Cel-atlas is begin van betere aanpak endometriose


Menstruatieklachten Voor het eerst zijn honderdduizenden cellen van woekerend baarmoederslijmvlies in kaart gebracht.

Ongeveer 10 procent van de vrouwen in vruchtbare levensfase heeft endometriose.
Ongeveer 10 procent van de vrouwen in vruchtbare levensfase heeft endometriose.

Foto ANP

Ongeveer tien procent van de vrouwen in de vruchtbare levensfase heeft last van endometriose – en toch was tot nu toe weinig bekend over het woekerend weefsel dat vrouwen maandelijks zoveel ellende kan bezorgen. Deze week kwam onderzoek naar buiten dat endometriose-cellen uitgebreid in kaart brengt. Dat kan het begin zijn van betere behandelingen.

Bij endometriose – niet te verwarren met een vleesboom – groeit weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies op plekken waar het niet hoort, zoals op de eierstokken, op het buikvlies of in de blaas- en darmwand. Het doet mee aan de menstruatiecyclus, maar het bloed kan het lichaam niet uit en dat kan ontstekingen opleveren. Veel vrouwen hebben hierdoor rond de menstruatie hevige klachten, zoals buikpijn, hoofdpijn en vermoeidheid, of blaas- en darmproblemen. Ook kunnen vrouwen minder vruchtbaar of zelfs onvruchtbaar worden door deze aandoening.

Veel vrouwen hebben hierdoor rond de menstruatie hevige klachten

Vrouwen met klachten krijgen pijnstillers en hormonen voorgeschreven, bijvoorbeeld in de vorm van anticonceptie. Een volgende stap is om alle hormoonactiviteit te onderdrukken, maar daardoor komen vrouwen zolang ze de medicijnen gebruiken in de overgang. Ook kan het weefsel chirurgisch worden verwijderd. In uiterste gevallen worden eierstokken en baarmoeder weggehaald. De Amerikaanse actrice en scenarist Lena Dunham liet dit al op haar 31ste doen.

400.000 cellen

De onderzoekers, die hun bevindingen publiceerden in Nature Genetics, namen weefsel af van 21 vrouwen met en zonder klachten, in totaal zo’n 400.000 cellen. Door middel van single cell rna-sequencing, een relatief nieuwe techniek, brachten ze de cellen stuk voor stuk in kaart. Ze keken niet alleen naar weefselcellen, maar ook naar bloedvatcellen en immuuncellen. Zo konden ze zien dat de genexpressie, die bepaalt hoe cellen zich gedragen, bij endometriosecellen in de eierstokken anders is dan bij cellen op het buikvlies. Bij stukjes weefsel die zich diep hechten werden kenmerken gezien die te maken hebben met zenuwingroei. Dat toont volgens de onderzoekers dat deze subgroep een belangrijk doelwit moet zijn voor de behandeling van endometriose.


Lees ook: Je hoeft menstruatieklachten niet normaal te vinden

De specifieke eiwitten die in beeld zijn gekomen, kunnen wellicht helpen om met bloedonderzoek makkelijker een diagnose te stellen. Nu gebeurt dat met inwendig onderzoek, een echo of MRI-scan, of een kijkoperatie.

Eierstokkanker

De vraag is of het gebruik van hormonen door de onderzochte vrouwen de gen-expressie van de cellen heeft beïnvloed, zegt Annemiek Nap, hoogleraar voortplantingsgeneeskunde in het Radboudumc. Toch spreekt ze van een prachtige studie. „Nog nooit is zo goed naar individuele endometriosecellen gekeken.”

Patiënten hebben niet direct profijt van deze cel-atlas, „maar het is wel een mooie basis voor meer onderzoek. Het laat zien dat er verschil in activiteit van diverse celtypen bestaat. Op basis daarvan kun je nadenken over toegespitste behandeling van verschillende typen endometriose.”

Het onderzoek brengt volgens Nap geen nieuws op het gebied van eierstokkanker. „De kans op eierstokkanker bij vrouwen met endometriose is weliswaar iets groter, maar nog steeds heel klein. Zonder is het 0,7 procent voor vrouwen onder de 70 jaar, mét is het 1,4 procent.”

Anders dan de onderzoekers, die endometriose „onderbestudeerd” noemen, zag Nap de laatste jaren een spectaculaire toename van studies naar wat lang weggezet werd als een vrouwenkwaal. Toch is er nog steeds te weinig aandacht voor endometriose, vindt ze. „Door gebrek aan kennis denken veel vrouwen dat zoveel pijn rond de menstruatie erbij hoort.” Nap vindt het fantastisch dat huisartsen nu werken aan een richtlijn voor buikpijn bij de menstruatie. „Zodat vrouwen niet meer horen: leer er maar mee leven.”