Een demonstrant laat zich wegvoeren door agenten tijdens de demonstratie van Extinction Rebellion afgelopen zaterdag op de A12 in Den Haag.
Foto Simon Lenskens
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Klimaatdemonstratie Het demonstratierecht staat „zeer ernstig onder druk”, aldus het College voor de Rechten van de Mens na de arrestaties vóór de laatste klimaatdemonstratie. De vicevoorzitter: „Ik denk niet dat die werkwijze standhoudt voor het Europese Hof.”
Zo’n duizend klimaatactivisten blokkeerden afgelopen zaterdag de tunnelbak naar de A12 in Den Haag. Naast deze actie vond nog een tweede demonstratie plaats, voor het recht óm te mogen demonstreren. Steen des aanstoots in dit geval waren de zeven organisatoren van Extinction Rebellion die reeds voorafgaand aan de klimaatblokkade werden aangehouden. 46 maatschappelijke organisaties sloten zich bij de demonstratie voor het demonstratierecht aan.
Het College voor de Rechten van de Mens (CvRM) is er de organisatie niet naar om de barricades op te gaan. Toch liet ook het mensenrechteninstituut deze dinsdag weten dat het demonstratierecht in hun ogen ‘zeer ernstig onder druk’ zou staan. Vicevoorzitter Jan-Peter Loof: „Bij mijn weten kwam zoiets nog niet eerder voor: preventieve arrestaties, een strafrechtelijk middel om een demonstratie te voorkomen. We wilden dan ook duidelijk maken dat dit wat ons betreft ook geen gewoonte moet worden.”
Het Openbaar Ministerie stelt dat van preventief arresteren geen sprake was. Ze hadden gewoon de wet te handhaven. Een eerdere blokkade van diezelfde weg was door een rechter verboden. En oproepen tot het plegen van een strafbaar feit is nu eenmaal opruiing.
„Dat een eerdere demonstratie op diezelfde plek al eens is verboden betekent juridisch niet zoveel. De omstandigheden kunnen telkens anders zijn. Dat maakt een oproep om zoiets op een ander moment nog eens te doen nog niet meteen ook een strafbaar feit.”
Maar, zeggen het OM en ook de gemeente Den Haag, de demonstratie kan toch ook elders plaatsvinden? Waarom is hier het demonstratierecht in het geding?
„Het punt is: de overheid gaat niet over waar en hoe je demonstreert. Het Europees Hof [voor de Rechten van de Mens] heeft bovendien al eens geoordeeld dat ook aan een tijdelijke wegblokkade de vrijheid van demonstratie moet worden toegekend. Het eerste uitgangspunt moet zijn: hoe maken we dit mogelijk? Ook als een demonstratie even tot een verstoring van de orde of de veiligheid kan leiden. Op basis van zijn uitlatingen in de media kreeg ik de indruk dat de burgemeester [Jan van Zanen, VVD] wel erg op veiligheid zat. Dat kan een afweging zijn, zeker als een blokkade langer duurt. Maar de vraag blijft: is er alles aan gedaan om het te faciliteren?”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96079163-7866be.jpg)
Lees ook: Preventief optreden tegen klimaatactivisten verontrust Amnesty
De burgemeester stelt dat de organisatie helemaal niet in overleg wilde. Hoe kan een gemeente zich dan op zo’n demonstratie voorbereiden?
„Overleg zou helpen, dat is waar. Het inschatten van risico’s is zo een stuk moeilijker, daar heeft de burgemeester een punt. Maar je bent niet verplicht tot overleg als demonstrant. En ook een demonstratie die niet is aangemeld moet je als overheid mogelijk maken.”
Extinction Rebellion stelt: we zijn al zo vaak op het Malieveld geweest en dat heeft niet geholpen. We moeten ons geluid wel op een andere manier kenbaar maken.
„Ja, daar begint het wel te schuren. Je hebt natuurlijk het recht om je mening te geven. Maar je hebt niet het recht om je zin te krijgen. Het gevaar is dat actievoerders naar steeds extremere methoden gaan grijpen, dus ik begrijp ergens wel dat de overheid naar een manier zoekt om een norm te stellen. Dit is alleen niet de goede manier.”
In deze discussie speelt nog iets anders. Andere groepen demonstranten zouden minder zwaar aangepakt worden. Worden burgers in gelijke gevallen wel gelijk behandeld?
„Ik begrijp de vraag, maar we vinden het nog te vroeg om daar iets stelligs over te zeggen. Het probleem is: demonstraties zijn al heel snel niet langer gelijke gevallen. Een stoet trekkers is echt een andere feitelijke omstandigheid dan een groep mensen die samen op een weg zitten. Die verschillende afwegingen moet de overheid overigens telkens wel goed uitleggen, anders ondermijn je het vertrouwen.”
Jullie voornaamste zorg is het ‘chilling effect’ dat uit zou gaan van arrestaties voorafgaand aan een demonstratie. Die zouden burgers ervan kunnen weerhouden om aan een demonstratie deel te nemen. Maar gold in dit geval niet het tegenovergestelde: dat alle aandacht vooraf een aanzuigende werking heeft gehad?
„Dat is goed mogelijk, maar in algemene zin is zo’n chilling effect een bekend gevolg dat uitvoerig gedocumenteerd is. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg houdt er ook nadrukkelijk rekening mee in uitspraken over overheden die het demonstratierecht beperken. Het optreden op de dag van de actie zelf zou de toets van het Hof vermoedelijk wel doorstaan, maar over die arrestaties vooraf zou ik wel een uitspraak willen zien. Ik denk niet dat die werkwijze standhoudt.”
