Geert en Caroline stonden voor de camera’s te genieten van de aandacht. Iedereen kon aan hun gegiechel aflezen: beter dan dit gaat het voor die twee niet worden. Alle ogen zijn op hen gericht, zij hoeven alleen doodsimpele vragen te beantwoorden. Hoe gaat het mevrouw van der Plas? Hoe hangt de vlag erbij meneer Wilders? Zodra het ingewikkeld wordt, mogen ze de joker trekken: „Daar ga ik niets over zeggen.” Je ziet ze shinen. Het liefst zouden ze de hele regeerperiode zo doorgaan. Hetzelfde zou gebeuren als we populisten zouden kiezen voor een naderende hersenchirurgie. Ze zouden giechelend in het licht van de operatiekamer staan als Caroline en Geert. Iedereen heeft ze voor chirurg aangezien. Stop de tijd. Niet doorgaan naar de operatietafel. Dan moeten ze een regering vormen en sterft de patiënt geheid.
Eerder deze week twitterde Caroline bij beelden van studentenprotesten in Amsterdam: „Schoonvegen die bende en oppakken dat tuig.” Dezelfde volksvertegenwoordiger die begrip kon opbrengen voor boeren die wegen blokkeerden met trekkers en van huis meegenomen troep in brand staken, vindt dat studenten voor soortgelijke vergrijpen maar met veel minder pk, in de nor moeten worden gesmeten.
Ik begrijp heus dat populisten ook maar mensen zijn die de wandaden van de eigen clan met de mantel der liefde bedekken en in dezelfde beweging de brandstapel aansteken voor de kleinste vergissing van de tegenstander, maar daarna verwacht ik wel een knappe stunt in de kunst van recht praten wat krom is. Dat de een daar beter in is dan de ander begrijp ik ook, maar van landelijke politici mag je prestaties op niveau verwachten. In redeneren, goedpraten en rondbreien, moeten zij tot de nationale top behoren. Misschien was de vergelijking met neurochirurgen wat overdreven, maar een uit de kom gerukte bewering moeten ze wel terug de kom in kunnen kletsen. Bij deze huidige volksvertegenwoordigers lijkt het of ze niet eens proberen de waanzin die ze over ons uitstorten recht te breien. Caroline verklaart niet waarom ze de inkomsten van de veehouderij altijd boven alles lijkt te stellen. Wilders vertelt niet wie de arbeid die migranten verrichten, gaan overnemen als hij de landsgrenzen op het fantasieslot heeft gekregen.
Voor de zetels die partijen bezetten, worden ze ruim betaald van onze belastingcenten. Daarmee kunnen ze allerlei fractiemedewerkers en speechschrijvers in dienst nemen. Die moeten zorgen dat de flauwekul die hun partijleiders uitkramen er bij ons een beetje lekker ingaat. Dat gebeurt nu niet. Schaamteloos presenteren coalitiepartners hun tegenstrijdige, onhoudbare kletskoek alsof wij te dom zijn om die te doorzien. „Ja, giechel giechel, we zijn een regeerakkoord aan het maken en woensdag is het af.” Het is minachting van het volk 2.0, niet door de elite, maar door populisten.
Bij de pro-Palestijnse demonstratie in Amsterdam zijn donderdagavond drie mensen opgepakt. Dat meldt een woordvoerder van de Amsterdamse politie aan persbureau ANP. Ze zijn opgepakt vanwege belediging en opruiing.
De politie meldt in een bericht op X dat de rust op het Spui, waar de demonstratie eindigde, inmiddels is wedergekeerd. Daarvoor heeft de mobiele eenheid enkele charges uitgevoerd, onder meer toen betogers een bus van de ME probeerden tegen te houden.
De politie zegt nog wel „zichtbaar aanwezig” te blijven in de stad om te kunnen reageren op eventuele ongeregeldheden.
Lees ook Actievoerders vertrokken, demonstratie in Amsterdam voorbij
De mobiele eenheid (ME) heeft donderdagavond ingegrepen bij de pro-Palestijnse demonstratie in Amsterdam. Op beelden van de Amsterdamse stadszender AT5 is te zien dat de ME flinke klappen uitdeelt aan betogers op het Spui.
De politie zegt in een bericht op X dat de sfeer op het Spui „onrustig” was. Inzet van de politie was „noodzakelijk om de orde te herstellen”. De betogers begonnen de avond op Roeterseiland en zijn vervolgens in een mars door de stad heen gelopen. Ze eindigden bij het Maagdenhuis op het Spui, waar het bestuurlijk centrum van de Universiteit van Amsterdam (UvA) zit. Daar gingen de paar duizend betogers zitten.
Lees ook ME grijpt in bij demonstratie in Amsterdam, charges uitgevoerd
Een paar duizend pro-Palestijnse betogers hebben zich inmiddels aangesloten bij de demonstratie in Amsterdam donderdagavond. Zij hebben Roeterseiland van de Universiteit van Amsterdam (UvA) verlaten en trekken in een mars richting het centrum van Amsterdam. Dat melden Het Parool en persbureau ANP.
Het is niet bekend waar de betogers heen gaan. Bij de demonstratie, die zich onder andere richt tegen het optreden van de politie bij de studentenprotesten de afgelopen dagen, zijn vele agenten en de Mobiele Eenheid aanwezig. De politie zegt in een bericht op X dat de ME aanwezig is om „escalatie te voorkomen”. De groep is rond 19.45 uur begonnen aan een mars vanaf de Roetersstraat.
Ook in Utrecht wordt gedemonstreerd: daarbij zijn zo’n tweehonderd mensen aanwezig. Zij zijn op het Domplein aangekomen na een mars en houden daar een sit-in.
De demonstranten trekken weg vanaf Roeterseiland.Foto Ramon van Flymen/ANPIn Amsterdam protesteren een paar duizend mensen tegen het politieoptreden van de afgelopen dagen.Foto Ramon van Flymen/ANP
Lees ook Opnieuw demonstraties: honderden mensen aanwezig bij Roeterseilandcampus
De Amsterdamse burgemeester Femke Halsema staat achter het optreden van de politie bij de pro-Palestijnse demonstraties van de afgelopen dagen. Ze vindt niet dat er te hard is opgetreden, zegt ze donderdagavond in NPO Radio 1-programma Dit is de Dag. „Er is geweld gebruikt na talloze waarschuwingen om te vertrekken.”
Na de demonstraties klonk uit verschillende hoeken kritiek op geweld dat door politieagenten en de Mobiele Eenheid werd ingezet tegen demonstranten. Ook was er beperktere kritiek op geweld dat actievoerders gebruikten tegen agenten. Begrip voor kritiek op het politieoptreden heeft Halsema niet. „Ik denk dat het juist is geweest”, zei Halsema. „Gisteren ging het om mensen die binnengedrongen waren in een gebouw, daar gruwelijke vernielingen hebben aangericht, die kunstwerken van het dak hebben gesmeten om hun barricades te versterken, die stenen uit de straat hadden gehaald. Dat is geen demonstratie meer en dan mag de politie op een gegeven moment optreden.” Ze sluit niet uit dat „in een individueel geval” buitensporig is opgetreden, maar benadrukt dat het besluit om politiegeweld in te zetten altijd een weloverwogen beslissing is.
Deze donderdagmiddag heeft Halsema overleg gevoerd met de Universiteit van Amsterdam, waar de protesten plaatsvonden. Ze hoopt vooral dat er een gesprek op gang kan komen tussen studenten en het universiteitsbestuur. Halsema benadrukt dat protesteren een grondrecht is en heeft zelf vroeger deelgenomen aan demonstraties, maar zegt dat bij bezettingen „een grens wordt overschreden”. Donderdagavond verzamelden duizenden demonstranten zich op de Roeterseilandcampus, waarna ze richting andere delen van Amsterdam vertrokken.
Lees ook Opnieuw demonstraties: honderden mensen aanwezig bij Roeterseilandcampus
Voor Miguel Mansur was woensdag een dag van hoop en teleurstelling. Na twee jaar werd er eindelijk gestemd over het wetsvoorstel van het Arubaanse Statenlid voor invoering van het homohuwelijk. Tijdens het debat, dat veertien uur duurde, leek hij even een meerderheid te halen. Maar rond 11 uur ‘s avonds staakten de stemmen: 10-10.
Wat een mijlpaal kon worden voor de homogemeenschap op Aruba werd een sof. „Het was frustrerend, ook omdat de grootste regeringspartij MEP alles deed om het proces te saboteren”, vertelt Mansur. „Er werden smerige spelletjes gespeeld. Men probeerde eerst de stemprocedure, die al 27 jaar hetzelfde is, te veranderen. We stonden er goed voor, maar één Statenlid maakte op het laatste moment een deal met de MEP en stemde tegen. Spijtig, maar in juni gaat het ons lukken.”
Voor Mansur en zijn medestanders is de uitslag een tijdelijke tegenslag, want op 31 mei zal de Hoge Raad in Den Haag waarschijnlijk oordelen dat het homohuwelijk alsnog moet worden ingevoerd op Aruba en Curaçao. „In december adviseerde de advocaat-generaal al aan de Hoge Raad dat het eerdere oordeel van het Hof van Willemstad, dat paren van hetzelfde geslacht in Aruba en Curaçao met elkaar kunnen trouwen, in stand kan blijven,” aldus Mansur. „Het zal dan hopelijk binnen enkele weken formeel rond zijn.”
Nederland was in 2001 het eerste land ter wereld dat het homohuwelijk legaliseerde. Maar 23 jaar later is dit op Curaçao, Aruba en Sint Maarten (CAS) nog altijd niet toegestaan. Kenners van de regio noemen de invloed van de kerk en het behoudende bestuur als belangrijkste redenen. Het Caribisch gebied is conservatief wat betreft seksuele relaties. Sommige eilanden, zoals St Kitts, Montserrat en Dominica, hebben recent homoseksuele handelingen uit het strafrecht gehaald. Op Jamaica, Grenada en in Guyana staan hier nog steeds celstraffen op.
Lees ook Stellen van hetzelfde geslacht moeten kunnen trouwen op Aruba en Curaçao, oordeelt hof
Langzaam proces
Ook in het Caribische deel van het Koninkrijk kaarten veel politici lhbti-rechten liever niet aan, uit angst stemmen te verliezen. „Er is met dit onderwerp vaak sprake van politieke lafheid”, stelt Quincy Grigorie, leider van oppositiepartij PAR op Curaçao. „Terwijl de bevolking juist moet worden geïnformeerd en opgevoed. Dat is leiderschap tonen. Zoals het op Curaçao gaat, is simpelweg niet meer acceptabel.”
De PAR is zelf overigens ook geen expliciet voorstander van het homohuwelijk. De partij wil wel „een goede vorm van geregistreerd partnerschap, in navolging van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens”, zegt Grigorie. Dit Hof besliste in 2010 dat lidstaten van de Raad van Europa zelf mogen beslissen of zij het huwelijk openstellen voor homoseksuelen.
Het standpunt van PAR is typerend voor de dubbele houding op de eilanden. Lhbti-relaties worden tot op zekere hoogte getolereerd, en er zijn politici en artiesten die openlijk gay zijn. Maar de wettelijke emancipatie van homo’s wordt niet geregeld.
In oktober 2010, toen de Nederlandse Antillen bestuurlijk werden ontbonden, kwam er voor het eerst enige beweging. De drie kleinere eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba (BES) werden bijzondere gemeenten. Hier werd in 2012 de Nederlandse wetgeving van kracht, waaronder het homohuwelijk. Op de CAS-eilanden gebeurde dit niet. Zij werden aparte landen binnen het koninkrijk, met hun eigen parlement en wetgeving.
„Het is een langzaam proces”, verzucht Lysanne Charles, kunstenaar en lhbti-activist op Sint Maarten. Ze ziet dat de houding van de bevolking maar langzaam verandert. „Voor vrouwen is een same sex relation iets gemakkelijker dan voor mannen, maar trouwen is op Sint Maarten ook voor ons onmogelijk.”
De achterstelling van homoseksuelen is op meer vlakken merkbaar, zegt Charles. „Uit een onderzoek van enkele jaren terug blijkt dat gay stellen worden gediscrimineerd bij het zoeken naar woningen: sommige verhuurders weigeren hen. Anderen worden op het werk lastiggevallen. Bijvoorbeeld door collega’s die religieuze muziek in hun nabijheid gaan afspelen, of antihomoseksuele passages uit de Bijbel voorlezen.”
‘Koloniaal’ vonnis
Opmerkelijk is dat de CAS-eilanden ondanks de conservatieve cultuur gewilde bestemmingen zijn voor homotoerisme, vooral uit de VS. Verschillende hotels en bars op de eilanden zijn expliciet gay friendly. Aruba is op papier het meest progressieve van de drie landen. Sinds 2021 is hier geregistreerd partnerschap mogelijk voor homoparen. Maar trouwen kunnen ze hier niet.
In 2021 spanden twee lhbti-belangenorganisaties een rechtszaak aan tegen Aruba en Curaçao: zij eisten een einde aan de discriminatie van homoparen. Eind 2022 stelde het Gemeenschappelijk Hof van Justitie in Willemstad hen in het gelijk. Het Burgerlijk Wetboek van de eilanden stelt dat een huwelijk alleen tussen man en vrouw kan worden gesloten, maar de rechter oordeelde dat dit strijdig is met de discriminatiebepaling en het gelijkheidsbeginsel in de Grondwet.
De regeringen van Curaçao en Aruba gingen daarop in november vorig jaar in cassatie. De landsadvocaat van Curaçao trok in zijn pleidooi een breed palet aan argumenten uit de kast. Het homohuwelijk lag maatschappelijk „te gevoelig” en de parlementen moesten hierover beslissen, niet de rechter. Ook noemde hij het vonnis „koloniaal”. Het zette de deur open naar huwelijken van „pedofielen, trio’s en mensen die zich man noch vrouw noemen”.
Ook buiten de rechtszaal liepen de gemoederen op. Kleine evangelische kerken hielden ‘pro-familie-marsen’ en dienden petities in. In maart schreven orthodoxe gemeenten op de CAS-eilanden een open brief aan de Hoge Raad. Ze stelden dat „mentale stoornissen onder homoseksuelen vaker voorkomen omdat hun geaardheid een schending is van Gods interne wet”.
Ruim driekwart van de Caribische eilandbewoners rekent zich tot een kerk, en de meesten zijn tegen het homohuwelijk. De katholieke kerk, de grootste gemeenschap, probeert een tussenpositie in te nemen. „Wij zijn als kerk moeder én leraar”, zegt pater Gregorio Redoblado van het bisdom Willemstad, dat alle zes Nederlands-Caribische eilanden omvat.
„Als moeder hebben we begrip voor onze kinderen die homoseksueel zijn: we begrijpen hun worsteling”, zegt Redoblado. „Paus Franciscus heeft compassie voor hen. Hij zei: wie ben ik om over hen te oordelen? Maar we zijn ook leraar in christelijke moraliteit. De doctrine van de kerk is dat homoseksualiteit intrinsiek ongeordend is, dus tegennatuurlijk.”
Het bisdom wijst een kerkelijk homohuwelijk af, maar een burgerlijk homohuwelijk niet. Redoblado: „De regering heeft het recht dit in te voeren. Het is een burgerlijke unie. We respecteren de wet. Daarom hebben wij de brief van de evangelisten niet getekend. Zij wijzen ook het civiele homohuwelijk af.”
Bakstenen in de tuin
Mocht deze zomer het homohuwelijk worden ingevoerd op de CAS-eilanden, dan is dit nog geen garantie dat de tolerantie voor gays zal toenemen. Het aantal homohuwelijken dat sinds 2012 op de drie Caribische eilandgemeenten is afgesloten, is opmerkelijk laag.
Op Sint Eustatius zijn sinds 2012 welgeteld vijf homoparen getrouwd, waarvan slechts één stel van het eiland zelf. De gemeenschap (3.100 inwoners) is klein en de dominante kerken zijn hier de Methodisten en de Zevendedagsadventisten, die afwijzend staan tegenover lhbti-rechten. Sommige Statianen noemen mannelijke homo’s „anti-man”, en op scholen praten docenten liever niet over seksuele diversiteit in de les, ook al is dat wettelijk verplicht.
Bonaire is met 23.000 inwoners groter, en er wonen meer Europese Nederlanders, maar de acceptatie van homo’s is hier niet wezenlijk verbeterd, stelt Judith Brekelmans van Fundashon EQ, dat opkomt voor de lhbti-gemeenschap. „Er zijn hier in 2012 drie Nederlandse wetten doorheen geperst die gevoelig liggen: abortus, euthanasie en het homohuwelijk. Vooral het homohuwelijk leidde tot nare reacties. Vorig jaar organiseerden we voor het eerst een pride. We werden bedreigd: ik vond bakstenen in de tuin.”
Bonaire is een populaire trouwlocatie voor gay toeristen, maar sinds 2012 zijn er slechts twintig homoparen van het eiland zelf getrouwd. „Ik ken genoeg gay Bonairianen die bewust in Nederland trouwen en eenmaal terug weer doen alsof ze hetero zijn. Men wil hier niet in the picture. De enige winst van het homohuwelijk is dat bestuurlijke zaken beter zijn geregeld, dus AOW, hypotheek, levensverzekeringen. Maar adoptie is voor homo’s nog steeds niet mogelijk.”
Brekelmans is ook teleurgesteld over de houding van sommige jongeren, vooral die binnen de opkomende evangelische gemeenschappen als de Pinkstergemeente. „Je moet bedenken: tijdens de slavernij en lang daarna moesten zwarte mensen hard vechten voor hun rechten. Slaven mochten hier niet trouwen. Ik word er dan verdrietig van als zwarte Bonairianen zich nu tegen het homohuwelijk keren. Dat voelt als een harde afwijzing.”
Er zijn meer mensen die denken dat het nog een generatie kan duren voor homoseksualiteit breder geaccepteerd wordt op de Caribische eilanden. Zoals Carl Buncamper, voormalig raadslid op Saba. Hij ziet wel dat de onrust die in 2012 ontstond rond de invoering van het homohuwelijk inmiddels is gezakt. „Ook het bestuur was bevreesd dat Saba een ‘little fairy island’ zou worden, omdat gay toeristen hier graag komen trouwen. Maar dat is nu voorbij.”
Of de homo-emancipatie zal doorzetten, hangt volgens hem van meerdere factoren af. „Ten eerste dat er op scholen meer aandacht komt voor seksualiteit in het burgerschapsonderwijs. Maar de vraag is ook: is de gay gemeenschap hier bereid zelf de nek uit te steken?”
Buncamper ziet dat er meer liberale jongeren zijn die zaken durven aankaarten. Maar hij kent ook nog veel homo’s die de kast niet uit durven. „Ze zijn netjes getrouwd en weten niet hoe dat moet, zijn bang om onrust te veroorzaken. De houding bij anderen blijft dan hetzelfde – ergens tussen tolereren en echt accepteren in.”
Bij de Roeterseilandcampus van de Universiteit van Amsterdam (UvA) zijn donderdagavond opnieuw enkele honderden demonstranten samengekomen. Ook de politie is in groten getale aanwezig, meldt persbureau ANP. De actievoerders willen dat de universiteit alle banden met Israëlische organisaties verbreekt.
De pro-Palestijnse actiegroep Amsterdam Student Encampment riep donderdagmiddag via Instagram op om te demonstreren tegen het besluit van de universiteit „om geweld te gebruiken tegen de eigen studenten”. De demonstranten roepen volgens ANP leuzen als „Free Palestine” en „The people united will never be defeated”.
In Utrecht is ook opgeroepen tot een nieuwe demonstratie. Utrecht Student Encampment vraagt mensen naar het Janskerkhof te komen om vandaar naar het Domplein te lopen. Ook de Utrechtse groep verwijst in de aankondiging naar het geweld dat de politie heeft gebruikt om de demonstratie op te breken.
Lees ook College van bestuur UvA en Amsterdamse driehoek vinden dat activisten ‘grenzen over zijn gegaan’
Demonstraties moeten mogelijk zijn in een stad als Amsterdam, maar activisten zijn de afgelopen dagen „grenzen over gegaan”. Dat stellen het college van bestuur van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en de Amsterdamse driehoek (burgemeester, politiechef en hoofdofficier van justitie) donderdag na een overleg. Het vernielen van „gebouwen, meubilair en kunstwerken” vinden zij onacceptabel.
De driehoek en het college zeggen te zijn geschrokken van het geweld tegen de politie. „De spanning in de stad als gevolg van de oorlog in Gaza zal naar alle waarschijnlijkheid nog voortduren.” De komende tijd zullen het college en de driehoek „zich inspannen voor het herstel van rust en orde in de stad”. Ook willen ze dialoog op de universiteit bevorderen.
Bij de protestacties zijn woensdagavond en de daaropvolgende nacht vijf agenten gewond geraakt. 31 van de 36 opgepakte demonstranten zitten donderdag nog vast, zegt een woordvoerder van het Openbaar Ministerie tegen persbureau ANP. Enkele arrestanten zullen worden voorgeleid en blijven dus langer in voorarrest. Hoeveel mensen precies worden voorgeleid, is afhankelijk waarvan ze worden verdacht.
Lees ook Amnesty wil onderzoek naar politieoptreden betoging, ook Iran reageert op UvA-demonstratie
Een schaap laat zich niet gemakkelijk vangen. Dat is dan ook de grootste uitdaging als dierenarts Tjesse van der Leij zich op het erf van de boerderij in Boskoop in een blauwe overall heeft gehesen en met een injectiespuit in de hand de stal binnenloopt. Met een deel van een hek worden de spartelende schapen in de hoek van de stal gedreven.
Rond de honderd schapen op de boerderij van Jan de Jong (75) kregen woensdag de prik. Bij de meeste schapen is dat al gebeurd voordat het dier het zelf doorheeft. Naald in de huid, rode streep op de rug en door naar de volgende. „Het is net de coronastraat”, zegt Van der Leij. „Het stelt niet zo veel voor, je moet er alleen even op wachten.”
De dierenarts rijdt deze dagen in het Groene Hart van boerderij naar boerderij. Toen twee weken geleden door het demissionaire kabinet bekend werd gemaakt dat het blauwtongvaccin was goedgekeurd, kwamen de belletjes. De wachtlijst telt inmiddels ruim tachtig schapen- en melkveehouders. Allemaal kennen ze de ellende van blauwtong, allemaal kunnen ze niet wachten tot hun dieren de prik gehad hebben.
De dierziekte heeft zich in ruim een half jaar als een olievlek over de veehouderijen verspreid, met tienduizenden dode dieren tot gevolg. Vooral onder schapen ging het hard. Naar schatting bezweek zo’n 8,4 procent van de ruim 662 duizend schapen in Nederland onder het virus. Om een nieuwe ‘blauwtonggolf’ voor te zijn, werd deze winter versneld een vaccin ontwikkeld.
Het vaccin is snel ontwikkeld en goedgekeurd om een nieuwe golf van besmettingen voor te zijn. Foto Olivier Middendorp
Uitzonderlijk
Eerst de schapen, dan de koeien. Dat is kortweg de strategie, zegt Van der Leij als hij opnieuw twee milliliter vaccinatievloeistof in een schapenlichaam spuit. „Koeien worden over het algemeen minder ziek van het virus. En ze hebben twee prikken nodig, schapen maar één.” De eerste lichting van de Spaanse farmaceut Syva bestaat uit een miljoen vaccins, binnen enkele weken volgt eenzelfde hoeveelheid.
De schapen van De Jong zijn als een van de eersten aan de beurt, hoorde de schapenhouder tot zijn opluchting. Ook zijn boerderij bleef blauwtong niet bespaard. „Het is een drama als je het hebt. Als je tien ochtenden naar het land gaat en je vindt tien ochtenden een dood schaap, word je daar niet vrolijk van. En dan heb ik het nog niet over de schapen die drie weken barsten van de pijn.”
Hij verloor veertien schapen, nog eens tien waren ongeneeslijk ziek. „In deze omgeving is dat eigenlijk nog heel weinig”, zegt Van der Leij. „Rond Vinkeveen waren de eerste besmettingen. Daar was een dierenarts zo slim om een schaap dat ziek was te testen op blauwtong. Daarna is het hard gegaan.”
Een vaccinatiecampagne van deze omvang is relatief uitzonderlijk in Nederland. Daarbij komt dat haast geboden is: de knutten, kleine vliegjes die het virus verspreiden, worden actief zodra de temperatuur oploopt. Het knuttenseizoen begint doorgaans in het voorjaar, met de zomer als hoogtepunt. Dat maakt de vaccinatiecampagne een race tegen de klok.
Om een nieuwe uitbraak voor te zijn, worden volgens woordvoerder Julia Hamel van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (KNMvD) alle zeilen bijgezet. „We trommelen alle hulptroepen op die we kunnen vinden. En daarnaast is het een kwestie van efficiënt werken. We gaan deze klus met z’n allen klaren.”
De beroepsorganisatie voor dierenartsen opende een vacaturebank waar vrijwilligers zichzelf kunnen aanmelden om dierenartspraktijken te helpen. De bereidheid om te helpen bleek groot: binnen enkele dagen stroomde de website vol met gepensioneerde dierenartsen, vrijwilligers en studenten die hun hulp aanboden.
Hoeveel van hen ingezet worden, is niet bekend. Er zijn dierenartsen, zoals Van der Leij, die het liever in eigen hand houden. „We proberen het wel een beetje te stroomlijnen”, zegt hij. „Ons gebied is best groot, dus we willen voorkomen dat we telkens heen en weer moeten rijden. We hebben er eentje die echt heel veel problemen heeft gehad. Die zegt 35.000 euro schade te hebben gehad. Die geven we dan wel voorrang.”
Schapen gaan voor, maar dierenarts Tjesse van de Leij geeft ook koeien het vaccin tegen het blauwtongvirus. Foto Olivier Middendorp
Machteloosheid
Hoewel er bij sommige boeren aanvankelijk twijfels waren vanwege de kosten, ziet Van der Leij een hoge vaccinatiebereidheid. Als de dierenarts na het laatste schaap terugloopt naar zijn busje, dient de volgende klus zich al aan. De boerenzoon van een boerderij verderop vraagt of hij ook daar even langs kan komen.
Van der Leij is blij dat hij iets kan doen. De achterliggende blauwtonggolf liet zich voor dierenartsen vooral kenmerken door een gevoel van machteloosheid. „De meeste schapen gingen eigenlijk vanzelf dood, doordat ze niet konden eten vanwege een ontsteking aan de bek. En als je niet eet, kunnen wij daar ook niks voor verzinnen. Dat is een van de weinige dingen die wij niet kunnen doen.”
„Het is frustrerend als je de hele dag hetzelfde verhaal tegen mensen moet ophouden. Dat je eigenlijk gewoon machteloos staat. We konden ze pijnstillers en antibiotica geven, maar dat virus moesten ze zelf overwinnen. Nu geef je mensen misschien een beetje hoop, dat is wel een fijner gevoel.”
De verwachting is dat het vaccin een jaar bescherming biedt tegen het virus. De hoop is dat daarmee een nieuwe golf voorkomen kan worden. „Maar de natuur laat zich niet sturen”, zegt Hamel. „Als de knutten rond deze tijd al actief worden, kun je wel al wat zieke dieren krijgen. Maar de ellende van vorig jaar hopen we nu echt wel voor te zijn.”
Lees ook Nog net voor het knutjesseizoen is er een vaccin. ‘Maar dit jaar wordt een matig schapenjaar’
Van de zeven mensen die terechtstaan in het proces over het verstrekken van het zelfdodingspoeder middel X, was Loek de L. misschien wel de meest atypische verdachte. Met zijn tachtig jaar was ‘meneer Loek’, zoals de rechters hem noemden omwille van de anonimiteit, de oudste in de rechtszaal. Hij wond geen doekjes om wat hij had gedaan. Ja, hij had het zelfdodingsmiddel aan honderden mensen verstrekt, en ja, hij wist dat sommige mensen aan wie hij het had verkocht waren overleden. Thuis lag een aantekenboekje met namen van al zijn klanten klaar. Zoveel openheid waren ze bij de politie niet gewend. Loek de L. was een idealist. Hij vond dat mensen in eigen regie mochten sterven, en was over dat onderwerp gepassioneerder geworden naarmate zijn leeftijd vorderde. In de rechtszaal vergeleek hij wat hij en sommige medeverdachten deden – een zelfdodingsmiddel verstrekken – met „een oorlogsverhaal”. „In de oorlog mocht je heel goede dingen niet doen, want dan kreeg je de Duitsers achter je aan. Wij deden ook hele goede dingen.”
Op 25 april, twee dagen na de laatste zittingsdag, werd Loek de L., die een pacemaker had, onwel. Hij drukte op zijn alarmknop in het complex voor ouderen in Haarlem waar hij woonde. In de nacht van vrijdag op zaterdag overleed hij. Op zijn lichaam werd beslag gelegd om onderzoek te doen naar de doodsoorzaak; volgens zijn advocaat stierf hij een natuurlijke dood. Zijn overlijden werd dinsdag bekend. Dat Loek de L. een zwakke gezondheid had, bleek ook in de rechtbank. In de pauzes zat hij soms te knikkebollen in de wachtruimte. „Ik ben tachtig en mijn geheugen dendert achteruit”, antwoordde hij eens op een vraag van de rechter. „Het proces is voor hem intensief geweest”, zegt zijn advocaat Alexander Admiraal.
Loek de L., die een klein brilletje droeg en een krans van grijs haar had, had verwacht dat hij alleen streng zou worden toegesproken door de politie, toen die vanwege deze zaak voor zijn deur stond, vertelde hij. Maar het liep anders: het OM begon een uitgebreid onderzoek. Tegen hem en medeverdachte Tineke B. werd in de rechtbank de hoogste straf geëist, onder meer vanwege hulp bij zelfdoding: 2,5 jaar cel, waarvan een deel voorwaardelijk.
Lees ook Reconstructie van verstrekken middel X door leden coöperatie Laatste Wil
Humanistisch raadsman
Loek de L. had een lange carrière achter zich: hij was opgeleid tot humanistisch raadsman. Zijn werk in de zorg, bij defensie en justitie richtte zich op levensvragen bij patiënten, militairen, gedetineerden en anderen. Zijn advocaat, op een van de zittingsdagen: „De waarden waardoor humanistisch raadslieden zich laten leiden zijn: vrijheid, zelfbeschikking, menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en verantwoordelijkheid.” Op zijn 64ste ging hij met pensioen.
Zowel tijdens zijn carrière als in zijn privéleven had hij veel te maken met suïcides, bleek in de rechtszaal. In zijn nabije omgeving had hij een „aantal gruwelijke zelfdodingen” meegemaakt. „In het licht van zijn overtuiging” was zijn cliënt „verheugd” toen hij hoorde van het bestaan van middel X, zei zijn advocaat in de zittingszaal. „Omdat mensen dan op een waardige manier de regie kunnen hebben over een eventueel zelfgekozen levenseinde. En niet voor een trein hoeven te springen of zichzelf hoeven op te hangen.”
In de rechtszaal reageerde Loek de L. zichtbaar geëmotioneerd op een hem steunende verklaring van de naaste van een echtpaar dat stierf met een middel dat door hem was verstrekt. „Ik vind het buitengewoon bijzonder dat jij hier zit”, zei De L. tegen haar. „Dankjewel dat we dit verhaal van jou horen.” Door het overlijden van Loek de L. wordt hij niet meer vervolgd. De uitspraken in de andere zaken zijn op 4 juli.
Praten over zelfdoding kan bij de landelijke hulplijn 113 Zelfmoordpreventie. Telefoon 0800-0113 of www.113.nl.
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/liveblog/files/2024/05/web-0905binroeterseiland02.jpg%7C//images.nrc.nl/8NO73AH2-8jW1zMOAzYHdb9L9jo=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/liveblog/files/2024/05/web-0905binroeterseiland02.jpg%7C//images.nrc.nl/ZFHTa-3SYk5NY5aLyoA6z4tEUB0=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/liveblog/files/2024/05/web-0905binroeterseiland02.jpg)
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/liveblog/files/2024/05/web-0905binroeterseiland03.jpg%7C//images.nrc.nl/HwVPhTlDXW4onMFnoHr9t0Jvlho=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/liveblog/files/2024/05/web-0905binroeterseiland03.jpg%7C//images.nrc.nl/GBdaI1HbwTfd-yFk5mvujsJGUIQ=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/liveblog/files/2024/05/web-0905binroeterseiland03.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115381573-6a3c94.jpg|https://images.nrc.nl/rT2Lcw5bjM3TPVjfD8ywesNSZ-U=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115381573-6a3c94.jpg|https://images.nrc.nl/44U8PKxn4WvQXljFMecGTd8Ot74=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115381573-6a3c94.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115381628-bd8b27.jpg|https://images.nrc.nl/wYoLDrS9PaIAmUSqCrnqHz3AmcY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115381628-bd8b27.jpg|https://images.nrc.nl/PCcKXBmi73P04AFyChoa1ItULaM=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data115381628-bd8b27.jpg)
