Wie ‘formatiegebied’ hoort, zou zich iets groots en meeslepends kunnen voorstellen. Bellende journalisten en Kamerleden, het geluid van getik op toetsenborden. De werkelijkheid is wat saaier. Wie het deel van de Tweede Kamer betreedt dat na de verkiezingen die term is gaan dragen, ziet een geïmproviseerd geheel. Microfoons opgesteld tussen sluisdeuren. Wat stoelen en een bank voor journalisten. Automatenkoffie. Een zwart lint waarachter de onderhandelaars van PVV, VVD, NSC en BBB vragen beantwoorden.
De nietszeggende frases die ze daar nu al weken uitspreken – over „intensieve gesprekken” die in een „goede sfeer” verlopen – zullen er in elk geval nog twee weken te horen zijn. Uiterlijk 12 februari, presenteert informateur Ronald Plasterk het resultaat van de besprekingen.
Geert Wilders, Dilan Yesilgöz, Pieter Omtzigt, Caroline van der Plas en hun secondanten spreken elkaar inmiddels zo’n zeven weken. In het eindverslag dat Plasterk midden december presenteerde, adviseerde hij een formatieronde in twee fases. Éérst zouden de vier partijen onderzoeken of ze overeenstemming konden bereiken over wat omfloerst „een gezamenlijke basislijn voor het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat” werd genoemd. Pas als dat lukt, zouden ze verder praten over andere thema’s, zoals migratie en zorg.
Dat de vier partijen elkaar nog steeds zo’n vier keer per week treffen, betekent dat er in ieder geval genoeg overeenstemming is gevonden om de formatie niet te laten klappen. Volgens ingewijden is er bij partijen de wil om er onderling uit te komen. Het onderscheid dat Plasterk in zijn advies maakte, blijkt in de praktijk bovendien minder strikt dan op papier. Eerder deze maand lieten de onderhandelaars zich gezamenlijk bijpraten door de president van De Nederlandsche Bank, de directeur van het Centraal Planbureau en de hoogste ambtenaar van het ministerie van Financiën. Dat gesprek ging niet over de Grondwet. Betrokkenen bevestigen dat er inmiddels ook gepraat wordt over andere thema’s, maar benadrukken dat er over het eerste deel van het advies van Plasterk nog geen overeenstemming is.
De onderhandelende partijen zijn vooralsnog op hoofdlijnen aan het onderzoeken of ze op onderwerpen dicht bij elkaar kunnen komen. Dat geldt bijvoorbeeld voor het afschaffen van het eigen risico in de zorg. Dat onderwerp werd deze week weer actueel toen PVV-Kamerlid Fleur Agema, mede-onderhandelaar van Wilders in de formatie, geen steun wilde verlenen aan moties die oproepen tot verlaging en afschaffing van dat eigen risico. Het is een onderwerp waar de PVV zich jarenlang hard voor maakt. Maar nu regeringsdeelname mogelijk is, deed Agema wat de PVV coalitiepartijen altijd verwijt: zich voegen naar de omstandigheden, pas op de plaats maken met eigen idealen omdat het politiek beter uitkomt. Formatiepartners VVD en NSC zijn namelijk tegen afschaffing.
Lees ook
De PVV wil het eigen risico afschaffen, maar nu even niet
De worsteling van de PVV met deze voor haar nieuwe positie, als grootste partij formeren, was later in de week opnieuw zichtbaar toen PVV’er Emiel van Dijk in een debat een vraag kreeg van Jesse Klaver (GroenLinks-PvdA) over steun aan Oekraïne. De PVV wil die stopzetten en staat daar in de formatie alleen in. Van Dijk bleef bij dat standpunt, maar zei ook dat zijn partij „wel voorstander is van mensen die wél financiële steun willen geven”. Hij vervolgde: „Als u financiële steun wil geven is dat geen enkel probleem, als andere landen F16’s willen sturen, geen enkel probleem.”
Het grote verschil tussen de partij van Wilders en de andere onderhandelende partijen: de PVV kent geen leden die zich kunnen roeren, die willen bijsturen en Wilders ter verantwoording kunnen roepen. VVD’er Dilan Yesilgöz heeft daar haar handen juist vol aan. De vorige keer dat ze het congres toesprak, voor de Tweede Kamerverkiezingen, was ze nog de grote belofte die met open armen ontvangen werd. Deze zaterdag komen VVD-leden bijeen voor een partijcongres en dat aanvankelijke enthousiasme leeft allang niet meer bij iedereen. VVD’ers lieten de afgelopen tijd in media hun zorgen en onvrede klinken over de koers van hun partij – of liever: het gebrek daaraan. Het congres is een belangrijk moment voor Yesilgöz, die zal moeten proberen haar verdeelde leden tevreden en gerust te stellen.
NSC’ers volgen het nauwgezet. Hoewel minder luid, leven daar in de fractie en bij leden zorgen over de gesprekken met de PVV. De partij van Pieter Omtzigt is weliswaar jong, vorig jaar zomer pas opgericht, er lopen veel politici met ervaring rond. En zij weten: het ongewenste zoeklicht is een wisselbokaal.
Lees ook
De VVD raakt steeds dieper verdeeld, en kan Dilan Yesilgöz nog íéts goed doen?
