Was het antimoon dat Wolfgang Amadeus Mozart de das omdeed? Toegediend door zijn eigen arts? De Britse arts, farmacoloog en muziekliefhebber Ian James was daarvan overtuigd. Hij deed zijn theorie in oktober 1991, 200 jaar na Mozarts dood, uit de doeken in een toespraak voor de door hem opgerichte British Association for Performing Arts Medicine.
Mozart had reuma en in de 18e eeuw was antimoon onderdeel van de gangbare behandeling hiertegen, betoogde James. De bijwerkingen die rond het overlijden van de componist zijn genoteerd zouden passen bij antimoonvergiftiging: flauwvallen, gezwollen handen en voeten, depressie, uitputting, bleke huid, etterende wonden en nierschade.
Antimoon (nummer 51 in het periodiek systeem) is een broos metaal en wordt voornamelijk gewonnen uit het mineraal stibniet. Daar is ook het symbool voor het element van afgeleid: Sb. Gemalen tot een zwart poeder werd stibniet al in het oude Egypte gebruikt om zwarte lijntjes rond de ogen te tekenen.
Antimoon is giftig maar is lange tijd gebruikt om te genezen. De Middeleeuwse geneeskunde draaide om het evenwicht van vier levenssappen: bloed, slijm, gele gal en zwarte gal. Pillen van antimoon werden gebruikt als laxeermiddel en om braken op te wekken. De pillen waren kostbaar, dus nadat ze het lichaam verlaten hadden werden ze afgewassen en hergebruikt. Zo’n pil gold zelfs als erfstuk.
De pillen raakten later in onbruik, maar het idee dat antimoon goed was om ziekte uit te drijven nog niet. In de 17e eeuw werd het idee toegepast door wijn in een beker van antimoon een nachtje te laten staan en vervolgens op te drinken. Nu speelt antimoon alleen nog een rol in de antroposofische geneeskunde, stibiumzalf is bijvoorbeeld te koop als middel tegen aambeien.
Tegenwoordig wordt antimoon onder meer gebruikt als brandvertrager in plastics, zoals in brandwerende polyester kleding. In de jaren 90 ontstond maatschappelijke onrust rond antimoon. In matrasbeschermers zou antimoon wiegendood veroorzaken, maar dit verband is later ontkracht. Een decennium later raakte de aanwezigheid van antimoon in kleding en speelgoed wederom controversieel door een rapport van Greenpeace, ook al bleven de aangetroffen hoeveelheden binnen de limiet.
Dat een giftige stof in een product zit betekent niet dat het ook een risico is voor de gezondheid. Het gaat om de dosis die je binnenkrijgt. In de alledaagse omgeving is het risico op antimoonvergiftiging miniem, blijkt uit overzichtsstudies. Ook brandweerlieden die voortdurend kleding dragen met veel antimoon bleken geen risicovolle hoeveelheden in hun lichaam te hebben.
Tot slot nog even over Mozart. Hij overleed in 1791 op 35-jarige leeftijd in Wenen. Over de doodsoorzaak zijn sindsdien talloze theorieën geopperd. In reactie op de antimoon-theorie van James kwam een Australische arts met de suggestie dat Mozart overleed aan een streptokokkeninfectie. Op dat moment leden in Wenen veel mensen hieraan, en Mozart was nou eenmaal vatbaar voor ziektes. Volgens een wildere theorie zou Mozart vergiftigd zijn door zijn rivaal, Antonio Salieri. Dat verhaal kreeg populariteit door de film Amadeus uit 1984. Maar definitief bewijs – voor welk van de theorieën dan ook – ontbreekt vooralsnog.
