N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Medicijnen Tramadol en andere sterke pijnstillers worden afgeraden bij migraine. Toch krijgen patiënten deze verslavende middelen nog steeds.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data101044389-3afa8f.jpg)
Artsen schrijven nog steeds opioïden voor bij migraine. Dit terwijl sterke pijnstillers zoals tramadol en oxycodon het risico op chronische migraine juist vergroten.
Van de bijna vierduizend migrainepatiënten die in 2021 deelnamen aan het onderzoek van het Leids Universitair Medisch Centrum, had 13 procent weleens opioïden gebruikt. Een kwart daarvan deed dat langer dan een maand en 11 procent langer dan een jaar. Een vijfde gebruikt ze ook om een aanval te voorkomen. Een paar procent nam weleens opioïden zonder recept.
De respondenten komen uit een cohort van ruim zesduizend patiënten van de zogeheten Leidse Hoofdpijngroep. Zij vormen een afspiegeling van populatie migrainepatiënten in Nederland.
Wat doe je met radeloze patiënten bij de eerste hulp?
Gisela Terwindt hoogleraar neurologie
Bij migraine, hevige eenzijdige hoofdpijn die vaak gepaard gaat met ernstige misselijkheid of overgevoeligheid voor licht en geluid, werken paracetamol en ibuprofen lang niet altijd afdoende. Zo nemen patiënten soms hun toevlucht tot sterkere pijnstillers. Meestal is dat tramadol (58 procent), maar artsen schrijven ook sterkere middelen voor, zoals oxycodon, morfine en fentanyl.
Het gaat weliswaar om relatief kleine aantallen. Van de 3.712 ondervraagden gebruikte minder dan 500 patiënten ooit opioïden. Maar de onderzoekers vinden de uitkomsten toch zorgwekkend. Dit omdat opioïden niet effectief zijn en juist kunnen leiden tot ‘overgebruikshoofdpijn’. „Je wordt er afhankelijk van. Als je ze niet neemt, krijg je hoofdpijn, die alleen weggaat door opnieuw pijnstillers te nemen”, zegt Gisela Terwindt, hoogleraar neurologie in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC).
Er ontstaat bovendien een nieuw soort pijn, die niet door de migraine wordt veroorzaakt, maar door de onthouding van de pijnstillers.
Verslavingscrisis
In de Verenigde Staten zijn deze sterke pijnstillers verantwoordelijk voor een enorme verslavingscrisis. Daar overlijden inmiddels meer dan honderduizend mensen per jaar aan een overdosis. Bij migraine worden in de VS opioïden als laatste redmiddel geadviseerd. Een derde van de migrainepatiënten gebruikt daar opioïden.
De Nederlandse richtlijnen raden opioïden bij migraine af. Dat ze toch worden voorgeschreven, heeft deels te maken met de wanhoop van patiënten, denkt Terwindt: „Wat doe je met radeloze patiënten bij de eerste hulp of de huisartsenpost bij wie de medicatie die ze al hebben niet werkt?”
Naast druk van patiënten speelt gebrek aan kennis een rol. Terwindt: „Artsen en patiënten zijn niet altijd op de hoogte van de beste behandeling. Die moet je niet tijdens maar vóór een aanval met de patiënt bespreken.”
Triptanen zijn effectiever bij migraine dan opioïden. Deze medicijnen werken op de signaalstof CGRP in de hersenen. Door op dat eiwit in te grijpen blokkeer je de migraineklachten. „Je moet triptanen niet te vroeg en niet te laat voor de migrainehoofdpijn innemen. Het zoeken is naar de juiste timing. Als je een aanval hebt is het te laat om het er met een arts over te hebben.” Sinds kort zijn er nieuwe medicijnen – ditanen en gepants genoemd – die ook tijdens een aanval kunnen worden ingezet.
Auraverschijnselen
In Nederland heeft 15 procent van de mannen en 30 procent van de vrouwen in zijn of haar leven te maken met migraine. Elk jaar komen er naar schatting 50.000 patiënten met chronische migraine bij.
De twee hoofdauteurs van de studie zijn de zoon en dochter van Terwindt, (bio-)medisch studenten Rein en Floor van Welie. Zij deden het onderzoek met de afdeling Anesthesiologie van het LUMC. Floor (23) is daarbij ervaringsdeskundige. Zij vertelt via Teams dat ze ook auraverschijnselen heeft: uitbreidende vlekken en schitteringen in het zicht die de hoofdpijn aankondigen. „Inmiddels gaat het beter, maar drie jaar geleden kon ik soms niet naar een tentamen of practicum.” Daardoor mocht ze haar studie in het LUMC niet voortzetten en switchte ze naar bio-farmaceutische wetenschappen. „Je krijgt dan echt het gevoel dat je niet kan meekomen met je leeftijdsgenoten.”
Ook bij haar patiënten ziet Terwindt hoe groot de invloed van migraine is op het dagelijks leven: „Patiënten worden niet altijd geloofd. De volgende dag zijn ze er toch weer helemaal? De migraine zelf is al heel vervelend, maar het onbegrip in de omgeving is minstens zo erg.”
In het algemeen is het gebruik van opioïden tot 2018 sterk gestegen, zegt Marcel Bouvy, hoogleraar farmaceutische patiëntenzorg aan de Universiteit Utrecht, betrokken bij een ander onderzoeksproject dat het gebruik van verslavende pijnstillers in Nederland onderzoekt. „Sinds 2018 is het opioïdegebruik gestagneerd.” Het is niet bekend of het gebruik van opioïden door migrainepatiënten in Nederland nog toeneemt. Vergelijkbare studies zijn in Nederland niet eerder gedaan.
