Onrust in Duitse regering na forse winst voor AfD en zwaar verlies voor Groenen en liberalen in Brandenburg

Met 31 procent van de stemmen de grootste partij worden is voor de SPD bij de Brandenburgse deelstaatverkiezingen eigenlijk een uitstekend resultaat. Toch toonde de boomlange minister-president en SPD-lijsttrekker Dietmar Woidke zich zondagavond bezorgd. Ja, hij kan regeringsleider blijven en een coalitie vormen. Maar zijn deelstaat Brandenburg is uiterst gepolariseerd, en Woidke zal voor een meerderheid moeten samenwerken met het links-populistische Bündnis Sahra Wagenknecht (BSW).

Lange tijd leek Woidke het in de peilingen af te leggen tegen de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland (AfD). De AfD behaalde zondagavond 29 procent van de stemmen en werd zo nipt tweede. Op het verkiezingsfeest van de AfD op zondagavond werd gedanst op een zelfgeschreven lied met de tekst „We zetten ze [migranten] allemaal uit”. Woidke, zondagavond: „Ons doel was van begin af aan te voorkomen dat onze deelstaat een groot bruin stempel krijgt”.

Onderdeel van Woidkes succes was diens aankondiging dat hij zijn ambt zou neerleggen als de AfD de SPD voorbij zou streven. Dat maakte de verkiezingen voor veel kiezers tot een tweestrijd: volgens een enquête stemde 75 procent van de SPD-kiezers op de sociaal-democraten omdat ze daarmee de AfD van winst hoopten af te houden, niet omdat ze overtuigd zijn van de partij. Een andere doorslaggevende factor voor Woidke was diens populariteit: de helft van de Brandenburgers is tevreden over zijn werk. Woidke staat al elf jaar aan het hoofd van de regering in Potsdam.

Groenen en Die Linke weg

De tweestrijd tussen SPD en AfD hielp de sociaal-democraten, maar bleek ongunstig voor andere partijen. De andere twee regeringspartijen naast de SPD in Berlijn, Groenen en de liberale FPD, behaalden de kiesdrempel niet en krijgen geen zetels in het parlement. Ook Die Linke, de partij die voortkomt uit de DDR-regeringspartij SED, zakte van 11 procent naar 3 procent en is voor het eerst sinds de Duitse eenwording niet vertegenwoordigd in het Brandenburgse parlement. De CDU haalde een historisch slecht resultaat met slechts 12 procent. Naast SPD en AfD won alleen die andere anti-establishmentpartij fors: het BSW behaalde 14 procent.

Dat maakt de verhoudingen in Potsdam op zijn zachtst gezegd ingewikkeld. Er zullen maar vier partijen in het parlement zitten, waaronder twee populistische partijen die afkerig zijn van samenwerking met de VS en graag zo snel mogelijk de verhoudingen met het Kremlin willen herstellen (AfD en BSW). Woidke regeerde tot nu toe met de CDU en de Groenen; een coalitie van SPD en CDU heeft geen meerderheid meer, waardoor Woidke ook het gesprek zal moeten zoeken met het BSW.

Partij-oprichter Sahra Wagenknecht stelde eerder dat de inzet voor een stop aan Duitse wapenleveranties aan Oekraïne een voorwaarde is voor regeringsdeelname. Of Wagenknecht daaraan vasthoudt moet in de komende weken blijken: ook in Saksen en Thüringen zijn te vormen meerderheidscoalities aangewezen op de partij van Wagenknecht. De deelstaatregeringen gaan niet over het Duitse buitenlandbeleid, maar grote concessies op deelstaatniveau kunnen de landelijke partijen wel degelijk splijten.

Onvrede over migratie

De forse winst voor de partijen op de flanken en het verlies van FDP en Groenen zoren daags na de verkiezingen voor grote onrust in Berlijn. FDP-prominent Wolfgang Kubicki zei zondagavond dat de coalitie in Berlijn binnen twee of drie weken met gezamenlijke antwoorden moet komen op de crisis van de Duitse economie en de onvrede over migratie, anders zou de FDP het kabinet moeten laten vallen.

SPD-bestuurder Kevin Kühnert reageerde daarop met de eis dat de FDP snel duidelijkheid verschaft over de bedoelingen van de partij; de SPD is volgens Kühnert „vastbesloten” om met de coalitie van SPD, Groenen en FDP de eindstreep (in het najaar van 2025) te halen. De drie regeringspartijen staan er zeer slecht voor in landelijke peilingen, wat voor enige terughoudendheid zal zorgen om de regering werkelijk te doen vallen.


Lees ook

Kanselier Olaf Scholz staat er slecht voor

Verkiezingsposters in Potsdam waar deze zondag verkiezingen zijn voor het deelstaatparlement van Brandenburg die met spanning tegemoet worden gezien.Foto Liesa Johannssen/Reuters

Kanselier Olaf Scholz (SPD), die deze dagen in New York onder meer de Oekraïense president Volodymyr Zelensky ontmoet, zei het resultaat van de Brandenburgse SPD „super” te vinden. Toch is er verregaande consensus in de partij dat Woidke won ondanks de impopulariteit van Scholz, en dat de kanselier de winst geenszins op zijn eigen conto kan schrijven.

Net als in de eerdere deelstaatverkiezingen deze maand in Saksen en Thüringen was ook in Brandenburg de AfD het populairst onder jonge kiezers. Ook in de meest landelijke regio’s van het dunbevolkte Brandenburg scoorde de AfD het best: in sommige kiesdistricten kreeg de AfD meer dan 60 procent van de stemmen.