De prijs van een burgerkoning

Toen Máxima in 2001 aan het hof verscheen, was dat een opluchting. Behalve dochter van een man die zijn kans greep in een dictatoriaal regime, was zij een vrolijke en ambitieuze econome, die begreep dat status persoonlijke offers vraagt. Met haar kreeg Willem-Alexander zin in de troon.

Tien jaar na de inhuldiging tekenen de contouren van hun monarchie zich af. Een burgerkoningschap dat niet recht door geboorte, maar eigen persoonlijkheid cultiveert en dat geen roeping maar een baan is. Niet eerder in de geschiedenis zette ‘de burger’ zo de toon als tijdens deze regeerperiode. De laatste restjes van standenmaatschappij en verzuiling waren al opgeruimd en een nieuw huis werd neergezet, waar adellijke anciënniteit plaats maakte voor de betovering van een herkenbaar gezin.

Anders dan Beatrix, die de troon als deel van haar eigen identiteit beschouwde, trok Willem-Alexander een lijn tussen werk en privé. Waar de strijd van zijn moeder ging om haar instituut, moest hij vooral zichzelf verdedigen.

Vrije ruimte

Als hij beweerde dat hij iemand was als ‘ieder ander’, bedoelde hij dat hij als ieder ander vrij wilde zijn. Vroeger ambieerde de burger de vrije ruimte van de koning, nu was het andersom. De burger die hem als ‘verbinder’ koestert, gunde hem die ruimte ook. Politiek en premier hielden zich van het koninklijke bedrijf zo afzijdig mogelijk, en omgekeerd bemoeide de koning zich buiten zijn representatieve rol om, ook zo min mogelijk met hen. Aanvaringen tussen volk en koning gingen ook niet over de koers van de staat, maar over de individuele ruimte die hem daarbinnen gegund werd en hadden meestal niet plaats tussen hem en de premier, maar rechtstreeks met de burger zelf.

Lees ook: Rutte en de koning: dat gaat altijd soepel. Toch?

Journalisten schikten zich gedwee naar de ‘mediacode’ die de koning en zijn familie een vrij privéleven moest garanderen, maar van harte ging het niet en via buitenlandse en sociale media kregen burgers de foto’s van zijn dure speedboot toch wel te zien. Voor het dubbelleven van de koning, als sociale ‘verbinder’ aan de ene, en lid van een internationale, geprivilegieerde klasse aan de andere kant, werd imago-technisch geen oplossing gevonden.

Máxima werd de eerste koninklijke echtgeno(o)t(e) in de geschiedenis die naast haar man een eigen, serieuze functie mocht bekleden. Daarmee kwam aan een lange traditie van ongelukkige prins-gemalen een eind. Maar ook ontstond een nieuw probleem doordat zij als speciaal pleitbezorgster van de secretaris-generaal bij de VN, buiten het nationale blikveld om, staatshoofden ontmoet en zich bemoeit met politieke onderwerpen, zoals de invoering van de digitale euro.

Dankzij het door de Postcodeloterij gefinancierde ‘Oranjefonds’ dat Willem-Alexander en Máxima als huwelijkscadeau kregen, verrees daarnaast een liefdadigheidsrijk dat buiten het budgetrecht van de Tweede Kamer om, zoveel mogelijk zelf werd ingericht. Door die koninklijke ‘outsourcing’ ontstond onder de liberale hemel een maatschappelijke kluwen waar commercie, (sociale) media, overheid en (internationale) politiek met de troon verbonden werden.

Wat rijksvoorlichting was, is persoonlijke marketing geworden

De broer van de koning, Constantijn en zijn vrouw, Laurentien, kregen daarin ook een rol. Hun consultancybedrijf, ‘Number 5’, dat mensen volgens de website „dwars door conventies [heen] laat samenwerken aan een rechtvaardige en duurzame samenleving”, ontfermt zich op commerciële basis over complexe maatschappelijke onderwerpen, zoals de begeleiding van slachtoffers in de toeslagenaffaire en „systemische verandering” op het gebied van energievoorziening. Hun dochter, ‘gravinfluencer’ Eloise, begon intussen met het verkopen van haar koninklijke lifestyle via sociale media.

Vakantiereis Griekenland

Wilhelmina ontdekte aan het begin van de vorige eeuw dat zij niet langer om ministers heen kon. Willem-Alexander besefte een eeuw later dat hij zichzelf aan de burger moest verkopen. Wat ‘rijksvoorlichting’ was, is persoonlijke marketing geworden. Voor de gewraakte vakantiereis naar Griekenland maakte niet de premier, maar de koning zélf excuses, in zijn eigen video. Journalisten, bij de familie toch al nooit erg geliefd, werden uit dat universum verbannen.

Prinses Amalia werd ter gelegenheid van haar 18de verjaardag geïnterviewd door cabaretière Claudia de Breij, en ter viering van zijn tienjarige jubileum voerde de koning gesprekken met dj Edwin Evers en het zesjarige kind Muck, een zoon van zanger/ondernemer Jaap Reesema, die mede-eigenaar is van het bedrijf Tonny Media, dat de podcast produceerde. Uit de reclame voor dit bedrijf tussen de gesprekken met de koning door, blijkt dat de muur die Beatrix tussen commercie en koningshuis liet verrijzen, intussen is neergehaald.

Aan enthousiasme, ambitie en ondernemingszin heeft het in het afgelopen decennium niet ontbroken. Kosten noch moeite zijn gespaard om het vrije individu met het archaïsche ambt te verenigen. Zoals in NRC afgelopen weekend beschreven, legde de vorst een duizelingwekkend aantal bezoeken af aan verenigingen, organisaties, bedrijven en instellingen.

Lees ook: Willem-Alexander: de koning als bijna niemand kijkt.

Aan welwillendheid van het publiek heeft het niet gelegen, democratische uitgangspunten zijn waar nodig voor de koning ruimhartig opzij geschoven. Alles wat in het koningschap zat, is er sociaal, maatschappelijk, staatsrechtelijk en zeker ook financieel, uit gehaald.

Isolement

Of het Willem-Alexander gelukt is om vrij te zijn, is intussen de vraag. Voor zijn oudste dochter had hij een ‘gewoon’ studentenleven in gedachten, midden in het centrum van Amsterdam. Maar na bedreigingen uit het criminele circuit is zij inmiddels veroordeeld tot een isolement waarmee vergeleken de ‘gouden kooi’ van Juliana het het festival van Woodstock lijkt.

Mediakoningin Linda de Mol kondigde vorige week een ‘special’ over de prinses aan in haar eigen tijdschrift, Linda., en riep Nederlanders op om haar via social media „een hart onder de riem te steken”. Ook bracht Linda, die de presentatrice van het televisieprogramma ‘Miljoenenjacht’ van de Postcodeloterij is, samen met de Hema, die de vaste leverancier van cadeaukaarten aan de Postcodeloterij is, een ‘Love Amalia’ T-shirt op de markt.

De vraag tegen welke maatschappelijke prijs het burgerkoningschap in deze eeuw nog aan de man gebracht moet worden, dringt zich op. Hoe meer de koning op de burger lijkt, des te luider zal de vraag waarom hij koning is, klinken. Als eigen marketing als geschut daartegen moet worden ingezet, kan ‘verbinding’ omslaan in populisme. Koninklijke ondernemingszin werkt cliëntelisme in de hand en in menselijk opzicht kleven aan koninklijke marketing ook bezwaren. De leden van de familie Hazes mogen bij de multimediale exploitatie van hun levens dan gebaat zijn, een humaan land zou kinderen door afkomst tot zoiets niet moeten veroordelen.