Corona blijft gevaarlijk voor risicogroepen

Corona is in Nederland een gewone infectieziekte geworden. Het coronavirus, dat maandag drie jaar geleden voor het eerst officieel in Nederland werd vastgesteld, is nu endemisch. Dat meldde het Outbreak Management Team (OMT) donderdag aan het kabinet. Een mijlpaal, maar voor veel mensen nog niet het einde. Zes vragen over deze nieuwe fase.

1 Hoe wijdverbreid is het virus nog in Nederland?

Hoeveel mensen nu corona hebben, is niet te zeggen omdat er nog maar weinig getest wordt. In een laatste gedragsonderzoek uit januari zei nog 53 procent van de Nederlanders te testen bij klachten. Maar op basis van een aantal indicatoren, zoals virusdeeltjes in het riool en steekproeven, staat de coronathermometer van het RIVM nu op ‘laag’: het virus heeft nog maar weinig invloed op de samenleving en de zorg. In de week van 13 februari werden per dag 81 mensen met corona in het ziekenhuis opgenomen. De ene week zijn het er meer dan de andere, maar gemiddeld zijn het relatief kleine aantallen. Van alle IC-bedden werd minder dan 2 procent bezet door Covid-patiënten.

Dat betekent overigens niet dat de druk op de zorg ook voorbij is. Onder verplegend personeel was het ziekteverzuim half februari nog bijna 8 procent. Sinds eind januari is er geen oversterfte meer: er overleden dus niet meer mensen dan normaal in deze periode. Eerder kwam al het nieuws dat er geen nieuwe virusvarianten waren gevonden in afvalwater van vliegtuigen afkomstig uit China.

2 Wat betekent het uitroepen van de endemische fase voor kwetsbare groepen?

Veel kwetsbare mensen voelden zich al langer niet veilig: mensen houden geen afstand meer, bijna niemand draagt nog mondkapjes en een steeds kleiner deel van de mensen met klachten doet een test of blijft uit voorzorg thuis.

De endemische fase verandert niets aan het virus zelf, dat wordt voor mensen met een verminderde afweer niet ineens minder bedreigend. Daarom krijgen zorgpersoneel en mantelzorgers het advies om contact met kwetsbare mensen te vermijden als ze klachten hebben. En ook in bijvoorbeeld verpleeghuizen zouden patiënten mondkapjes moeten blijven krijgen. Nu de GGD stopt met testen, kunnen risicogroepen daar ook niet meer terecht. Dan zullen ze naar een arts moeten of een zelftest moeten doen.

Lees meer over de endemische fase: ‘Het is gevaarlijk om te denken dat dit het eindspel is’

3 Worden alle testlocaties nu opgedoekt?

De PCR-teststraten van de GGD kunnen wat het OMT betreft worden gesloten, voor zover dat nog niet was gebeurd. Maar de GGD moet wel weer snel kunnen opschalen, ook voor uitbraken van andere infectieziekten. Als veel mensen ernstig ziek worden, de verspreiding snel gaat, de druk op de zorg stijgt en antigeenzelftesten niet goed werken, moeten ze weer open kunnen. Maar de kans is klein dat dat opnieuw nodig is, verwacht het OMT. Scholen kunnen stoppen met het uitdelen van zelftesten.

Ook voor zorgmedewerkers is er geen advies meer om te testen. Wie klachten heeft draagt een mondmasker en houdt zich aan de hygiëneregels. Instellingen kunnen zelf strengere regels hanteren.

4 Wat moet je nu doen als je klachten hebt?

Covid is geen griepje, maar omdat de afweer in de bevolking inmiddels hoog is, kan Nederland volstaan met algemene maatregelen, die gelden voor alle luchtweginfecties. Ook als je verkouden of grieperig bent word je geacht in je elleboog te niezen, je handen goed te wassen en thuis te blijven. Het OMT vindt dat de samenleving er rekening mee moet houden dat virussen voor sommige mensen echt levensbedreigend zijn. Het advies is: blijf zoveel mogelijk thuis bij een luchtweginfectie en werk thuis als dat kan. Draag een mondkapje als je contact met kwetsbare mensen niet kunt vermijden. Zorg voor voldoende ventilatie.

Er is overigens nog geen nieuw vaccinatiebeleid. Daarover moet de Gezondheisraad adviseren.

5 Hoe kan Nederland corona endemisch verklaren terwijl de pandemie volgens de WHO nog niet voorbij is?

Het OMT baseert zijn advies op de epidemiologische situatie in Nederland, en die verschilt met die van andere landen. Sinds het voorjaar van 2022 is het reproductiegetal van het SARS-CoV-2-virus in Nederland rond de waarde van 1 gebleven, terwijl er vanaf die tijd geen ingrijpende contactbeperkende maatregelen meer van kracht waren, schrijft het OMT. Dat betekent dat de exponentiële groei van besmettingen zich naar verwachting niet meer plotseling zullen voordoen. Internationale onderzoeken laten zien dat de huidige omikronvariant van het virus een lager risico geeft op ziekenhuisopname dan voorheen met de alfa- en deltavarianten. Daarnaast is uit steekproeven gebleken dat bijna de hele Nederlandse bevolking (97,5 procent) nu immuniteit heeft opgebouwd door vaccinatie of door een doorgemaakte corona-infectie. Dat helpt om grote besmettingsgolven te dempen, en daarmee is corona een beheersbare infectieziekte geworden.

Niet overal is inmiddels zo’n hoge immuniteit bereikt als in Nederland. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft de bijzondere noodtoestand die het in januari 2020 uitriep vanwege corona nog altijd niet ingetrokken. In een toelichting zei WHO-baas Tedros dat hij wel verwachtte dat deze toestand tegen het eind van 2023 zou kunnen worden opgeheven. De WHO adviseert tot die tijd onverminderd dat landen overal ter wereld maatregelen in stand moeten houden om de verspreiding van het virus tegen te gaan, inclusief het dragen van mondkapjes in besloten ruimtes.

6 Wordt het virus nog wel in de gaten gehouden?

Er zijn, schrijft het OMT, 144 instrumenten om het virus in de gaten te houden. Om de verspreiding van het virus te monitoren, zullen er nog steeds metingen in het rioolwater en onder de bevolking worden gedaan. Huisartsen registreren griep en luchtweginfecties, deze data worden belangrijker nu de teststraten verdwijnen. Daarnaast zitten onder meer het Erasmus MC en het RIVM in internationale gremia die informatie over nieuwe virusvarianten verzamelen en de ernst ervan inschatten. Het OMT blijft gewoon bestaan.