Een blikseminslag kan een boom flink beschadigen of zelfs doden, maar sommigen gedijen er juist bij. Dat concluderen ecologen van onder andere het Amerikaanse Cary Institute of Ecosystem Studies. Ze ontdekten dat de Dipteryx oleifera bliksembestendig is en er zelfs indirect voordelen van ondervindt. De tropische boom, lokaal ook wel ‘almendro’ genoemd, groeit in Midden-Amerika en behoort tot de vlinderbloemigen. Het onderzoek verscheen deze week in New Phytologist.
Naar schatting sterven honderden miljoenen bomen per jaar door blikseminslag. Vooral rond de evenaar, in de tropen, onweert het vaak. Ecologen onderzochten 93 individuele tropische bomen in Panama die door de bliksem geraakt waren: negen Dipteryx oleifera-bomen en 84 bomen van andere soorten. De blikseminslagen werden opgenomen door camera’s, de schade aan de bomen bestudeerden de onderzoekers vanaf de grond en met drones vanuit de lucht. De almendro-bomen raakten slechts licht beschadigd door een directe blikseminslag, geen enkele stierf. Dat is opvallend, want de andere 84 bomen waren zwaargehavend: ze verloren per inslag 5,7 keer zoveel bladeren van hun kruin en meer dan de helft stierf binnen twee jaar.
Beter af
De almendro-bomen bleken na de blikseminslagen zelfs beter af dan ervoor. Doordat omringende bomen het veld ruimden, kregen ze namelijk toegang tot meer licht en ruimte. Gemiddeld ruim negen naburige bomen legden per blikseminslag het loodje doordat de elektrische ontlading via takken, klimplanten of de lucht oversprong. Ook verminderde de blikseminslag de hoeveelheid klimplantplagen in de almendro met bijna tachtig procent, waardoor er meer licht en voedingsstoffen beschikbaar kwamen voor de bomen zelf. De onderzoekers schatten dat een Dipteryx oleifera – die honderden jaren oud kan worden – gemiddeld elke 56 jaar direct getroffen door de bliksem. Elke inslag is voordelig voor de boom. De onderzoekers schatten dat deze bliksembestendigheid ervoor zorgt dat de boomsoort tijdens zijn levensduur maar liefst veertien keer zo veel kans heeft om zich voort te planten.
„Het is erg interessant dat het gelukt is om te demonstreren dat deze boomsoort indirect kan profiteren van blikseminslag”, reageert ecoloog Bianca Zoletto, die zelf promotieonderzoek doet aan Wageningen University en Research naar bliksem en tropische bomen, maar dan in Centraal-Afrika. Ze kent de onderzoekers goed – de wetenschappelijke wereld van blikseminvloed op bomen is klein – maar heeft zelf niet aan dit specifieke onderzoek meegewerkt. „Ik zie ook in Oeganda dat sommige bomen vaker getroffen worden en maar heel weinig schade hebben. Dat het de competitie doodt en daardoor een voordeel heeft, is gezond verstand. Maar het is lastig te kwantificeren.”
Bliksem aantrekken
Het bos in Panama is het enige tropische regenwoud ter wereld waar de inslagen met camera’s geobserveerd worden, legt Zoletto uit. „Ik denk dit onderzoek het fenomeen goed ondersteunt met sterke data. Een sterk punt is dat het werd uitgevoerd op Isla Barro Colorado, een van ’s werelds best bestudeerde tropische bospercelen, waar langetermijndata over boomsterfte, de impact van lianen, soortendemografie, etcetera beschikbaar zijn.”
De bijzondere bomen zouden vanwege de voordelen zelfs zo aangepast zijn dat ze bliksem aantrekken, denken de onderzoekers. Door hun hoogte en wijde kruinen kan de kans tot bijna zeventig procent groter zijn dat ze getroffen worden dan voor een boom van gemiddelde hoogte en kruingrootte. Naast de almendro vonden de onderzoekers nog zeven ‘potentieel bliksemtolerante’ soorten. De onderzochte aantallen waren te laag om dezelfde conclusies te trekken als voor de almendro, maar de ecologen vermoeden dat langlevende, grote bomen in het algemeen (indirect) baat hebben bij een blikseminslag.
Wat boomsoorten bliksembestendig maak, is nog onduidelijk. De elektrische weerstand van hout kan een rol spelen, vertelt Zoletto: hoe lager, hoe minder warmte er vrijkomt die de boom bij een blikseminslag kan beschadigen. De onderzoekers vermoeden dat dit bij de almandro-boom het geval is, maar hard bewijs ontbreekt. Anderzijds kan ook juist een erg hoge weerstand voordelig zijn, omdat de inslag dan door planten op de stam kan in plaats van door de boom zelf. Een andere hypothese is dat schorseigenschappen een laag water rond de stam kunnen vormen, wat ook een makkelijkere weg is voor de bliksem dan de boom zelf, aldus Zoletto. „Maar hoe het precies werkt, heeft niemand nog kunnen aantonen.”
