Geharnaste verslaggever schiet vol, beeld op zwart. Misschien maar beter zo

In de tweede aflevering van de serie Onze man bij de Taliban kwamen zondagavond nul vrouwen voorbij. Of toch, eentje. Een jonge vrouw werd door haar vader en een andere man uit huis gehaald om haar te tonen aan Thomas Erdbrink, op reportage in een dorpje nabij Afghanistans hoofdstad Kabul. De laatste drone-aanval door de Amerikanen was daar op dat moment tien maanden geleden, Erdbrink heeft al gezien waar de raketten insloegen en de doden vielen, Talibanstrijders. Eén dorpeling doet het oorverdovende kabaal na van een drone („bzzzzzz”) en de raketinslag („drrrrr boém”). Sinds die aanval kan dit meisje niet meer praten. Haar vader houdt haar arm vast, de andere man draait rondjes met zijn wijsvinger tegen zijn slaap. „Het is in d’r kop geslagen.” Gek is ze geworden. Iederéén in dit dorp is gek geworden door de dagelijkse dreunen van bovenaf.

In een ander dorp ontmoet Erdbrink een man die zijn zoon verloor aan een bom van boven. Niks meer van over, volledig uit elkaar gespat, dood. Hoor wat de man zegt over zijn vrouw, de moeder. „Ze ziet niks meer.” Ze is niet blind, met haar ogen is niets mis, alleen kan ze er niet meer mee kijken. We zien haar wiegend op een vloerkleed zitten. Buiten begeeft ze zich niet meer.

De dokter van de kliniek gespecialiseerd in oorlogstrauma’s ziet voortdurend mensen die verlamd zijn, blind, doof of stom. Lichamelijk is er niets mis, zegt hij, maar hun geest weigert dienst. Functionele neurologische stoornis luidt de diagnose. Hij schat dat vijf procent van zijn patiënten eraan lijdt. Hoeveel van de 35 miljoen Afghanen psychische klachten heeft? Hij hoort getallen tussen de 50 tot 70 procent.

Ogen en monden uitgekrast

Erdbrink zegt in de laatste minuten van aflevering twee zelf dat hij „een week lang geen vrouw gesproken” heeft. Meisjes en vrouwen lopen zelden los op straat sinds de Taliban er de baas weer zijn. Afbeeldingen van vrouwen zijn uit het straatbeeld gewist, hun ogen en -monden op reclameborden en winkelramen zijn uitgekrast of doorgestreept.

De mannen die hij spreekt tonen hem lachend hun zelfgemaakte bommen. Ze leggen geduldig uit waarom ze hun vrouwen en meisjes zo ‘ beschermen’. Een derde, met het zoontje van zijn gedode broer op schoot, blijkt zelfmoordterrorist, althans, hij hoopte vurig het te worden. Voor de Afghaanse strijder geldt oog om oog, bom om drone, bomvest om raket.

Je zou denken dat Thomas Erdbrink geharnast is tegen oorlog en het bijbehorende menselijk leed. Hij begon strijdlustig, zondagochtend bij Buitenhof. Verontwaardigd over het pact dat de Verenigde Staten sloten met de Taliban-leiders die ze twintig jaar bestreden hadden. Om vervolgens te vertrekken, de wanhopige Afghanen bungelend aan het landingsgestel van het laatste vliegtuig dat opsteeg uit Kabul. Jaap de Hoop Scheffer, secretaris-generaal van de NAVO toen er ook Nederlandse troepen en geld naar Afghanistan moesten, zat op een stoel achter Erdbrink. Hij erkende dat door het overhaaste vertrek de bevolking „creperend” is achtergelaten. Erdbrink knikte, keerde zich om naar de tafel en vroeg zich af of iemand verantwoordelijkheid zal nemen voor deze oorlog, en of er nog rekenschap wordt afgelegd.

Toen nam presentator Twan Huys hem mee naar Iran, zijn thuisland, waar meisjes en vrouwen massaal demonstreren tegen de bejegening door het bewind. In beeld verscheen de foto van de 22-jarige rechtenstudent Ghazal Ranjkesh, haar rechteroog een gapend gat. Ter afschrikking blijkt het bewind demonstrerende vrouwen gericht op de ogen te schieten. Terwijl Erdbrink zijn volgeschoten ogen de baas probeerde te worden, ging het beeld abrupt op zwart. Storing. Misschien maar beter zo. Wat moet je hier nog over zeggen?