Asieldeal staat weer onder druk door aanhoudende kritiek

Pestmaatregelen voor vluchtelingen: wie het daar in de coalitie van het kabinet-Rutte IV (VVD, D66, CDA en ChristenUnie) nog eens over wil hebben, hoeft niet meer bij de ChristenUnie, de kleinste coalitiepartij, aan te kloppen. Die boodschap knoopte partijleider Gert-Jan Segers afgelopen november niet alleen in de oren van zijn achterban, maar vast ook in de oren van zijn coalitiepartners.

Verschillende rechters hebben in de voorbije weken de tijdelijke beperking op gezinshereniging voor statushouders zonder woning onwettig verklaard. De nareismaatregel is een belangrijke pilaar van de asieldeal, die afgelopen zomer door de coalitie werd gesloten in een poging de asielopvangcrisis het hoofd te bieden. De ChristenUnie en D66 waren vanaf het begin kritisch over deze maatregel, terwijl de VVD die juist heel graag wilde.

Staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel, VVD) reageerde in eerste instantie schouderophalend op de oordelen van de rechtbanken. Hij vestigt zijn hoop nog altijd op het hoger beroep dat donderdag bij de Raad van State heeft gediend. Eind december poogde hij nog, weliswaar tevergeefs, de vonnissen van de rechtbanken te laten schorsen tot de uitspraak in hoger beroep definitief duidelijkheid geeft over de houdbaarheid van de tijdelijke beperking op gezinshereniging.

Woensdag besloot het kabinet de omstreden nareismaatregel toch op te schorten – „om nodeloze procedures te voorkomen”. Dit betekent dat een pilaar van de asieldeal, het akkoord waarmee de coalitiepartijen probeerden de crisis in de asielopvang te bestrijden, grove en diepe barsten vertoont. Of deze pilaar volledig instort, moet binnen zes weken blijken – dan komt de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State met zijn uitspraak.

Lees ook: Het migratiedebat: waarom de expat meer welkom is dan de asielzoeker

Niet rouwig

Of de asieldeal definitief van tafel gaat, blijft vooralsnog ongewis. Toch is er reden te verwachten dat de zwaar bevochten deal op springen staat. En niet alleen vanwege de wankelende nareismaatregel. Ook op de spreidingswet, een ander belangrijk onderdeel van het akkoord, klinkt nog steeds kritiek.

De coalitiepartijen ChristenUnie en D66 zijn in ieder geval niet rouwig om de opschorting van de nareismaatregel. Die was voor beide partijen een moeilijk te verteren deel van de deal. Kritische CU-leden dwongen in oktober, voor het eerst in de geschiedenis van de partij, zelfs een extra congres af om hierover te spreken. CU-fractievoorzitter Gert-Jan Segers zei een maand later: „Laat ik heel helder zijn: wij gaan niet onderhandelen over pestmaatregelen voor vluchtelingen. Punt.” Zo denkt de partij er nog steeds over.

Met het doordrukken van de nareismaatregel heeft de VVD gegokt en verloren. Zo denkt de ChristenUnie er tenminste over. De partij heeft bij het sluiten van de asieldeal de rest van de coalitie laten weten bij juridische onhoudbaarheid niet te willen heronderhandelen en niet van plan is een voor de VVD gunstige maatregel te accepteren. Maar als de uitspraak van de Raad van State voor Van der Burg negatief uitpakt, kan de VVD opnieuw te maken krijgen met onrust in de achterban en de Kamerfractie.

Nood breekt wet – of is de opvangcrisis nog niet zo erg?

Het CDA heeft zich steeds pragmatisch opgesteld: de beperking van gezinshereniging werd niet als een fraaie maatregel gezien, maar wel als een nuttige om de druk op de asielopvang te verlichten.

ChristenUnie en D66 hebben hun handtekening onder de asieldeal – inclusief nareisbeperking – gezet, mede omdat ze in ruil daarvoor de spreidingswet hebben bedongen. Die moet betere spreiding van asielzoekers over gemeenten mogelijk maken, desnoods kunnen die daartoe gedwongen worden.

Grote weerstand

Binnen de VVD-fractie stuitte dat deel van de deal op grote weerstand. De tegenstanders zagen niks in het ‘dwingende karakter’ van de wet. VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans bleek niet in staat het morrende deel van haar fractie mee te krijgen over de wet.

Rutte wist begin november tijdens een fractievergadering bezorgde Kamerleden gerust te stellen, hen ervan verzekerend dat hij er alles aan gaat doen om de komst van asielzoekers naar Nederland zoveel mogelijk te beperken. De wet ligt, na Ruttes bezwering van een op handen zijnde kabinetscrisis, bij de adviseringstak van de Raad van State.

Hoe die wet in de praktijk gaat uitpakken, is nog onduidelijk. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) erkent dat die nodig is om de opvangcrisis structureel op te lossen, maar is kritisch over de „effectiviteit en uitvoerbaarheid” ervan. De belangenbehartiger stelt dat de wet onnodig complex is, onnavolgbaar zelfs.

De wet, stelt de VNG daarnaast, lost de opvangcrisis niet voor het einde van dit jaar op. De verlichting voor de asielopvang komt pas medio 2024.