Karol Nawrocki heeft de Poolse presidentsverkiezingen van zondag gewonnen. Dat meldt de Poolse verkiezingscommissie maandagochtend. De nationaal-conservatieve Nawrocki heeft 50,89 procent van de stemmen gekregen. Zijn centrum-liberale concurrent Rafal Trzakowski 49,11 procent.
Nawrocki van de politieke partij PiS staat inhoudelijk tegenover de centrum-liberale regeringspartij KO Donald Tusk. Naar verwachting zal hij beoogde hervormingen van de regering-Tusk vetoën. Trzaskowski, partijgenoot van Tusk, had in aanloop naar de verkiezingen juist aangegeven mee te willen werken aan diens hervormingen met als doel de rechtsstaat te herstellen.
De telling van de stemmen had alles weg van een nek-aan-nekrace. Bij de eerste exitpoll zondagavond ging Trzakowski aan de leiding, waarop hij de overwinning al uitriep. Enkele uren later ging Nawrocki toch aan kop. Het leek erop dat de winnaar slechts met enkele tienduizenden stemmen verschil zou winnen, bij een stembusgang van ruim 20 miljoen Polen. Uiteindelijk heeft Nawrocki met ruim 350.000 stemmen verschil gewonnen.
Lees ook
Liberaal Trzaskowski riep overwinning al uit, maar zijn rivaal Nawrocki leidt de nek-aan-nekrace in Polen
Met grote ambities en grote woorden presenteerden PVV, NSC, VVD en BBB in mei vorig jaar hun hoofdlijnenakkoord Hoop, Lef en Trots. „Dames en heren, we schrijven geschiedenis vandaag”, begon PVV-leider Geert Wilders tijdens de persconferentie. „En de zon gaat weer schijnen in Nederland.”
De rechtse coalitiepartijen wilden „een nieuwe weg inslaan”, zeiden ze. Ze beloofden het strengste migratiebeleid ooit, wilden boeren en vissers baas in eigen bedrijf maken. Ze wilden een betrouwbare overheid worden, met goed bestuur en rechtszekerheid. Er moest lastenverlichting komen, veiligheid op straat.
Hoever is het kabinet van PVV, NSC, VVD en BBB met al die ambities gekomen in elf maanden tijd?
Asiel
Minister Marjolein Faber moest hét speerpunt van de PVV vormgeven en had daar draagvlak voor onder kiezers en in de Tweede Kamer. Maar met haar stuurse optreden werd de asielminister juist het gezicht van falend bestuur.
Ze werkte aan een asielnoodmaatregelenwet om onder meer de permanente verblijfsvergunning te kunnen afschaffen. Ook de afschaffing van de spreidingswet – waarmee asielzoekers worden verdeeld over Nederland – maakte deel uit van het pakket. Daarnaast wilde het kabinet een tweestatusstelsel invoeren om onderscheid te maken tussen mensen die vluchten voor oorlog of geweld en mensen die beschermd moeten worden tegen mensenrechtenschending. De eerste groep zou meer rechten krijgen.
Het grootste deel van de voorstellen stuitte op ernstige juridische bezwaren en praktische problemen in de uitvoering. Maar Faber was niet van plan haar wetsvoorstellen aan te passen. Ze wilde opschieten.
En hoewel Faber haast had, zocht ze voor haar plannen ook geen meerderheden in het parlement. De voorstellen werden ook nog niet behandeld – net als het plan van minister Mona Keijzer (Volkshuisvesting, BBB) om de voorrang van statushouders bij sociale huur te schrappen.
De wél ingevoerde grenscontroles stuitten op problemen. Aangehouden vreemdelingen mochten niet worden weggestuurd, volgens de rechtbank. Daarbij had de marechaussee onvoldoende middelen om goed te controleren. De grenscontroles leiden bovendien niet tot minder migratie, bleek uit een onderzoek van de Rekenkamer dat gepubliceerd werd op de dag van de kabinetsval.
Faber zelf zal vooral worden herinnerd om relletjes. Zo weigerde ze een koninklijke onderscheiding te ondertekenen voor vijf voormalige medewerkers van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers en blokkeerde ze een uitje voor minderjarige asielzoekers naar de Efteling.
Lees ook
Op zoek naar de roots van Marjolein Faber: ‘Ze was altijd al stronteigenwijs’
Bestaanszekerheid
Nederlanders moeten meer geld overhouden en de inkomensondersteuning voor kwetsbare mensen moet eenvoudiger, schreven PVV, VVD, NSC en BBB in hun hoofdlijnenakkoord.
Is dat gelukt? Het eerste wel. Het kabinet heeft belastingverlagingen doorgevoerd en toeslagen verhoogd – met prioriteit voor de werkende middenklasse. Verder had het de mazzel dat de lonen harder stijgen dan de prijzen. Daardoor krijgen Nederlanders over de volle breedte meer te besteden.
Simpelere inkomensregelingen bleven uit. Het kabinet heeft bijvoorbeeld de toeslagen niet versimpeld of afgeschaft, ook al is het voorbereidende werk al lang gedaan, zeggen experts. Vereenvoudiging van de arbeidsongeschiktheidsuitkering is ook nog ver weg.
Minister Eddy van Hijum (Sociale Zaken, NSC) was vooral druk met het optuigen van een hersteloperatie voor fouten van uitkeringsinstantie UWV. En met een omstreden voorstel voor inspraak in de pensioenhervorming.
Verder werkte hij vooral aan wetsvoorstellen die Rutte IV al had voorbereid. Een wet met strengere regels voor uitzendbureaus ligt nu in de Eerste Kamer. Voor het inperken van flexwerk stuurde Van Hijum vorige maand een voorstel naar de Tweede Kamer. De minister werkte nog aan een wet die moet verduidelijken welk werk zzp’ers mogen doen. Die had hij nog voor de zomer naar het parlement willen sturen.
Lees ook
Opeens heeft iedereen in Den Haag het over zekerheid van bestaan
Wonen
Alle neuzen dezelfde kant op: dat was de boodschap van minister Mona Keijzer (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, BBB) eind vorig jaar op haar woontop in Nieuwegein. Minder regels moesten de bouw versnellen, meer geld de investeringen in nieuwbouw aanjagen. Keijzer wees grootschalige nieuwe bouwlocaties in Nederland aan.
Een halfjaar later is van die afspraken op de woontop nog weinig terechtgekomen. Om de regeldruk in de bouw te verlagen, begon Keijzer met het schrappen van de ‘nestkastjesverplichting’ bij nieuwbouw, wat de Tweede Kamer vervolgens weer terugdraaide. Ze stelde vervolgens de werkgroep ‘STOER’ in: Schrappen Tegenstrijdige en Overbodige Eisen en Regelgeving. Onder meer waterschappen zijn uitgesproken kritisch op voorstellen om in uiterwaarden en in overstromingsrisicogebieden te bouwen – de Tweede Kamer moet zich hier nog over uitspreken.
Verhuurders hadden hun hoop op Keijzer gevestigd om de Wet betaalbare huur, die de maximumhuur voor middenhuurwoningen begrenst, (deels) terug te draaien. Maar ook dat heeft de Tweede Kamer geblokkeerd. Woningcorporaties dreigden naar de rechter te stappen toen de coalitie de huren twee jaar wilde bevriezen: dat wetsvoorstel heeft Keijzer dinsdag zélf ingetrokken.
De besluitvorming over de geplande Nota Ruimte, de blauwdruk voor Nederland in de komende decennia, zou eigenlijk vóór de zomer zijn. Als de Tweede Kamer dit thema niet controversieel verklaart, kan Keijzer hier als demissionair minister nog mee doorgaan.
Lees ook
Woonminister Mona Keijzer wil ‘alles’ aangrijpen om te versnellen, maar komt nog met weinig concreets
Bestuur
Goed bestuur en een sterke rechtsstaat, luidde de belofte uit het hoofdlijnenakkoord. Ofwel een antwoord op de vertrouwensbreuk door de toeslagenaffaire en de schade door de gaswinning in Groningen.
De voorstellen kwamen vooral van NSC en Pieter Omtzigt, voorvechter van gedupeerde burgers. Denk aan meer sociaal advocaten, eenvoudiger wetgeving, een meer regionaal kiesstelsel, versterking van de ‘rechtsketen’ en opsplitsing van de Raad van State, die afscheid zou moeten nemen van z’n bestuursrechters.
Het kabinet-Schoof heeft voorzichtige stappen gezet, maar nog weinig of geen concrete resultaten bereikt. Ook zijn er voorstellen gedaan die de rechtsbescherming juist verzwakken. Over de instelling van een apart ‘constitutioneel hof’ verscheen een ‘hoofdlijnenbrief’, waarin vooral werd aangeduid wélke grondrechten hiervoor in aanmerking zouden moeten komen. Een concreet wetsvoorstel werd voor dit jaar aangekondigd, maar is nog niet verschenen.
Het kabinet zou zijn gevorderd met een voorstel voor een kiesstelsel waarin 125 van de 150 kandidaten op regiobasis verkiesbaar moeten zijn. Ingediend is er nog niets. Ook extra financiering voor sociale advocaten is nog uitgebleven. Toegang tot rechtshulp voor vreemdelingen wil het kabinet intussen juist inperken. Ook stelde het kabinet voor om belangenorganisaties juist minder gemakkelijk procedures bij de rechter aan te laten spannen.
Het kabinet bleek in de praktijk geen voorstander van de Wet Open Overheid. Minister Wiersma greep in een procedure onverwacht in om openbaarmaking van uitstootgegevens van boeren alsnog te verbieden. Over de voorgenomen splitsing van de Raad van State bleef het kabinet stil. Wel is de invoering van het correctief referendum dichterbij gekomen. Maar dat was een initiatiefvoorstel van de Kamer, in het bijzonder van de SP.
Lees ook
Wiersma wil stikstofberekeningen versoepelen, ondanks kritisch advies van de Raad van State
Zorg
Nog net op tijd stond oud-minister Fleur Agema (Zorg, PVV) afgelopen maandagmiddag, tijdens de eerste zorgtop ooit, voor een volle zaal zorgverleners om haar ‘platform afwenden arbeidsmarkttekort’ te presenteren. Die website moet een plek worden waar zorgaanbieders hun eigen oplossingen daarvoor kunnen delen.
Het oplopende personeelstekort bestrijden zag Agema als haar belangrijkste taak als minister. Het platform is tegelijkertijd een van haar weinige bereikte doelen. De twee duurste (en omstreden) voorstellen – de terugkeer van het bejaardenhuis en het halveren van het eigen risico – verkeren nog in de onderzoeksfase of liggen ter beoordeling bij de Raad van State.
Datzelfde geldt voor een ander plan om geld te zoeken om elk streekziekenhuis in elk geval een eigen spoedeisendehulppost te laten behouden. Bij het Zuyderland ziekenhuis in Heerlen, waar dit speelt, lukte dat in ieder geval niet. Staatssecretaris Vincent Karremans (Preventie, VVD) presenteerde dit voorjaar een actieplan tegen vapen, zijn collega Vicky Maeijer (Langdurige zorg, PVV) kwam juist deze dinsdagochtend, alsof het kabinet nog niet gevallen was, met een hoofdlijnenakkoord ouderen.
De grootste zorgen zijn er bij vele zorgpartijen, die deze dinsdag samen met gemeenten en Rijk eindelijk het Aanvullend Zorg- en Welzijnsakkoord zouden sluiten. Hun overleg werd afgeblazen, onduidelijk is hoe het verder gaat.
Lees ook
Agema haalt bakzeil in conflict met Heinen over zorgakkoord
Klimaat
De klimaatdoelen bleven overeind, maar de focus werd verlegd, zei de rechtse coalitie. Dat betekende meer kernenergie en meer CO2-opslag en gaswinning in de Noordzee. Gereserveerd klimaatgeld moest lagere inkomens helpen bij de verduurzaming; De energietransitie mocht niet ten koste gaan van mensen met een „kleine beurs” en mkb’ers.
Uiteindelijk heeft het kabinet Schoof wel een paar stappen gezet rond kernenergie (zoals haalbaarheidsonderzoeken), maar stuiten de plannen voor meer kernenergie, gaswinning en CO2-opslag op grote tegenvallers. Zonder serieuze staatssteun blijven de nodige investeringen vanuit de markt uit.
Het kabinet voerde opnieuw een compensatieregeling voor de industrie in, na kritiek uit die sector op de energiekosten. Voor huishoudens kwam er een tijdelijk lagere energiebelasting die twee tientjes per jaar opleverde: geen structurele hulp voor lagere inkomens in de energietransitie.
Algemeen bleven de klimaatambities van dit kabinet steken in een onwerkbaar compromis. De klimaatdoelen moesten worden gehaald, maar tegelijkertijd werden concrete (verplichtende) maatregelen ingetrokken, zoals de aanschaf van warmtepompen per 2026.
De extra klimaatmaatregelen die minister Sophie Hermans (VVD) onlangs presenteerde, zijn vermoedelijk onvoldoende om de doelstellingen voor 2030 alsnog te halen.
Lees ook
‘De energietransitie is niet meer te stoppen. Ook niet door Donald Trump’
Onderwijs
Het gaat al jaren niet goed met de lees- en rekenvaardigheid van leerlingen. Het kabinet Schoof beloofde daarom met een ‘Herstelplan kwaliteit onderwijs’ te komen. In het najaar presenteerde staatssecretaris Mariëlle Paul (VVD) de hoofdlijnen, maar op het volledige plan wordt in de Kamer nog gewacht.
Minister Eppo Bruins (NSC) maakte vooral werk van bezuinigingen die het kabinet wilde doorvoeren op onderwijs, met name op universiteiten. Tweede en Eerste Kamer zijn inmiddels akkoord gegaan met een half miljard euro aan bezuinigingen in 2025. Het kabinet kreeg daarbij steun van een ‘monsterverbond’ van oppositiepartijen CDA, ChristenUnie, JA21 en SGP. In ruil matigde het kabinet de plannen. Zo zou in 2028 niet 2 miljard maar 1,2 miljard moeten worden bezuinigd. Belangenorganisaties in het onderwijs hopen dat een nieuw kabinet dit terugdraait.
Daarnaast werkte Bruins aan een wet om de verengelsing van het hoger onderwijs tegen te gaan en de toestroom van internationale studenten in te dammen. Zijn voorganger Robbert Dijkgraaf (D66) had soortgelijke plannen, maar Bruins wilde harder ingrijpen. De Wet internationalisering in balans (Wib) is nog niet behandeld door de Tweede Kamer. Wel hebben universiteiten en hogescholen inmiddels eigen plannen bekendgemaakt, om te voorkomen dat zij dwingende maatregelen krijgen opgelegd.
Lees ook
Geen hamerstuk: veel vragen in Eerste Kamer over de bezuinigingen op onderwijs
Landbouw
Het was de droom van de BoerBurgerBeweging. Als jonge partij doorstoten naar het kabinet, een minister en een staatssecretaris leveren, en zelf grotendeels het landbouwbeleid sturen. Maar BBB stuitte op juridische grenzen en een kritische meerderheid in de Tweede Kamer, waaronder coalitiepartners VVD en NSC.
Wat het kabinet wel heeft gedaan, is het schrappen van het Nationaal Programma Landelijk Gebied van Rutte IV. Ook ging er een streep door het bijbehorende fonds van 25 miljard euro, wat BBB vooral zag als geld voor verplichte uitkoop van boeren. Gedwongen krimp van de veestapel was er al niet, en is er ook niet gekomen. Wel heeft minister Femke Wiersma krimp bij doorverkoop van boerenbedrijven ingevoerd.
Maar het versoepelen van regels in Brussel, voor bijvoorbeeld stikstof en waterkwaliteit en Natura 2000-gebieden, is niet of nauwelijks gelukt. Ook met een oplossing voor de mestcrisis en het stikstofprobleem heeft het kabinet geen grote stappen gezet. Er is wel een ministeriële commissie opgetuigd, die met een ‘startpakket’ van 2,2 miljard euro is gekomen voor vrijwillige uitkoop en een regionale aanpak voor de Veluwe en de Peel. Een nieuw uitstootsysteem, met normen per veehouderij, kan nog járen duren.
Een volgend kabinet zal weer de oplossing moeten vinden, voor zowel het terugbrengen van mest en stikstof, als het op gang brengen van de vergunningverlening in Nederland.
Lees ook
Het kabinet dat zou opkomen voor de burger ging ten onder aan amateurisme en onvermogen
Vanaf woensdag staat porno op pauze in Frankrijk. Althans, dat geldt voor de Fransen die hun content zoeken op de populaire pornowebsites Youporn en Pornhub. In plaats van de voor hen vertrouwde homepagina met teasers naar erotische beelden zal een minder opwindende afbeelding te zien zijn; het schilderij La Liberté guidant le peuple (de Vrijheid leidt het volk) van de schilder Eugène Delacroix.
Ook zal er informatie verschijnen over de nieuwe Franse wetgeving wat betreft de nieuwe „symbolische, gevaarlijke, nutteloze” leeftijdscontroles op pornografische websites, vertelt Salomon Friedman, de eigenaar van het Canadese moederbedrijf Aylo, dinsdag in Le Parisien.
Door de 7 miljoen dagelijkse bezoekers hun erotische content te ontnemen, hopen de pornoplatforms de aandacht te vestigen op hun ongenoegen over nieuwe wetgeving in Frankrijk. Sinds april moeten gebruikers van pornoplatforms met behulp van creditcards of identiteitspapieren hun leeftijd laten verifiëren. Vervolgens wordt er een externe partij bij betrokken om de documenten te checken. De nieuwe wetgeving is bedoeld om minderjarigen te weren van de voor volwassenen bedoelde platforms.
Privacy
De anonimiteit van de gebruikers zou bij de pornosites worden gewaarborgd, en de controlerende partij zou niet weten welke website zou zijn bezocht. Toch meent moederbedrijf Aylo dat de verscherpte regelgeving rond leeftijdscontroles een gevaar vormt voor de privacy van bezoekers van de pornosites. De gegevens zouden volgens het bedrijf in handen kunnen komen van hackers. Het bedrijf pleit daarom voor checks via smartphone, pc of tablet die volgens hen al veelal worden aangeboden door grote techbedrijven.
De Franse staatssecretaris voor Digitale Technologieën, Clara Chappaz, reageert via X op het protest: „Het staat volwassenen vrij om porno te kijken, maar niet ten koste van de bescherming van onze kinderen”, schrijft ze. „Als Aylo liever uit Frankrijk vertrekt dan zich aan onze wet houdt, moet het dat zelf weten.”
Het protest komt nadat de Europese Commissie recentelijk een onderzoek heeft geopend naar de mate waarin pornosite Pornhub investeert in het beschermen van kinderen tegen beelden die voor volwassenen bedoeld zijn.
Boerenverstand terug in dit land’, staat op een groot spandoek dat voor de rotonde bij het Drentse dorp Nijeveen hangt. Wie het dorp binnenkomt, kan het niet missen. In Nijeveen gingen in dorpshuis de Schalle bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2023 de meeste stemmen naar PVV (322), BBB (263), VVD (186) en NSC (178). Precies de partijen die samen een kabinet vormden, totdat de PVV daar dinsdagochtend uitstapte.
De woningcrisis, armoede, zekerheid voor de boeren – voor de viskraam in het dorp somt Ben Kruithof (69) dinsdagmiddag de thema’s op waarvan hij had gehoopt dat het kabinet er meer aan zou doen. „Maar dat is niet gelukt.”
Foto Kees van de Veen
Met de politiek houdt hij zich niet graag bezig. „Ze schelden elkaar de tent uit en hebben geen respect meer voor elkaar.” Politici geven het verkeerde voorbeeld, vindt ook zijn vrouw Anneke, die in de viskraam werkt. „Het is geen voorbeeld voor het volk, hoe ze met elkaar omgaan. Als ze elkaar voor rotte vis uitmaken, denk ik: doe maar een tandje lager”, zegt ze terwijl ze de vis fileert. Ben: „Als het daar al niet goed is, hoef je niet te verwachten dat mensen in het land wél goed met elkaar omgaan.”
Er wordt niets aangepakt, niets opgelost. In Groningen wonen nog steeds mensen in een kapot huis
Even verderop is Christian (39) in zijn voortuin onkruid aan het wieden. „Boerenverstand, dat is niet lullen maar poetsen, een beetje doorpakken, dingen gedaan krijgen, geen gekkigheid. Maar dat betekent niet dat iedereen hier BBB stemt.”
De ondernemer wil niet met zijn achternaam in de krant. „Ik ben denk ik een van de mensen die teleurgesteld is in de politiek. Ik heb niet het gevoel dat er stappen worden gezet. De daadkracht ontbreekt. Er wordt niets aangepakt, niets opgelost. In Groningen wonen nog steeds mensen in een kapot huis. Het herstel van de toeslagenaffaire is niet gelukt. Stikstof is ook een aanfluiting.”
‘Niet stabiel’
Hij vond het kabinet „vanaf dag een niet stabiel” en mist de verbinding in de politiek. „BBB en PVV zijn partijen met één punt voor één doelgroep. Maar het gaat om het hele land. Het verhaal van NSC was mooi, maar daar heb je nu niet veel aan. NSC en BBB zijn snel groot geworden en storten nu weer in. Hoe vaak hebben we dat al gezien?” Bij nieuwe verkiezingen wil hij wel stemmen. Maar waarop? Dat wordt „een hele puzzel”.
In dorpshuis de Schalle, waar anderhalf jaar geleden de stembussen voor de Tweede Kamerverkiezingen stonden, zijn Hans van Velzen (77) en Jaap Dunnik (84) aan het biljarten. Geen verrassing, vinden de twee vrienden de val van het kabinet. „Ik volg het nieuws goed en dit zat er wel aan te komen”, zegt Van Velzen.
Hij is „teleurgesteld”, in het kabinet. „Ik vond het een frisse wind, na al die jaren onder Mark Rutte was ik benieuwd wat er zou gebeuren met deze partijen aan de macht. Maar er is niks van terecht gekomen. Ze namen geen besluiten, er is niets veranderd.”
En dat terwijl er genoeg is waar de politiek wat aan zou moeten doen, vindt Van Velzen. „Ik mis resultaten. Laatst was er weer gekibbel over de pensioenen. Dan wordt het nieuwe pensioenstelsel wéér een jaar opgeschoven.” Of de woningmarkt: „Mijn kleinzoon moest acht jaar wachten op een sociale huurwoning.”
Hans van Velzen (l) en Jaap Dunnik biljarten samen in dorpshuis De Schalle.
Foto Kees van de Veen
Politici beloven van alles om stemmen te trekken, vindt Dunnik. „Maar daar komt niets van terecht.” Twee jaar geleden stemde hij BBB. Maar dat doet hij niet nog een keer. „Met de rechtse partijen lukt het niet, er is veel te veel strijd. Dezelfde partijen moeten het niet weer met elkaar proberen. Ik hoop dat er een linkse stroming komt.”
Daar is Van Velzen het niet mee eens. Hij stemde bij de vorige verkiezingen NSC, maar twijfelt nu of hij bij nieuwe verkiezingen wel gaat stemmen. „Sinds mijn achttiende heb ik bij elke verkiezing die er was, of het nou voor de waterschappen of de Tweede Kamer was, gestemd. Ik heb nooit een verkiezing overgeslagen. Ik zit er nu voor het eerst aan te denken niet te stemmen. Uiteindelijk doe ik het vast wel, hoor. Alleen op welke partij?”
Lees ook
In Apeldoorn is van het enthousiasme van 2023 weinig meer over: ‘Jij gaat toch ook niet meer PVV stemmen, Harry?’
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133183385-2b9a8c.jpg|https://images.nrc.nl/ey7099znVW1OCkMSynkf0HD2PIU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133183385-2b9a8c.jpg|https://images.nrc.nl/jN7iG6j7NBm1bT8DsAHXT3fhSn8=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133183385-2b9a8c.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133183379-7cd53a.jpg|https://images.nrc.nl/C8POJngWyfBg1v3LhHQtZFwaj4Y=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133183379-7cd53a.jpg|https://images.nrc.nl/XQnV0bJAfjOvLHKiZnPdRnMWFCs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133183379-7cd53a.jpg)
