De man die de Franse geschiedenis vond in plaatsen van herinnering

Posted on June 3, 2025 by admin

In de categorie ‘meest gelezen’ stond de hele dinsdag nummer 1 op de website van de Franse krant Le Monde: ‘Historicus Pierre Nora overleden’. Het is moeilijk voorstelbaar dat een Nederlandse historicus op evenveel belangstelling van een groot publiek zou kunnen rekenen. Dat zegt iets over Frankrijk – een cultuur van diepe verbondenheid met de natie. Maar het zegt vooral ook iets over de statuur van Pierre Nora, de historicus die maandag op 93-jarige leeftijd overleed.

Hoewel Nora, geboren in Parijs in 1931, zelf beslist weinig schreef (onder meer een boek over zijn ervaring als docent in de toenmalige kolonie Algerije), was hij een centrale figuur in het verhitte en eindeloze debat over de bestudering van het Franse verleden. Als eindredacteur van de sectie geschiedenis bij uitgeverij Gallimard had hij sinds 1965 beslissende invloed op de geschiedschrijving. Onder zijn toeziend oog stegen in de jaren 70 en 80 Franse mediëvisten als Emmanuel Le Roy Ladurie (Montaillou) en Georges Duby (De kathedralenbouwers) naar de top van internationale bestsellerlijsten. Hij liet Frankrijk kennismaken met buitenlandse historici als Keith Thomas of Thomas Nipperdey.

Symbolen van de Franse natie

Samen met Jacques Le Goff publiceerde hij in 1974 een overzichtswerk over de stand van zaken van de Franse historische wetenschap, getiteld Faire l’histoire, geschiedenis bedrijven. In drie delen schetsten zij een overzicht van de vragen, methoden en onderwerpen die de moderne geschiedschrijving typeerden. In 1980 zette hij historisch tijdschrift Le Débat op.

Maar de belangrijkste bijdrage van Nora aan de Franse cultuur was het munten van een wervend begrip waarmee hij halverwege de jaren 80 het nationale verleden op een cruciaal moment nieuw leven wist in te blazen: lieux de mémoire, plaatsen van herinnering. Onder die titel zette hij een zevendelige reeks op waarvoor hij collega-historici beknopte stukken liet schrijven over tastbare en ontastbare symbolen van de Franse natie: de vlag, de keuken van Pierre Bocuse, het Larousse-woordenboek, de Parijse muur waartegen de opstandige communards in 1871 werden doodgeschoten, de Marseillaise.

Dat gebeurde in een tijd dat zowel de geschiedwetenschap als het maatschappelijk debat over de nationale identiteit in woelige baren verkeerde. Terecht was de monolithische, bijna sacrale geschiedschrijving, geïnitieerd of gefinancierd door de overheid, losgelaten. Maar wat was dan wel het organiserend principe van historisch onderzoek? De paden van het postmodernisme liepen hopeloos door elkaar.

En: wat behelst de natie waar de historicus onderzoek naar doet? Dat was in elk geval niet meer de negentiende-eeuwse eenheidsstaat met zijn uitgestrekte koloniën. Het verdwijnen van de milieux de mémoire – de kernen van herinnering, zeg maar één gedeelde opvatting van het collectieve verleden – maakte ruimte voor de lieux de mémoire, zoals Nora schreef.

Bezorgd

De centrale plaats die Nora gaf aan de herinnering in de geschiedschrijving, bleek een ei van Columbus. Daardoor was er plaats voor grote en kleine gebeurtenissen, voor politiek en mentaliteit, voor leiders en kleine luiden. Hij omschreef de lieux de mémoire „als de schelpen op het strand wanneer de zee van de levende herinnering zich terugtrekt, niet meer geheel in leven, nog niet geheel dood”.

Het begrip vond weerklank tot ver buiten Frankrijk. In een interview met NRC Handelsblad uit 1992 erkende Nora dat de term hem „compleet voorbij gehold” was. Hij kreeg „elke dag, elk uur” uitnodigingen om erover te spreken. Die populariteit verklaarde hij in dat interview aldus: „De grote onzichtbaarheid van de toekomst, de angst, de duizeling, dat is de werkelijke reden van de populariteit van les lieux.”

Hij toonde zich bezorgd over de invloed van globalisering, democratisering, massificatie en mediatisering op de geschiedschrijving. „Onze levende herinnering wordt steeds meer weggedrongen door het heden”, zei hij. „Onze maatschappijen zijn gedoemd tot vergeten.”

Voelbare kunst, hoorbare grafieken en dobbelstenen met braille op een bijeenkomst in Amsterdam over visueel beperkten

admin
June 5, 2025
0

‘Hoe weet u dat het maandag is? Dat kunt u lezen in uw agenda of hebt u ergens gehoord”, zegt docent Vikram Choudhary. „Maar,” gaat hij verder, „hoe komen doofblinden dat te weten?” Choudhary geeft les aan blinde, dove en doofblinde kinderen in Hannover. Op de Tactile Reading & Graphics Conference in Amsterdam vertelt hij over een nieuwe manier om over te brengen welke dag het is: geuren.

Op de tafel voor Choudhary liggen zeven doosjes, in verschillende vormen en kleuren, met daarop de dagen van de week – in tekst voor de dove kinderen, in braille voor de blinde kinderen, in geur voor de doofblinde kinderen. Maandag ruikt bijvoorbeeld naar limoen, dinsdag naar sinaasappel, woensdag naar mint. „Als ze weten welke dag het is, krijgen de kinderen een gevoel van controle”, zegt de docent. „Bij ons ruikt op maandag de hele school naar maandag.”

Als blinde begin je school met een achterstand

Jesse Wienholts
ICT-specialist

De geurdoosjes, ontwikkeld in Duitsland, werden deze week tentoongesteld op de Tactile Reading & Graphics Conference in Amsterdam, een bijeenkomst over lees-, speel- en leerontwikkelingen voor visueel beperkten. Het was de derde keer sinds 2017 dat de conferentie werd gehouden, de eerste keer in Nederland. In het Muziekgebouw aan ’t IJ kwamen ervaringsdeskundigen, onderzoekers en (onderwijs)professionals samen, om de nieuwste innovaties en methodes uit te wisselen. En dat ging verder dan alleen het brailleschrift.

Er was ‘tactiele’ (voelbare) kunst en fotografie, waarbij elementen uit een foto naar voren worden gebracht om die voelbaar te maken. Er waren grafieken te horen via non-verbale audio (‘sonificatie’). Tactiele muziekinstrumenten of bladmuziek in braille, AI-tools en ook gewoon een dobbelsteen, maar dan in de vorm van een rad en met cijfers in braille. De meeste objecten in felgeel en felblauw – de scherpst contrasterende kleuren en dus het zichtbaarst voor slechtzienden.

Onderstaande video’s (sonificaties) bevatten geluid

y=cos(2+x)

y=2x-3, y=-3x+4

y=2x-3

Oorschelp

Ans Withagen, orthopedagoog bij Koninklijke Visio, een van de kenniscentra die de conferentie organiseert, onderzoekt al bijna dertig jaar hoe blinde kinderen tast ontwikkelen. Ze heeft meerdere leermethodes ontwikkeld, onder meer met onderzoeker Esther Rieken van de andere organiserende stichting, Bartiméus. De methodes beginnen simpel. Zo leren blinde kinderen 3D-vormen matchen met 2D ‘voelbare’ tekeningen. „Zo kunnen ze objecten beter begrijpen, hoe de dingen eruitzien.” Of een spel voor kleuters om ruimtelijk inzicht te krijgen: wat betekent op, onder, voor, achter? „Wij ziende mensen leren dat op zicht.”

Withagen laat blinde kinderen ook tekenen. „Je kan je afvragen: waarom moeten ze dat kunnen?”, vertelt de onderzoeker maandag op de conferentie. „Maar het vergroot hun grip op de wereld. En geeft ons een inkijkje in hún belevingswereld.” Enkele van de tekeningen hangen aan een wand. De dertienjarige blindgeboren Mads heeft een kerstboom getekend, een paar verticale lijntjes naast elkaar.

Geribbeld

Nederland telt meer dan 300.000 mensen met een visuele beperking, onder wie 50.000 volledig blinden, schat kenniscentrum Visio. De conferentie in Amsterdam werd bezocht door ruim vijfhonderd mensen, uit meer dan 25 landen. Lang niet iedereen had een visuele beperking, al hadden veel mensen een geleidestok of hulphond.

Een conferentie inrichten voor mensen die weinig of niets zien, was geen sinecure, vertelt de organisatie. Denk aan visitekaartjes in braille en tactiele strips van gebobbeld en geribbeld zeil op de vloeren, om mensen naar de zalen en trappen te begeleiden.

Een voelbare afbeelding van een huismus.

‘Tactiele’ fotografie, waarbij elementen uit een afbeelding naar voren worden gebracht om die voelbaar te maken.

Een ‘tastbare’ maquette van de Sacré-Coeur in Parijs.

Foto’s Bram Petraeus

Er was ook een voelbare, 3D-geprinte maquette van het gebouw. Want eerlijk is eerlijk: heel overzichtelijk is het pand niet, met veel hoge trappen, galmende ruimtes en halve verdiepingen. „Eigenlijk een hel voor slechtzienden”, aldus de Visio-persvoorlichter. „Maar wel goed bereikbaar vanaf het station.”

TikTok

Het brailleschrift, dat dit jaar tweehonderd jaar bestaat, blijft onmisbaar – ook op de conferentie. Jesse Wienholts (25), blindgeboren, heeft braille leren gebruiken als vijfjarige. Hij houdt een tablet vast met op het scherm puntjes, waarmee zinnen in braille verschijnen. „Een keuzemenu”, zegt hij, terwijl hij razendsnel de zinnen voelt. Vroeger won hij braillewedstrijden op snelheid.

„Dit had ik graag gehad toen ik opgroeide”, zegt Wienholts, die ICT studeerde in Den Haag. Maar de meeste technische tools voor blinden, zoals een brailletablet, werden pas recent ontwikkeld. „Als blinde begin je school met een achterstand.”

Een ander kind tekende dolfijnen met oorschelpen. Hoe moet een blind kind weten dat een dolfijn die niet heeft?

Die achterstand heeft Wienholts, die „in een avondje” een AI-assistent heeft gecodeerd (in braille) die hem via z’n telefoon vertelt wat om hem heen te zien is, wel weggewerkt. Behalve dan wat populaire cultuur betreft: TikTok-filmpjes en internetmemes zijn nog altijd moeilijk over te brengen voor blinden en slechtzienden. „Als je een grap moet uitleggen, is de lol er wel snel van af”, zegt Wienholts. „Er is niet zoveel tactiele humor.”

Vindt hij dat erg? „Ik hoop dat de technologie eerst wordt ingezet voor nuttige dingen”, zegt Wienholts. „Dat ik over een paar jaar in een zelfrijdende auto rijd, wil ik liever dan een TikTok-video begrijpen.”

Het staat nu écht vast: koppen bij voetbal verhoogt de kans op dementie. Treft de KNVB ook maatregelen?

admin
June 5, 2025
0

Vastgesteld werd het al vaker, in verschillende onderzoeken: veel koppen verhoogt de kans op hersenletsel bij voetballers. Maar voor het eerst wordt er nu in Nederland van overheidswege voor gepleit dat die kennis consequenties moet hebben: in een donderdag gepubliceerd rapport adviseert de Gezondheidsraad om ‘herhaald hoofdcontact’ in voetbal – en andere contactsporten – te beperken.

De Gezondheidsraad, een onafhankelijk adviesorgaan van het ministerie van VWS, zette de afgelopen tijd alle internationale onderzoeken naar hersenletsel bij (oud-)voetballers op een rijtje. De conclusie: profvoetballers hebben twee tot drie keer zoveel kans op dementie als de gemiddelde populatie, vanwege de vele kopballen. Een totaalverbod op koppen zou drie op de vijf gevallen van dementie onder oud-profvoetballers kunnen voorkomen, zo becijfert de Gezondheidsraad: in Nederland zou dat gaan om naar schatting 86 gevallen per jaar.

Voor amateurvoetballers geldt het verhoogde risico op chronische hersenschade ook, zij het in mindere mate. En het verband is zichtbaar bij boksers en rugbyspelers, al zijn voor die sporten minder gegevens beschikbaar. Voor een verhoogde kans op de dodelijke spierziekte ALS en hersenaandoening parkinson ziet de Gezondheidsraad „aanwijzingen” in het internationale onderzoek, maar „overtuigend bewijs ontbreekt.”

Vele kleine impactmomenten

Een direct verband aantonen tussen herhaald hoofdcontact en hersenletsel is lastig: de schade is niet direct merkbaar, maar ontstaat door een opeenvolging van kleine impactmomenten – en niet door bijvoorbeeld één hersenschudding. Bovendien openbaren de gevolgen zich pas na vele jaren, zo niet decennia. Toch is de bewijslast inmiddels overtuigend, zo schrijft de Gezondheidsraad.

In Nederland werd één keer een oorzakelijk verband vastgesteld tussen koppen en hersenletsel: voormalige Sparta-speler Wout Holverda, die leed aan ernstige dementie, stelde zijn hersenen ter beschikking aan het UMC Amsterdam om na zijn overlijden te onderzoeken. Conclusie van dit postmortale onderzoek: Holverda’s ziekte was het gevolg van de vele kopballen in zijn carrière.

Eerder constateerden wetenschappers in onder meer Schotland (2019) en Zweden (2023) al een verhoogde kans op hersenletsel bij voetballers. Bij deze en andere onderzoeken waren in totaal meer dan 20.000 oud-voetbalprofs en topamateurs betrokken, zo blijkt uit een overzicht van de Gezondheidsraad. In de Verenigde Staten was al op grote schaal hersenschade geconstateerd bij voormalige boksers en american-footballspelers.

Een overtuigende controlegroep vormen bovendien de keepers. Die hebben, zo blijkt uit onderzoek, in tegenstelling tot veldspelers géén verhoogd risico op dementie. Het verschil? Ze koppen nauwelijks.

Een overtuigende controlegroep: keepers koppen nauwelijks, en hebben géén verhoogd risico op dementie

Lichtere ballen, geen lange uittrap

Alles bij elkaar opgeteld, zo constateert de Gezondsheidsraad, is er maar één conclusie mogelijk: koppen in het voetbal moet worden beperkt. Dit geldt zowel voor profvoetballers – die in hun carrière gemiddeld achtduizend keer koppen – als voor amateurs. Bij jeugdspelers zou die begrenzing nog vergaander moeten zijn, omdat kinderen – kleiner, met hersenen die nog volop in ontwikkeling zijn – nog kwetsbaarder zijn voor letsel dan volwassenen.

Over welke maatregelen er genomen moeten worden, doet de Gezondheidsraad geen uitspraak: in september komt de Nederlandse Sportraad op basis van dit advies met concrete voorstellen. Te denken valt aan het gebruik van lichtere ballen, minder koppen tijdens trainingen en een verbod op lange uittrappen door de keeper – een bal die vaak extra hard aankomt op het hoofd.

Verschillende landen hebben al stappen genomen om ‘herhaald hoofdcontact’ in het voetbal te beperken. Zo mogen profs en amateurs in Engeland en Schotland niet vaker dan één keer per week trainen op koppen en is het daar sinds afgelopen seizoen voor kinderen tot tien jaar helemaal verboden, net als in België en de Verenigde Staten. Als er tijdens een wedstrijd toch gekopt wordt, krijgt de tegenpartij een indirecte vrije trap.

In Nederland – waar 1,2 miljoen mensen lid zijn van een voetbalclub – is het nog lang niet zo ver. De KNVB is, in navolging van de internationale voetbalbonden UEFA en FIFA, tegenstander van een kopverbod of -beperking. In een recent boek over hersenletsel in het voetbal zegt Edwin Goedhart, de bondsarts van de KNVB, dat hij vreest voor maatregelen ‘voor de bühne’ terwijl er onvoldoende wetenschappelijk bewijs bestaat. Ajax-clubarts Niels Wijne laat zich in het boek in vergelijkbare bewoordingen uit: „Je moet natuurlijk goed uitzoeken of het wel echt gevaarlijk is.”

‘Kopbalverbod is juist schadelijk’

Dat argument – ‘we weten nog te weinig’ – is met dit advies definitief van tafel, zo maakt de Gezondheidsraad duidelijk. Koppen ís schadelijk, maatregelen zíjn vereist. De KNVB stelt in een eerste reactie op het advies nog steeds dat er „onvoldoende bewijs is om directe relatie tussen koppen en hersenletsel vast te stellen.” Volgens de voetbalbond zou een algeheel verbod op koppen in de jeugd „zelfs een negatief effect kunnen hebben”, omdat jeugdspelers weinig zouden koppen. „De KNVB legt de nadruk op het aanleren van de juiste koptechniek, zodat spelers op latere leeftijd op een veilige manier kunnen koppen.”

Bondsarts Goedhart was donderdag niet beschikbaar voor een reactie, hij is op trainingskamp met het Nederlands Elftal voor de WK-kwalificatiewedstrijd tegen Finland van komende zaterdag. Ook Ajax kan op dit moment „geen inhoudelijk zinnige reactie” geven, aldus een woordvoerder: de staf, onder wie clubarts Wijne, is op vakantie.

Voorzitter Evgeniy Levchenko van spelersvakbond VVCS pleitte al eerder voor een algeheel verbod op koppen in het voetbal. Hij ziet in het advies van de Gezondheidsraad een „voorzichtige eerste stap” in de richting van zo’n totaalverbod. „De UEFA en de FIFA zijn conservatief, ze willen geen verregaande maatregelen zolang ze niet zeker weten dat koppen tot hersenschade leidt”, zegt Levchenko. „Maar op een gegeven moment moet je de zaken omdraaien. Waarom zou je nog koppen als je niet honderd procent zeker weet dat het schadelijk is?”

Volgens Levchenko is voetbal „een prachtige sport, maar het heet niet voor niets voetbal. En zonder koppen kan voetbal nog steeds prachtig zijn.”

Waarom koos Trump juist deze landen voor zijn inreisverbod? En wat zijn de gevolgen voor andere reizigers?

admin
June 5, 2025
0

Woensdag kondigde president Donald Trump per decreet een inreisverbod af voor twaalf landen. De maatregel roept herinneringen op aan de zogenoemde ‘muslim ban’ uit Trumps eerste termijn, een negentig dagen durend inreisverbod voor inwoners van zeven overwegend islamitische landen, waarbij het verbod voor Syriërs voor onbepaalde tijd zou gelden. De reden is dezelfde: het brede en vage begrip ‘nationale veiligheid’. In het decreet uit 2017 werden inwoners uit deze landen gekoppeld aan terroristische aanslagen in de Verenigde Staten, waarbij werd verwezen naar de aanslagen van 11 september 2001. In het nieuwe decreet worden meer redenen aangevoerd en is de geografische spreiding breder. Vier vragen over de nieuwe travel ban.

1. Voor welke landen geldt nu een inreisverbod?

Voor Afghanistan, Myanmar, Tsjaad, de Republiek Congo, Equatoriaal Guinea, Eritrea, Haïti, Iran, Libië, Somalië, Soedan en Jemen geldt een compleet verbod. Volgens het Witte Huis vormen deze landen een „zeer hoog risico voor de Verenigde Staten”. Voor inwoners uit Burundi, Cuba, Laos, Sierra Leone, Togo, Turkmenistan en Venezuela geldt een gedeeltelijk verbod. Zij zouden een „hoog risico” vormen. Inwoners uit die laatste reeks landen kunnen geen visa meer krijgen in bepaalde categorieën (zaken- en studentenvisa). Ook wordt de geldigheidsduur van andere visa beperkt. Expliciet is opgenomen in de verordening dat deze nieuwe regels een asielverzoek voor inwoners uit die landen niet in de weg staat.

Amerikaanse media meldden dat vorig jaar zo’n 170.000 Amerikaanse visa voor inwoners uit deze landen zijn afgegeven.

2. Welke redenen geeft de Amerikaanse regering voor deze lijst?

In het decreet staat dat de regering de Amerikaanse burgers wil beschermen tegen „vreemdelingen die van plan zijn terroristische aanslagen te plegen, onze nationale veiligheid in gevaar brengen, hatelijke ideologieën verspreiden of op een andere manier misbruik maken van de immigratiewetten”. In een videoboodschap waarin hij zijn besluit toelichtte, verwees president Trump naar een recente aanslag in Boulder, Colorado. Een pro-Palestina demonstrant viel een groep pro-Israël demonstranten aan en verwondde er acht, van wie enkelen zwaar gewond werden. De man bleek de Egyptische nationaliteit te hebben – een land dat niet in het decreet wordt genoemd.

De regeringen van de landen op de lijst slagen er volgens het decreet niet in hun burgers afdoende te screenen voor zij uitreizen. Zij werken bovendien in de ogen van de Amerikanen onvoldoende mee aan het opnemen van uit de VS gezette landgenoten. En de burgers uit die landen hebben volgens het ministerie van Binnenlandse Veiligheid in de afgelopen jaren regelmatig langer in de VS verbleven dan hun visum toeliet.

In sectie 1, lid b) van het decreet staat nog een reden voor het uitsluiten van reizigers uit bepaalde landen. Zo op het oog een meer transactionele reden: landen die in de ogen van de Amerikaanse regering te weinig doen aan de uitwisseling van informatie die de VS over hun burgers willen hebben.

3. Hoe staat het met reizigers uit andere landen?

De context van dit nieuwe inreisverbod is een algemeen vijandige houding tegen vreemdelingen, waar alle reizigers last van kunnen krijgen. Buitenlanders die in de Verenigde Staten wonen, zonder geldige verblijfspapieren, maar soms ook mét worden in grote aantallen uitgezet. Ook naar landen waar zij niet vandaan komen, maar die een overeenkomst met Trump hebben gesloten om hen op te nemen, zoals Zuid-Soedan. Onlangs trok minister Noem van Binnenlandse Veiligheid de bijzondere status voor Afghanen in de VS in – velen van hen zijn hun land ontvlucht omdat zij met de Amerikaanse troepen daar hadden samengewerkt.

Aan de grenzen worden reizigers uit alle landen aan strenge controles onderworpen, waarbij hun telefoons worden afgenomen en wordt gekeken naar wat zij schrijven en delen op hun sociale media. Daarbij worden die burgers, of ze nu uit Canada, de Europese Unie of India komen, soms voor meerdere dagen vastgehouden in cellen aan de grens.

De regering-Trump wil ook het mes zetten in studentenvisa. Dat wil zeggen: in het conflict dat Trump heeft uitgelokt met de universiteit Harvard, waarvan hij vindt dat de leiding onvoldoende doet ter bescherming van Joodse studenten en om uitingen van steun voor de Palestijnen tegen te gaan, zullen niet langer visa worden verstrekt voor buitenlandse studenten die zich willen inschrijven aan Harvard.

4. Welke landen staan niet langer op Trumps lijst?

In 2017 lokte de muslim ban van Trump veel verontwaardiging uit – en juridische procedures, waardoor de president uiteindelijk vier versies van zijn decreet opstelde en het Hooggerechtshof één daarvan goedkeurde. De eerste lijst van uitgesloten landen leek destijds tamelijk willekeurig: Irak, Iran, Libië, Somalië, Soedan, Syrië en Jemen. Later werden Venezuela en Noord-Korea aan de lijst toegevoegd en Irak er weer afgehaald. Reizigers uit Saoedi-Arabië werden destijds wel toegelaten, hoewel het merendeel van de vliegtuigkapers die de aanslagen van 11 september 2001 pleegden, de Saoedische nationaliteit had.

Op de nieuwe lijst is Syrië niet langer opgenomen. Tijdens zijn reis door het Midden-Oosten eerder deze maand, ontmoette Trump de nieuwe president Ahmed al-Sharaa, die ooit een aan Al-Qaida gelieerde strijdgroep leidde. De Amerikaanse president noemde de Syrische leider een „jonge, knappe vent”.