Nederland dreigt steeds verder op slot te gaan omdat een oplossing voor het stikstofprobleem uitblijft. De situatie is zo nijpend dat het kabinet heeft besloten een ministeriële stikstofcommissie in te stellen onder leiding van premier Dick Schoof. Directe aanleiding is een nieuwe uitspraak van de Raad van State in december, die het nog moeilijker maakt activiteiten te ontplooien waarbij stikstof vrijkomt. Den Haag wacht intussen ook gespannen op een uitspraak van de rechter komende woensdag in een zaak die is aangespannen door Greenpeace, waarin de milieuorganisatie de staat vraagt sneller meer te doen om de stikstofuitstoot te verminderen.
Dat het kabinet een ministeriële commissie in het leven roept laat zien dat de politieke urgentie groot is. In de commissie nemen naast Schoof in elk geval de bij het stikstofdossier betrokken bewindspersonen plaats, te weten de ministers Mona Keijzer (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, BBB), Femke Wiersma (Landbouw, NSC) en Barry Madlener (Infrastructuur, PVV). Ook Ruben Brekelmans (Defensie, VVD) zal naar verwachting aanschuiven.
De afgelopen jaren werden vaker ministeriële commissies ingesteld voor grote kwesties, zoals bijvoorbeeld voor de afhandeling van het Toeslagenschandaal, de nasleep van de coronacrisis en de opvang van Oekraïense vluchtelingen.
Een stikstofuitspraak van de Raad van State, de hoogste bestuursrechter van het land, heeft het kabinet vorige maand negatief verrast. Sinds de beruchte uitspraak van de Raad in 2019 worden er nauwelijks meer natuurvergunningen verleend die vereist zijn om stikstof te mogen uitstoten. De Raad van State oordeelde toen dat de natuur er zo slecht aan toe is dat er geen extra stikstof meer bij mag. Via een omweg bleef het toch mogelijk om nieuwe projecten te starten, maar daar heeft de Raad nu in de nieuwe uitspraak een streep doorgehaald.
‘Intern salderen’
De uitspraak van december draait om het bedrijf Rendac, dat dierlijke kadavers verwerkt. Rendac wilde een nieuwe installatie plaatsen die stikstof zal uitstoten. Het bedrijf had al een vergunning voor twee andere installaties, die nooit zijn gebouwd. Daardoor bleef er stikstofruimte over, waardoor de nieuwe installatie toch in gebruik genomen kon worden, meende Rendac.
Dit wordt ‘intern salderen’ genoemd: als je zorgt dat er minder stikstof wordt uitgestoten dan waarvoor er een vergunning is, mag je met die ‘ruimte’ iets anders doen. Tot voor kort was daar geen nieuwe vergunning voor nodig. Boeren maken ook gebruik van dit principe: een kippenboer installeert bijvoorbeeld een betere luchtfilter in zijn stal, waardoor de stikstofuitstoot wordt verminderd en hij zonder vergunning meer kippen kan houden.
Actiegroep MOB (Stichting Mobilisation for the Environment) spande echter een rechtszaak aan tegen de bouw van de nieuwe installatie bij Rendac. In die zaak oordeelde de rechter dat er óók een vergunning moet worden aangevraagd als gebruik wordt gemaakt van ‘intern salderen’. Daardoor wordt het nog ingewikkelder om nieuwe activiteiten toe te staan, want bij elke vergunningaanvraag gelden opnieuw strenge regels.
Bovendien moet voor alle projecten die met intern salderen tot stand zijn gekomen met terugwerkende kracht een vergunning worden aangevraagd, zo oordeelde de Raad van State.
Kruistocht
Het kabinet begon de afgelopen weken te beseffen dat de uitspraak kan leiden tot vertraging bij veel al lopende projecten. Een ambtelijke werkgroep die de gevolgen in kaart bracht, gaf infrastructurele projecten, Schiphol, oefenterreinen die Defensie wil aanleggen en ook woningbouw als voorbeelden. Minister van Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting Mona Keijzer noemt de nu ontstane situatie „zeer ingewikkeld”. Ze sprak vrijdag voorafgaand aan de ministerraad van een „kruistocht tegen allerlei bedrijven, waar defensie, de luchtvaart en de woningbouw de rekening voor betalen”.
Mona Keijzer laat buiten beschouwing dat voorgaande kabinetten én het huidige kabinet al jaren te weinig doen om te voldoen aan de wettelijke eisen voor het verminderen van stikstof
Keijzer doelt daarmee op de rechtszaken door milieuorganisatie MOB, maar laat buiten beschouwing dat voorgaande kabinetten én het huidige kabinet al jaren te weinig doen om te voldoen aan de wettelijke eisen voor het verminderen van stikstof. Het kabinet-Schoof zwakte het beleid van Rutte-IV zelfs af, terwijl onder dat kabinet al onvoldoende vooruitgang was geboekt. Minister Wiersma (Landbouw, BBB) moet nog altijd met de concrete uitwerking komen van het nieuwe stikstofbeleid dat zij heeft aangekondigd.
Volgens de huidige wetgeving moet de stikstofneerslag op een ‘gezond’ niveau zitten bij 40 procent van de kwetsbare natuur in Nederland in 2025, bij 50 procent in 2030 en bij 74 procent in 2035. Greenpeace eist in de rechtszaak dat de overheid de komende jaren in totaal al ruim 80 procent van de kwetsbare natuur beschermt tegen stikstofschade, wat door veel deskundigen als onhaalbaar wordt gezien.
Minister Wiersma (Landbouw, BBB) moet nog altijd met de concrete uitwerking komen van het nieuwe stikstofbeleid dat zij heeft aangekondigd
De ministeriële commissie moet nu gaan kijken hoe groot de consequenties van de rechterlijke uitspraken zijn en wat het kabinet kan doen om de schade ervan te beperken. Het idee dat het kabinet de veestapel nu wel moet halveren noemde Keijzer vrijdag „te simpel”. Landbouwminister Wiersma zei na de ministerraad met haar collega’s naar „een structurele oplossing” te willen zoeken, maar ook dat ze van boeren niet „het onmogelijke vragen” wil, en dat andere sectoren aan een oplossing moeten bijdragen.
Lees ook
Een nieuwe rechtszaak tegen het stikstofbeleid met potentieel grote gevolgen
Keijzer vindt dat Nederland met de huidige stikstofwetgeving in „een tunnelvisie” is terechtgekomen en heeft deze week bij een bezoek aan Brussel gepleit voor meer „balans in het [Europese] beleid zodat natuur niet het enige belang is” waarmee rekening wordt gehouden. De kans dat Nederland binnen de EU meer ruimte krijgt is niet groot, omdat de verplichtingen om de Nederlandse natuur beter te beschermen al jaren niet worden nagekomen.
