In Sierra Leone, eens een succesverhaal in de regio, staat de democratie onder druk

Freetown, Sierra Leones hoofdstad, heeft een burgemeester – en toch ook weer niet. Twee weken geleden werd de populaire Yvonne Aki-Sawyerr (55) herkozen als burgemeester tijdens landelijke verkiezingen waarin het land niet alleen stemde voor nieuwe lokale besturen, maar ook een nieuw parlement en de president. Maar Aki-Sawyerr zal haar rol niet hervatten. Althans, nog niet.

Net als andere verkozen collega’s van ’s lands grootste (en vrijwel enige) oppositiepartij All People’s Congress weigert de burgemeester haar functie op te pakken. Eerst, eist de partij, moeten de verkiezingen over. „Dit is een treurig hoofdstuk in onze democratie”, zegt Ibrahim Barrie, die zelf een parlementszetel vanuit het noordelijke Bombali won. „We mogen niet legitimeren wat dit regime heeft gedaan.”

Lees ook: Nieuwe vrouwenrechtenwet keerpunt in ongelijk Sierra Leone

Op 27 juni verklaarde Sierra Leones kiescommissie dat zittend president Julius Madaa Bio (59) met 56 procent van de stemmen was herkozen – nét genoeg om de drempel van 55 procent te halen en zo een tweede ronde te voorkomen. Amper een uur later werd Bio ingezworen. Zijn grote rivaal, Samura Kamara, die volgens de commissie 41 procent van de stemmen kreeg, reageerde meteen. De uitslag was „NIET geloofwaardig” tweette hij. „Dit is een frontale aanval op onze prille democratie.”

Twee weken later verkeert een van de armste landen op het Afrikaanse continent in een ongekende patstelling. De hoofdstad met ruim een miljoen inwoners moet het doen zonder Aki-Sawyerr terwijl het parlement is veranderd in een de facto eenpartijstelsel: van de 135 zetels werden er volgens de kiescommissie 81 gewonnen door de partij van president Bio, de Sierra Leone People’s Party, tegenover 54 zetels door de APC.

Vanuit belangrijke donorlanden klinkt kritiek. Zo hekelden Amerikaanse en Europese verkiezingswaarnemers het weinig transparante telproces. In hun verslag wezen de EU-waarnemers op „statistische onregelmatigheden”, zoals een opkomst van meer dan 95 procent in sommige districten, evenals „opmerkelijke verschillen in het aantal gemiddelde geldige stemmen per stembureau”.

Hun bevindingen sluiten aan bij die van de National Election Watch, een coalitie van lokale burgerbewegingen en al vijftien jaar ’s lands belangrijkste verkiezingsmonitor. De afgelopen drie verkiezingen kwamen hun resultaten, op basis van een representatieve steekproef bij stembureaus, overeen met die van de kiescommissie. Zo ook in 2018, toen de APC, op dat moment aan de macht, verloor en Bio president werd.

Maar dit keer niet. Volgens de coalitie, die ditmaal zesduizend waarnemers over het land verspreidde, was een tweede ronde voor het presidentschap onvermijdelijk: geen van beide kandidaten zou boven de benodigde 55 procent zijn uitgekomen. Bio zou zijn blijven steken op 53 procent – in het meest optimistische scenario.

„Dat viel niet goed bij de zittende macht”, zegt Marcella Samba-Sesay, de voorvrouw van de coalitie, cynisch. Door Sierra Leones veiligheidsdiensten werden de waarnemers ervan beschuldigd dat zij met hun „parallelle uitslagen” voor „onnodige spanningen” in het land zouden zorgen. Het leidde tot een stroom aan bedreigingen – vooral online.

Dit is een frontale aanval op onze prille democratie

Samura Kamara Presidentskandidaat oppositie

„Dit zijn dezelfde mensen die ons in 2018 nog toejuichten”, zegt Samba-Sesay, een in Sierra Leone gerespecteerd politiek activist. Ze spreekt telefonisch vanuit Accra, in Ghana, waar ze aan het promoveren is. Eigenlijk zou Samba-Sesay langer in Freetown blijven, maar ze besloot eerder te vertrekken. „En een aantal collega’s is meegekomen.” Bij het vliegveld werden ze nog staande gehouden, vertelt ze. „Pure intimidatie. Maar uiteindelijk lieten ze ons gaan.”

De dreiging van geweld is in Sierra Leone nooit ver weg. In aanloop naar de verkiezingen waren er al verschillende incidenten tussen aanhangers van beide partijen. En ook daarna ging het mis: de dag na de verkiezingen omsingelden veiligheidstroepen het partijkantoor van de oppositie, waar leden en het bestuur waren samengekomen. Er werd met traangas geschoten – en volgens de oppositie ook met scherp. Een vrouw kwam om het leven.

„Het is verdrietig”, zegt Mohamed Sesay (geen familie), docent Afrika Studies aan York University in Toronto, Canada. „Want we komen van ver.” Sesay begint over de bloedige burgeroorlog die in 1991 losbarstte en elf jaar lang voortwoedde. Zeker vijftigduizend Sierra Leoners kwamen daarbij om. „Sindsdien zijn belangrijke stappen genomen, niet alleen om de vrede te bewaren, maar ook om toe te werken naar een stabiele democratie.”

De verkiezingen en (grotendeels) vreedzame machtswisselingen die plaatsvonden, maakten volgens Sesay van Sierra Leone een succesverhaal in de regio. „Nu hebben we een situatie waarin oppositieleden met legitieme grieven niet naar de rechter willen, omdat die volgens hen, net als de kiescommissie, partijdig zou zijn en die, ondanks hun gewonnen zetels, niet willen meebesturen tot er nieuwe verkiezingen komen.”

Kelderende munt

De verkiezingscommissie heeft tot nu toe geen gehoor gegeven aan dringende verzoeken van de oppositie – en waarnemers – de uitslagen per stembureau te publiceren. De partij eist nu het ontslag van het hoofd van die commissie, evenals het hoofd van de politie en het hoofd van het leger. En, natuurlijk, Bio zelf.

Lees ook: Extreme prijsstijgingen leiden tot woede West-Afrikanen: ‘Meneer de president, waar is ons geld?’

Die is dat niet van plan. Tijdens een bijeenkomst deze week haalde de president uit naar de VS en de EU voor „hun inmenging in de politiek van Sierra Leone”. „Je hebt het niet het recht onze verkiezingen te komen valideren”, citeerde de lokale krant The Sierra Leone Telegraph hem. „Dat deden wij ook niet bij de VS toen hun Capitool werd bestormd.”

„Hij moet zijn woorden wegen”, zegt universitair docent Sesay. Niet té kritisch zijn. Want Bio heeft de internationale gemeenschap hard nodig. Sierra Leoners gaan gebukt onder torenhoge inflatie, stijgende werkloosheid en een kelderende munt.

„Er ligt veel werk op ons te wachten”, zegt ook het nieuw verkozen parlementslid Ibrahim Barrie. Maar nu, hoe vervelend hij dat ook vindt, nog even niet. „We roepen onze mensen niet op te protesteren, we gaan geen levens riskeren. Dit is onze enige optie.”