Over de ademsporen van de luchtvaart valt zoveel interessants te vertellen

Posted on by admin

Van Bob kan je het verwachten. Bob King (‘Astro Bob’) van de Duluth News Tribune vindt elk onverwacht hemelverschijnsel mooi. Maar Kate Folk? Die is jong en knap en schrijft boeken en allerlei columns voor het magazine van The New York Times, die houdt óók van contrails. Ze contrasteren zo mooi met wat de natuur van nature in de hemel plaatst, vindt Kate. Ze zegt het heel beeldend: contrails zijn als het ware de hete vochtige adem van vliegtuigen.

Contrails (condensation trails) zijn wat we hier sinds 1940 ‘dampsporen’ of ‘vliegtuigwolken’ en sinds 1941 ‘vliegtuigstrepen’ noemen. Het zijn de langgerekte rooksporen die zich achter vliegtuigen kunnen ontwikkelen als de hete uitlaatgassen mengen met ijskoude lucht. Ze ontstaan in een relatief smalle luchtlaag op een hoogte van zo’n 8 kilometer, of wat hoger of lager afhankelijk van het weer en het type vliegtuigmotor. Ze bestaan uit ijskristallen, zoals blijkt uit de veelkleurige halo-verschijnselen die er soms in te zien zijn.

Contrails hadden altijd al hun vijanden maar een jaar of dertig geleden raakten ze in extra kwade reuk toen duidelijk werd dat de hoge sluierbewolking (cirrusbewolking) die ze vaak bevorderen bijdraagt aan de aardse opwarming. Dit effect lijkt zelfs wat sterker dan het effect van de CO2-uitstoot door vliegtuigen al is het wat regionaler van karakter. Er is voorgesteld vliegtuigen voortaan niet langer op hoogten te laten vliegen waar makkelijk contrails ontstaan.

Rond 1995 werden contrails opeens ook in verband gebracht met opzettelijke chemische vervuiling en gingen ze in complotgevoelige kringen chemtrails heten. Er is een informatief Wikipedia-lemma dat laat zien hoe het nare gevoel kon ontstaan. Bij proefvluchten worden vaak installaties in vliegtuigen gebracht die op de onvoorbereide geest een heel verdachte indruk maken. De oorsprong van het hele misverstand ligt misschien wel bij een collegedictaat elementaire chemie van de U.S. Air Force Academy dat in 1990 werd uitgebracht en dat een gek ‘Chemtrails’ had genoemd.

Liefhebbers met eenvoudige sextanten

Zoveel afkeer en wantrouwen terwijl er toch zoveel interessants over de vliegtuigstrepen is te vertellen! Anders dan iedereen altijd denkt zijn contrails bijvoorbeeld niet typisch voor straalvliegtuigen. De uitlaatgassen van propellervliegtuigen kunnen ze net zo goed opwekken. Bedenk dat de eerste contrails al in 1919 werden beschreven (aan de hand van een waarneming in 1915). Het tijdschrift Hemel en Dampkring besprak ze in 1938 en liet zien hoe twee liefhebbers voorzien van eenvoudige sextanten in samenwerking de hoogte van de dampsporen kunnen bepalen. Tegenwoordig gaat dat dankzij de mobiele telefoon nog veel makkelijker.

Gevechtsvliegers uit de Tweede Wereldoorlog waren beducht voor het ontstaan van de contrails die zo precies aangaven waar ze vlogen. Ze wisten uit ervaring dat je de vorming kon ontlopen door wat hoger of lager te vliegen, maar dat was niet altijd mogelijk.

De verklaring voor het ontstaan van contrails is in 1941 en 1953 gegeven door E. Schmidt en A. Appleman, de één een Duitser, de ander een Amerikaan. Onafhankelijk van elkaar stelden ze vast dat het mengen van twee luchtsoorten die elk apart onverzadigd zijn aan waterdamp onder zeer specifieke omstandigheden een luchtsoort kan opleveren die juist oververzadigd is waarna, afhankelijk van de aanwezigheid van condensatiekernen (roetdeeltjes en dergelijke), condensatie kan optreden. ’t Kan zelfs zonder condensatiekernen zoals iedereen kan beamen die bij koud weer ademwolkjes uit zijn mond ziet komen. De meteoroloog Craig F. Bohren beschreef in Clouds in a Glass of Beer (1987) proefjes die het fenomeen illustreren.

De typische getande structuur van contrails, die in het Engels ‘puffy’ wordt genoemd, ontstaat niet, zoals Minnaert (De natuurkunde van ’t vrije veld, deel 2) nog meende, door het ritmisch uitpuffen van de verbrandingsgassen maar door de luchtwervels die de vleugeluiteinden van het vliegtuig opwekken. De turbulentie strekt zich tot ver achter het vliegtuig uit. (Minnaert had wel sympathie voor de contrails: ze hielpen je een ruwe weersvoorspelling voor het komende etmaal te maken.)

Contrails vormen zich op zó grote hoogte dat ze soms schaduwen werpen op lagere wolken. Maar de combinatie van de contrail en zijn schaduw is door perspectivische effecten niet altijd goed te doorzien en vaak zou je zweren dat de schaduwen terechtkomen op wolken bóven de contrail. Dat kan niet.

Natuurlijk werpen contrails ook schaduwen op het aardoppervlak, die zijn vaak nog het best te zien vanuit het vliegtuig dat ze produceert. Als de wind, die op acht kilometer hoogte makkelijk 70 km/u is, dwars op de contrail staat zoeft diens schaduw met dezelfde snelheid over de aarde. De astronomen David K. Lynch en William Livingston, die óók wel aardigheid hebben in vliegtuigstrepen, rekenen in Color and Light in Nature (1995) voor dat de kernschaduw (de umbra) van de schaduwen zo smal is dat het de gemiddelde waarnemer ontgaat dat hij door zo’n schaduw wordt gepasseerd.

Een distrail.
Foto Getty Images

Is nu alles gezegd? Nee, er zijn nog de geheimzinnige distrails (van: dissipation trails) die wel wat op het omgekeerde van contrails lijken maar zich op veel lager niveau voordoen (zo’n 6 km hoog). Ze worden al door Minnaert beschreven. In bijzondere gevallen kunnen vliegtuigen die door wolken vliegen daarvan delen oplossen en er een soort lege kanalen in aanleggen. Er zijn allerlei verklaringen voor bedacht (de turbulentie blies de wolkendruppeltjes weg, de warme uitlaatgassen lieten de druppeltjes verdampen) maar tegenwoordig wordt aangenomen dat het effect zich uitsluitend voordoet in wolken vol sterk onderkoelde waterdruppeltjes. IJskristalletjes die het vliegtuig zelf produceert brengen deze wolkendruppeltjes tot bevriezen. Die vallen vervolgens naar beneden en doen tegelijk luchtstromingen ontstaan die de kanalen vergroten. Science beschreef het in juli 2011.

Related Posts

Na de 3-0 van PSG slingert Denzel Dumfries uit frustratie zijn flesje weg

Het lijkt alsof hij wakker schrikt, zodra de handen van wisselspeler Davide Fratesi zachtjes op zijn schouders landen. Denzel Dumfries staat op de middenlijn, een paar meter van de spelerstunnel, en heft aarzelend het hoofd. Versteend leek de verdediger van Inter, ruim een minuut lang, hier in de broeierige Allianz Arena in München. De armen in de zij, het hoofd gebogen, de blik op oneindig.

Hij had gehoopt dat het ditmaal wél zijn avond zou worden, na de krappe nederlaag van twee jaar geleden. Maar de tweede Champions League-finale in zijn loopbaan eindigde zaterdagavond op de slechtst denkbare wijze. Tegenstander Paris Saint-Germain was ongrijpbaar, dodelijk efficiënt. Op de borden boven het veld staat een uitslag die Dumfries liever niet ziet: 5-0, de grootste nederlaag ooit in een finale van dit toernooi.

Terwijl aan de overzijde van het veld de ploeg van trainer Luis Enrique de prijs viert waar de steenrijke Qatarese eigenaren van PSG al meer dan tien jaar van dromen, sjokt Dumfries traag naar het Italiaanse publiek. Voor een inmiddels halflege tribune geeft de Nederlander drie teamgenoten een bemoedigend tikje op de arm. Dan zakt hij door de knieën, het hoofd omlaag, een hand onder de kin. Lang blijft hij zo zitten.

Hij en zijn teamgenoten waren als onderliggende partij aan de finale begonnen, tegen een energiek en moeilijk af te stoppen PSG. Maar dat waren ze dit seizoen al zo vaak geweest. Wie had verwacht dat Inter in de halve finales zou winnen van de supertalenten van FC Barcelona met hun vlotte positiespel? En toch was het gelukt, voor een belangrijk deel dankzij Dumfries, die met twee goals en drie assists het tweeluik kleurde.

Een „idool” is hij voor de Milanese fans, vertelde sportjournalist Filippo Conticello van La Gazzetta dello Sport in aanloop naar wedstrijd. Na een moeizame start, bijna vier jaar geleden, had Dumfries (29) zich bij Inter stormachtig ontwikkeld. In het elftal van trainer Simone Inzaghi wordt hij beschouwd als „een van de belangrijkste wapens”. Met zijn bezieling gaat hij vaak voorop in de strijd.

Tegen PSG mikt Inter weer op de dreiging van Dumfries, de rechter vleugelspeler op een vijfmans middenveld. Vaak staat hij gevaarlijk hoog op het veld. Alleen onder druk zakt hij mee in, om de snelle buitenspeler Chvitsja Kvaratschelia te dekken. Maar zodra Inter de bal onderschept, zoekt Dumfries meteen de ruimte. Maar anders dan tegen Barcelona komt de gehoopte dieptepass zaterdagavond zelden.

‘Harde voeten’

Twee jaar geleden stond hij hier ook, in de finale van het grootste clubtoernooi op aarde. Ze verloren nipt met 1-0, tegen een superieur geacht Manchester City. Hoe Dumfries die avond verwerkte? „Volgens mij is hij meteen daarna op vakantie gegaan”, zegt Daniel Esajas, een van zijn betere vrienden. „Hij is in dat soort dingen vrij relaxed.” Een ander zou misschien denken: wat als die kans nooit meer komt? Maar bij Dumfries werkt het omgekeerd, zegt Esajas. „In zijn hoofd is het: ik ga zórgen dat die kans nog een keer komt.”

Dat onwrikbare vertrouwen had hij als tiener al, zag Esajas, die Dumfries leerde kennen bij amateurclub BVV Barendrecht. In die tijd zag geen scout nog iets in de verdediger, maar zelf twijfelde hij er geen moment aan dat hij wereldtop zou halen. Over de route die doorliep, is veel geschreven: van Sparta, naar sc Heerenveen, naar PSV, naar Internazionale. „En overal zeiden mensen: dit is wel echt zijn max”, aldus Esajas.

Misschien dat het komt door zijn „harde voeten”. Dumfries begon er zelf over, bijna zeven jaar geleden, in zijn eerste seizoen bij PSV. Fysiek blonk hij uit, alleen technisch kon het allemaal nog wel wat verzorgder, oordeelde hij voor de camera’s. Zijn passing was soms onnauwkeurig, hij was niet altijd even balvast. Of zoals de verdediger het zelf samenvatte: „Het ziet er soms wat lomp uit.”

Eindeloos trainde hij voor zichzelf om zijn voeten ‘zachter’ te maken, zag Esajas. Vele honderden uren extra arbeid waarvan de buitenwereld nooit iets zag. Dribbelen, aannemen en kaatsen, ook met tennisballen, voor een betere balbeheersing. Toch blijft dat imago hem achtervolgen, merkt Esajas, vooral in Nederland. Alsof de buitenwereld telkens weer verrast is hoe beslissend Dumfries kan zijn.

De verdediger zelf trekt zich er niets van aan, weet zijn vriend. Voor Dumfries is twijfel vooral een drijfveer: hij gaat er nog harder van werken om het ongelijk van anderen te bewijzen. Dat doet hij met een inmiddels omvangrijk team van specialisten die hem helpen nog nét iets beter te worden. Waaronder een mental coach, een personal trainer op het gebied van positionering en een coach die hem lichtvoetiger en wendbaarder maakt: oud-atleet Errol Esajas, de oom van Daniel.

De effecten daarvan zijn niet te missen, zegt journalist Conticello, de laatste jaren clubvolger van Inter bij La Gazzetta. Sinds de verloren finale van 2023 is Dumfries volgens hem nóg beter geworden, nog beslissender in het team. „Hij maakte dit seizoen elf doelpunten. Dat is heel ongewoon voor iemand op zijn positie.”

Ruimte benutten

Een van die verbeteringen is hoezeer Dumfries erin slaagt de ruimte te vinden om een actie te maken en zijn snelheid te benutten. Want het leek misschien alsof Barcelona de vleugelspeler van Inter grote delen van de halve finale ongedekt liet, maar dat was vooral de verdienste van Dumfries zelf, zegt Patrick Woerst, de trainer die hem helpt met het verbeteren van zijn positionering en observatievermogen.

Ook in de finale tegen PSG is dat te zien, weliswaar niet zo vaak als in eerdere duels. Een voorbeeld is de actie na 36 minuten, als centrumverdediger Benjamin Pavard de bal heeft en Dumfries aan de rechterkant uitzakt om zich aan te bieden. Voorheen zou hij in zulke gevallen met zijn lichaam naar het eigen doel zijn gerend, zegt Woerst. Maar zo’n „gesloten houding” maakt spelers kwetsbaar: ze weten niet waar hun tegenstander is, kunnen niet zien waar de ruimte ligt en ze hebben meer tijd nodig om zich open te draaien.

De afgelopen jaren heeft Dumfries daarom veel getraind om „open” te kunnen staan, zegt Woerst. Als hij zich nu aanbiedt, is zijn bovenlichaam al half naar het doel van de tegenstander gedraaid. Dumfries maakt daarbij gebruik van een dribbelpasje, waarbij hij zijwaarts loopt, de benen elkaar kruisend. „Je merkt dat hij, omdat hij ook met Errol (zijn looptrainer) werkt, zoiets motorisch heel goed kan uitvoeren”, zegt Woerst. Het gevolg is dat hij meer tijd en ruimte heeft voor een actie, al leidt de pass die hij zaterdag vervolgens geeft richting aanvaller Lautaro Martinez tot niets.

Een ander voorbeeld is hoe hij ruimte maakt voor een voorzet, enkele minuten later. Zodra Inter de bal onderschept aan de linkerkant begint Dumfries op rechts al achteruit te dribbelen, richting de zijlijn. Telkens probeert hij „hij uit het gezichtsveld” van zijn tegenstanders te verdwijnen, zegt Woerst. Het gevolg is nu dat de afstand zo groot is, dat PSG-back Nuno Mendes te laat komt om de voorzet te blokkeren. Maar ook deze bal eindigt zonder gevaar.

Slordig

Het verschil met voorgaande rondes is dat Inter er zaterdag nauwelijks in slaagt Dumfries in positie te brengen. Zoals de ploeg ook amper toekomt aan de feilloze combinaties waarmee de ploeg van Inzaghi dit seizoen soms binnen een paar balcontacten het hele veld overstak. Dat heeft veel te maken met de verzengende druk die PSG speelt. Tegelijkertijd is Inter vaak slordig in de passing: regelmatig worden ballen op een kansrijke positie zomaar bij een tegenstander ingeleverd.

PSG daarentegen is net zo efficiënt en dreigend als anders. Dat leidt al snel tot het openingsdoelpunt, na elf minuten, als Vitinha ongestoord vanuit het middenveld kan opkomen. Met zijn pass vindt hij Désiré Doué, op papier rechtsbuiten, maar nu links op het veld opgedoken. Die heeft voor het doel teamgenoten voor het uitkiezen en gaat voor Achraf Hakimi: 1-0.

Ook de tweede treffer valt snel, uit een pass van Ousmane Dembélé achter de verdediging langs op Doué. Zijn schot kaatst via de flank van Inter-vleugelspeler Federico Dimarco in het doel. Dumfries klapt op dat moment nog fanatiek in zijn handen, in een poging zijn teamgenoten aan te sporen. Maar als Inter een klein halfuur later naar de kleedkamer loopt, hangen veel hoofden al omlaag.

Het lijkt een kwestie van tijd voor PSG nog eens scoort, zo vaak is de Franse ploeg gevaarlijk via zijn snelle voorhoede. Als dat doelpunt na een dik uur valt – opnieuw Doué – vertoont ook Dumfries de eerste sporen van ergernis. Hij neemt een teug uit een flesje drinken en slingert dat vervolgens gefrustreerd weg. Tien minuten later, na de 4-0 van Kvaratschelia, verstopt hij zijn hoofd in zijn shirt.

Het is een resultaat dat pijn doet, zegt Dumfries even later voor de camera’s. Maar hij en zijn ploeggenoten hebben het ook te accepteren: Inter slaagde er geen moment in om volgens het wedstrijdplan te spelen, dus een andere uitkomst zou onterecht zijn geweest. Na de 3-0 had hij al wel door dat het niet ging gebeuren. Dat het deze zaterdag opnieuw niet de finale van Denzel Dumfries ging worden, maar dat hij toeschouwer zou zijn van de eerste keer dat PSG de Champions League won.


Opinie | Krabbel

Na een lezing van Rosita Steenbeek sta ik in de rij voor een krabbel in haar nieuwste boek. Voor mij is eerst ene Gert ‘streepje’ Jan aan de beurt, daarna een mevrouw die een apparaatje in leren hoes en gouden stift tevoorschijn haalt. „Ik heb al drie gesigneerde boeken van u”, zegt ze, „dus nu is mijn e-reader aan de beurt.”

Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]


Liberaal Trzaskowski riep overwinning al uit, maar zijn rivaal Nawrocki leidt de nek-aan-nekrace in Polen

In Polen telt elke stem écht. De Poolse presidentsverkiezingen zijn een ongekende nek-aan-nekrace gebleken. Zondagnacht was het stuivertje wisselen wie de nieuwe president zou worden van Polen. De liberale burgemeester van Warschau en partijlid van het centrum-liberale KO, Rafal Trzaskowski, riep even na het sluiten van de stembussen de overwinning al uit na een nipte voorsprong in de exitpoll. Maar twee uur later stond historicus Karol Nawrocki van de nationaal-conservatieve PiS-partij aan de leiding.

Het verschil tussen de twee kandidaten is nog geen procentpunt. Om 01.00 uur zondagnacht bleek uit een Late Poll – een combinatie van de exitpoll met al een groot aantal getelde stemmen – dat Nawrocki 51 procent van de stemmen zou krijgen tegenover 49 procent voor Trzaskowski.

Maar de uitslag kan nog alle kanten op gaan. De verwachting is dat de uiteindelijke winnaar mogelijk aan enkele tienduizenden stemmen extra genoeg heeft. Een kleine marge onder de meer dan twintig miljoen Polen die zondag naar de stembus zijn gegaan. Met een verwachte opkomst van de rond 72 procent is dat een record sinds de eerste vrije verkiezingen in Polen in 1990, toen vakbondsleider Lech Walesa de eerste president werd van Polen na de val van het communisme.

De definitieve resultaten zullen naar verwachting maandag bekend worden gemaakt. Trzaskowski deed vijf jaar geleden ook al mee aan de presidentsverkiezingen en verloop die nipt van Andrzej Duda – kandidaat voor PiS en nu aftredend president. Het verschil was toen zo’n 400.000 stemmen.

Rode kaart voor Tusk

Hoe dan ook is de uitslag een rode kaart voor de coalitie van premier Donald Tusk, die eind 2023 aan de macht kwam. Zijn regering wilde Polen snel hervormen nadat twee PiS-regeringen (2015-2023) de onafhankelijke rechtsstaat wisten te ontmantelen tot grote woede van Brussel. Bovendien beloofde Tusk het abortusverbod te versoepelen en kwam hij met 100 beloftes die zijn regering zou waarmaken in 100 dagen. Veel meer dan een tiental waargemaakte beloftes werden het niet.

Dat is niet alleen de schuld van de regering van Tusk, waarbinnen al snel onderlinge fricties ontstonden tussen de verschillende partijen. De grootste oorzaak van de politieke impasse in Polen is de aftredende president Andrzej Duda. Dankzij zijn vetorecht blokkeerde hij de meeste wetgeving van de regering.

Daar wilde Tusk met deze presidentsverkiezingen een einde aan maken. Trzaskowski beloofde dat hij de regering-Tusk zou steunen en hun hervormingen zal ondertekenen. Maar de kiezer liet zijn ongenoegen blijken en stemde in de eerste ronde, twee weken geleden, al met een nipte meerderheid op ultrarechtse presidentskandidaten. De verwachting is dat Nawrocki als president nog rigoureuzer dan zijn voorganger Duda wetgeving zal vetoën.

Bovendien zijn veel kiezers in Polen het duopolie in de politiek tussen het KO (eerder PO) van Tusk en PiS van partijleider Jaroslaw Kaczynski zat. Beide mannen richtten in 2001 hun partij op en sinds 2005 is een van de twee partijen aan de macht. Veel kiezers riepen tijdens deze campagne om een einde aan ‘POPiS’.

Dat duopolie leidde in Polen de afgelopen jaren tot enorme polarisatie. Er is verdeeldheid tussen grote steden en het platteland, tussen liberalen en conservatieven en tussen hoog- en laagopgeleiden. Iedere groep leest, luistert en kijkt naar zijn eigen mediakanalen en krijgt het onderling met elkaar aan de stok als het over politiek gaat. Zelfs tussen familieleden onderling is soms geen contact meer omdat ze het politiek niet met elkaar eens worden.

Nieuwe verkiezingen

Aan die polarisatie wist Tusk geen einde te maken. Sterker nog, de campagne van Trzaskowski maakte de afgelopen maanden een ruk naar rechts. Trzaskowski stond te boek als een lhbti-steunende burgemeester en niet-traditionele katholiek die in opspraak kwam omdat hij religieuze kruizen uit nieuwe overheidsgebouwen weerde. Om de rechtse kiezer tegemoet te komen was Trzaskowski kritisch over Oekraïners in Polen die niet werken, bleef hij vrijwel stil over lhbti- en vrouwenrechten en dronk hij bier met de ultrarechtse politicus Slawomir Mentzen. Daarmee verloor hij steun van veel linkse kiezers.

Nawrocki daarentegen was tot dit jaar voor het grote publiek een onbekende. De voormalig museumdirecteur werd tot ieders verbazing naar voren geschoven als kandidaat van PiS. De afgelopen weken kreeg hij vele aanvallen te verduren nadat verschillende media met onthullingen kwamen over zijn verleden. Zo deed de amateurbokser Nawrocki mee aan straatgevechten met hooligans, ontfutselde hij een huis van een gepensioneerde onder valse beloftes en introduceerde hij als beveiliger van een luxehotel sekswerkers bij hotelgasten.

Maar al die aanvallen maakten weinig indruk op zijn electoraat, zo blijkt uit de voorlopige verkiezingsuitslagen. Nawrocki zette zichzelf neer als een ‘gewone Pool’ die niet anders is dan zijn kiezers. Dat lijkt te hebben gewerkt in de verkiezingsstrijd met Trzaskowski, die werd bestempeld als elitair: afkomstig uit een jazzfamilie en koketterend met zijn kennis van vele talen.  

Als maandag blijkt dat Nawrocki de komende vijf jaar inderdaad de president van Polen wordt, dan zal dat waarschijnlijk leiden tot een politieke crisis in Polen, waarbij nieuwe parlementsverkiezingen niet zijn uitgesloten. De verwachting is dat vooral het radicaal-rechtse Konfederacja daarvan zal profiteren.

Dat zal tot frustratie leiden in Brussel. Het afgelopen jaar gaf de Europese Commissie zo’n 100 miljard euro naar EU-gelden vrij, nadat deze waren bevroren onder de PiS-regeringen vanwege het afbreken van de onafhankelijke rechtsstaat. Die vrijgave was wellicht te voorbarig als nieuwe parlementsverkiezingen inderdaad volgen. Ook probeerde Tusk een leidende rol te spelen in het defensie- en Oekraïnebeleid van de EU en trok hij op met de leiders van Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië. Met de Oekraïne-kritische Nawrocki als president zal de rol van Tusk – en daarmee Polen – worden verzwakt.