Humoristische marketing of het normaliseren van drugsgebruik: de rel rond Smeerboel kan de festivalgangers weinig schelen

Glanzende voorhoofden, blote basten en zilveren navelshirtjes. De onverwacht warme nazomer spat ervan af deze septembermiddag op het Utrechtse festival Smeerboel. Zo’n 18.000 mensen zijn gekomen om onder andere naar house en techno-dj’s te luisteren. Deze week lag Smeerboel onder vuur om een flirt met drugsgebruik op sociale media.

Op Instagram had de organisatie van Smeerboel een blokkenschema geplaatst, waarin activiteiten zoals „een intense knuffel met een vage kennis” werd afgewisseld met „een halfje nemen”, „bijpakken” en „dit is voor paarden toch?”. Dat laatste is een duidelijke verwijzing naar het verdovingsmiddel dat veel wordt gebruikt als feestdrug: ketamine.

Volgens de festivalorganisatie was het een grapje, „met een knipoog”. Online ontstond direct kritiek op de actie. Zo riep de hoofdbestuurder van de Nederlandse Politiebond op om de vergunning van het festival te revalueren en willen verschillende politieke partijen uit de gemeenteraad vragen stellen aan burgemeester Sharon Dijksma.

Festival Smeerboel reageerde in een Instagrampost op de kritiek en zegt „op geen enkele manier” drugs te promoten. „Humor en open communicatie is de rode draad binnen onze marketing. Over smaak valt te twisten als het om grappen gaat. We willen alleen niet doen alsof drugsgebruik niet bestaat en er niet over praten.” Op verdere vragen wil de organisatie niet ingaan, zo laat een persvoorlichter weten, die gespecialiseerd is in crisiscommunicatie.

Lang niet elke Smeerboel-bezoeker blijkt op de hoogte van de actie. Wie dat wel is, reageert vaak mild. „In dat blokkenschema stond ook het nemen van een vijfde biertje om 13.00, daar hoor je niemand over.” Zelf is deze 37-jarige medewerker van de Belastingdienst aan het „microdoseren” met lsd, naast de xtc die hij al had genomen.

Zijn vriend, een gemeenteraadslid, is het daarmee eens: „Ik zou eerder drugs aanraden dan alcohol, want alcohol zie ik veel vaker misgaan”. De twee zijn voorstander van „geïnformeerd domme dingen doen”. De designer-lsd kopen ze online. „Dat staat nog niet op de Opiumlijst. Voor de vorm staat erbij not for human consumption.” Beiden willen om privacy-overwegingen niet met hun naam in NRC.

Overigens neemt drugsgebruik over de gehele linie genomen niet toe, blijkt uit cijfers van de Nationale Drugs Monitor van het Trimbos-instituut. Wel laat de drug ketamine een duidelijke opwaartse trend zien. Ook psychedelica, zoals paddo’s en lsd, worden nu iets meer gebruikt dan voor corona.

In Trimbos-onderzoek naar drugsgebruik onder uitgaande jongeren tussen 16 en 35 jaar in 2021 bleek dat meer dan de helft van de respondenten wel eens xtc had gebruikt. Bijna een-derde van de respondenten had ooit ketamine genomen.

Berg cocaïne

Drugsgeoriënteerde marketing is niet nieuw, zegt Floor van Bakkum, preventiewoordvoerder van verslavingszorgorganisatie Jellinek. „In de jaren negentig bestonden ook dancefestivals met toespelingen op drugsgebruik.” Als voorbeeld noemt ze een flyer van het feest Hotel California in de Amsterdamse club Panama begin deze eeuw, waarop een berg cocaïne en bebloede neuzen van vrouwelijke feestgangers te zien waren.

„Het is niet onze manier”, zegt Van Bakkum. Wel is het volgens haar het belangrijkste om openlijk over drugsgebruik te blijven communiceren. Festivals moeten zeker het bestaan ervan niet ontkennen: „Daar geef ik Smeerboel gelijk in”.

Van Bakkum: „Ik denk dat vrienden onder elkaar best eerlijk zijn over hun gebruik, maar dat betekent niet dat ze dat met iederéén bespreken. Vaak zijn mensen terughoudend en vertellen bijvoorbeeld de EHBO niet wat ze hebben gebruikt.”

Martha de Jonge, projectleider drugspreventie van het Trimbos-instituut, denkt ook niet dat deze instagrampost effectief is bij „het bespreekbaar willen maken van drugsgebruik”. „De boodschap die nu wordt neergezet is: op ons festival is drugsgebruik heel normaal en dat vinden we eigenlijk wel leuk. Dat zien ook bezoekers die niet gebruiken.”

„Drugsgebruik bespreekbaar maken moet ook gaan over ‘ik zie mijn vrienden veel drugs gebruiken en ik maak me zorgen”, zegt De Jonge. „Praten over wanneer het verkeerd gaat, of het niet willen, wordt moeilijker als veel drugsgebruik normaal is. Smeerboel zet het nu wel zo neer: fuck de sociale norm, doe het vooral, stel je niet zo aan, we zijn allemaal chill. Maar het is een heel risicovol product, zeker in deze hitte.”

Hoofdpijn

Om een uur of vier ‘s middags heeft de bewaking het druk: elke bezoeker wordt streng gecontroleerd. „Die opdracht gaf de gemeente”, vertelt een bewaker die pauze neemt. „Er is echt veel gepakt: zakjes mdma, wiet, GHB, vloeibare mdma.” Hij grinnikt: „Met deze muziek heb je echt wat nodig, het is alleen maar rammen. Ik heb nu al hoofdpijn.” Bij de EHBO blijkt dat er al enkele gevallen zijn van oververhitting mede door drugsgebruik, dat is overigens op dat moment minder dan verwacht.

Naast de zonnebrandkraam staan twee drugsvoorlichtingsteams. De ene is van Unity – dat informatie geeft over veilig gebruik, en de ander is TeamAlert dat gebruikers wijst op de gevaren van onder invloed achter het stuur kruipen. Met stickers, plaktattoo’s, glitter en quizjes wordt de aandacht van het publiek getrokken.

De 25-jarige Sabine van TeamAlert heeft net een gesprek afgerond met een jonge vrouw die vertelde dat haar vriendengroep bij huisfeestjes wél onder invloed van drugs gaat autorijden. Ze probeert dit soort gesprekken zo luchtig en positief mogelijk te houden, en niet te veroordelen. De marketing-actie van Smeerboel vindt Sabine „op de grens”. „Beginnen met een halfje is al best flink”. Maar, zegt ze mijmerend: „de doelgroep maakt het toch niks uit.”

In haar eigen vriendenkring is ze op dansfeesten wel eens de enige die geen drugs gebruikt. Soms spreekt ze met vrienden over hun middelengebruik: „Zo, het tweede weekend achter elkaar. Hoe vind je dat het zelf gaat, zeggen we dan. Gelukkig zijn we daar heel open over”.

No-tolerance

De rol die festivals hebben is dubbel, zegt Van Bakkum van Jellinek, en daardoor is de communicatie tegenstrijdig. “Ons drugsbeleid maakt bezit strafbaar en dus is de vergunning van een festival gebaseerd op no-tolerance. Tegelijkertijd wil je de weg naar hulpverlening openhouden.”

Volgens De Jonge van het Trimbos kunnen festivals beter de toon zetten door te zeggen: “Voor jullie eigen gezondheid hebben we liever niet dat je gebruikt” en daarnaast de nodige maatregelen treffen voor de groep die dat wel doet, zoals verkoeling, voorlichting en gespecialiseerde EHBO-posten.

Ondanks het drugsgebruik van festivalbezoekers, heeft Willem Westermann van de Vereniging van Evenementenmakers (VVEM) overigens “geen indicatie” dat het aantal drugsgerelateerde incidenten op festivals de afgelopen jaren is toegenomen.