevigen. Die aanpak lijkt te werken.

De storm begon vorige maand, toen er belastende geluidsopnamen naar buiten kwamen. In de fragmenten spreken Koldo García, voormalig rechterhand van ex-transportminister José Luis Ábalos (PSOE), en partijsecretaris Santos Cerdán openlijk over het doorsluizen van forse geldbedragen. Volgens de opnames zouden er via overheidsopdrachten aan bevriende bedrijven miljoenen euro’s zijn weggesluisd en verdeeld onder de drie partijgenoten. Het zou onder meer gaan om contracten voor mondkapjes tijdens de coronacrisis. Daarnaast bevatten de opnames seksistische en seksueel getinte opmerkingen over vrouwen.

Dat bracht Sánchez, die in 2018 juist aan de macht kwam door corruptie binnen de Partido Popular aan de kaak te stellen, in een lastige positie. Hoewel hij niet persoonlijk betrokken is, speelt het schandaal zich af in het hart van zijn partij en schaadt het zijn imago. Coalitiepartners namen afstand van Sánchez, de oppositie eiste nieuwe verkiezingen.

Daar komt nog bij dat er ook een justitieel onderzoek loopt naar zijn vrouw en broer – die iedere vorm van schuld ontkennen. Toch wil Sánchez niets weten van verkiezingen.

Lees ook

Regering van Spaanse premier Sánchez wankelt door corruptieschandaal binnen zijn partij

Hardnekkige corruptie

Om zijn positie te redden trok Sánchez woensdag alles uit de kast. Hij erkende dat hij fouten heeft gemaakt door bepaalde politici te benoemen, bood openlijk excuses aan in het parlement én introduceerde het Plan Estatal de Lucha contra la Corrupción: een nationaal anti-corruptieplan met vijftien maatregelen. Een opvallende stap, want de hardnekkige corruptie in Spanje wordt over het algemeen alleen met vrijblijvende beloften bestreden.

Dit plan is anders: het pakt zowel de partijfinanciering als het toezicht op overheidsopdrachten aan. Er komt een onafhankelijk bureau voor publieke integriteit en Sánchez beloofde snellere procedures en zwaardere straffen voor politici die zich verrijken met publiek geld. De transparantie wordt ook verbeterd: partijdonaties vanaf 2.500 euro moeten gepubliceerd worden. Daarmee probeert hij zijn coalititepartners, oppositiepartijen en de Spaanse kiezer midden in de crisis te overtuigen dat de regering zelf schoon schip maakt.

Toch liet de oppositie zich niet zomaar paaien. De rechts-conservatieve Partido Popular-leider Alberto Núñez Feijóo zei dat Sánchez „een gebroken politicus” is, wiens premierschap berust op „corrupte deals”. De ultrarechtse Vox-leider Santiago Abascal weigerde naar Sánchez’ plannen te luisteren. Nadat hij de premier uitmaakte voor een leugenaar die „het land gijzelt”, verliet hij de zaal. Beide oppositiepartijen, waarbinnen ook corruptiezaken spelen, eisen nieuwe verkiezingen. Een motie van wantrouwen bleef uit. De twee rechtse partijen hebben samen geen meerderheid en vrezen gezichtsverlies als een motie wordt afgewezen.

De rechts-conservatieve Partido Popular-leider Alberto Núñez Feijóo noemde Sánchez „een gebroken politicus”

In zijn toespraak tijdens de presentatie van de plannen zei Sánchez nadrukkelijk dat hij alle opties had overwogen, inclusief aftreden, maar dat hij die gedachte verwierp – ook omdat hij zelf „schone handen” zegt te hebben. „De makkelijkste weg zou zijn om op te stappen. Maar de makkelijkste weg is niet altijd de juiste weg. De handdoek in de ring gooien is geen optie”, zei hij. Sánchez’ coalitiepartners reageerden wel voorzichtig positief. Ze noemden de strengere regels een stap in de goede richting, maar benadrukten dat daden zwaarder wegen dan woorden.

De premier weet dat hij zich geen misstappen kan permitteren. Het anti-corruptieplan geeft hem ademruimte, maar het vertrouwen blijft dun. Nieuwe onthullingen over het schandaal of een andere affaire zoals de Koldo-zaak zijn naar alle waarschijnlijkheid genoeg reden voor Sánchez’ coalitiepartners om de regering te laten vallen. En dan rest Sánchez weinig anders dan waar hij zich nu met hand en tand tegen verzet: vervroegde verkiezingen en mogelijk het einde van zijn politieke carrière.

De laatste dag uit het leven van de Noorse veerman is eigenlijk als het hele leven zelf

admin
July 10, 2025
0

Het is een gewone dag, de veerman uit de titel is een gewone man, Nils Vik heet hij. Hij wordt zoals altijd vroeg wakker, om vijf uur in de ochtend, en staat op, blote voeten over de koude grond. Een gewone dag, in november, maar ook niet: de veerman begint aan de laatste dag van zijn leven. Dat vertelt ons de titel in Nederlandse vertaling, De laatste dag van de veerman. De Noorse schrijver Frode Grytten (1960) heeft een groot oeuvre op zijn naam van romans, poëzie en kinderboeken; De laatste dag van de veerman is bekroond met de vooraanstaande Brageprijs en werd onder meer genomineerd voor de Bookseller’s Prize.

En terecht. Ogenschijnlijk vertelt de roman het eenvoudige verhaal van een dagelijkse vaartocht over de fjord, maar het is vooral een verhaal van herinneringen. Nils bezorgt de krant bij mensen aan de fjord en bewaart van elke dag een krant, jaargangen lang, in de kelder. Zijn vrouw Marta heeft dat liever niet, ze zegt: „We kunnen de kelder niet vol hebben met het verleden.” Grytten voert haar sprekend op, maar eigenlijk kan dat niet; ze is al een tijd geleden overleden. Toch praat Nils Vik met haar aan de ontbijttafel. Hij bedankt haar voor het ontbijt. Die ochtend schrijft hij een afscheidskaart voor zijn dochters: „Ik heb dit huis verlaten en kom niet meer terug. Pas goed op elkaar. Papa.”

Vik is vanaf zijn veertiende veerman voor de bewoners aan de afgelegen fjord, maar sinds er een brug is gekomen is zijn werk overbodig. Maar dat is niet de reden van zijn besluit dat dit de laatste dag van zijn leven zal zijn, evenmin omdat hij oud is of weduwnaar. De reden laat Grytten min of meer in het midden.

Het enige gezelschap dat de veerman heeft aan boord van zijn schip is Lune, zijn hond. Hij praat met haar en zij praat verrassenderwijs terug. Ze voeren gesprekken over vroeger, over de passagiers die meegingen, altijd maar voor korte duur want de afstand over het zoute water is maar klein. Vik raadpleegt zijn logboeken en haalt haarscherp al die namen en gezichten en ook de gesprekken van vroeger te voorschijn. Hij roept de doden terug uit het dodenrijk, alsof ze werkelijk weer bestaan.

Die ene dag uit zijn leven, de laatste, is eigenlijk als het hele leven zelf. In dit opzicht is dit verhaal op verrassende wijze te vergelijken met een Nederlandse roman, Het leven uit een dag (1988) van A.F.Th. van der Heijden. Een heel leven samengebald tot één dag. Beide boeken gaan over de beleving van tijd. Dat is het mooie eraan. Je kunt het leven reduceren tot één dag of je kunt op een dag je hele leven opnieuw beleven, in beide gevallen lijkt het op een compleet bestaan.

Lees ook

De klok tikt door, maar we hebben de tijd

De ondertoon van Gryttens boek is die van gemis, verdriet en rouw. Hij mist zijn vrouw Marta, telkens keert hij in gedachten naar haar terug. Dat Vik naar de overkant van de fjord vaart, is natuurlijk symbolisch: hij is als Charon, de veerman uit de Griekse mythologie die overledenen naar het dodenrijk begeleidt. Ondanks dat de titel misschien een droef boek doet vermoeden, is dat niet het geval. Gryttens schrijft prachtig en poëtisch, in de vertaling van Geri de Boer zijn die kwaliteiten behouden. Je zou het boek als een elegie kunnen lezen over de dingen die voorbij zijn. Dat het slot troostrijk is, heeft er alles mee te maken dat Grytten met zijn taal iets wonderbaarlijks verricht.