Elk jaar als ik het bord paddentrek zie denk ik aan mijn ontmoeting met iemand die hielp bij de paddentrek. Hij vertelde wat je daarbij nodig had zoals een plamuurmes waarna ik hem heel naïef vroeg: „Is dat om de pad mee op te scheppen en naar de overkant te brengen.” Hij schudde zijn hoofd: „Dat heb je nodig om de dode padden van de weg te schrapen. Anders worden ze dubbel geteld!”
Annelies Willemse-Link
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
Een liederlijk sfeertje, aanmoedigingen om het op een drinken te zetten (al blijft die whiskeyfles op het podium dicht), opgewekte countrypopakkoorden en een „o, Lord”- meebrulrefreintje. Niet voor niets was Shaboozeys klap-en-stamp-mee-inhaker, ‘A Bar Song (Tipsy)’ een van dé topsongs van 2024, tussen Kendrick Lamars ‘Not Like Us’ en Sabrina Carpenters ‘Espresso’ in. In Paradiso als de volgepakte jukejoint American Dogwood gaat de countryhop-hit erin als zoete koek, voor een breed gesorteerd publiek met cowboyhoed of truckerspet. „One, here comes the two to the three to the four. Tell ’em bring another out, we need plenty more”, telt Shaboozey af naar het refreintje voor nog een ronde.
Wat een jaar heeft Collins Obinna Chibueze, ofwel Shaboozey, met Nigeriaanse roots uit Virginia achter de rug. Dat ene liedje, met ruim een miljard Spotify-streams, zorgde voor het succes van zijn hele album Where I’ve Been, Isn’t Where I’m Going (2024). Hij kreeg zijn vele nominaties bij de Grammy’s dan wel niet verzilverd, maar zijn mengvorm van country met hiphop staat wel definitief op de kaart. Vlak daar niet de steun van zangeres Beyoncé bij uit. Niet alleen droeg Shaboozey twee nummers bij aan haar baanbrekende countrypopplaat Cowboy Carter (2024), ook had hij in december – gestoken in een spierwitte cowboy outlaw-outfit – een gastrol in haar speciale Netflix-optreden tijdens een NFL American Football-wedstrijd.
Maar zie daar ook de wrange tegenstelling. Terwijl Beyoncés muziek niet op countryzenders klinken mocht, draagt de countrygemeenschap de zwarte cowboy Shaboozey, die nu zo’n zeven jaar muziek uitbrengt, wel op handen. Commercieel en verbindend is zijn tegen outlaw schurkende country (vol opschepperige taal over drank) vol raps en invloeden uit de trap-muziek. Noem het moderne country, noem het stoere saloonjams.
Hoge gun-factor
Maar zo uitgesproken is het live nog niet. Bij zijn eerste show, krap een uurtje in Amsterdam, is Shaboozey een goedgemutste publiekslieveling die pas tegen het einde van zijn show zijn handelsmerk, altijd creatief gestylede dreadlocks, toont. Terwijl zijn driehoofdige band lichtjes countrykleuren mengt op pedal steel en gitaren komt de hiphopbeat van harde kickdrums en loopt de backingtrack mee. Soms slaat hij zelf nog wat gitaarakkoorden aan.
Het in tekst tobberige ‘Good News’ is halverwege zijn show een van eerste echte gangmakers. Ook ‘Drink Don’t Need No Mix’ is een aanstekelijke alcoholische vlucht van de werkelijkheid. En slowburner ‘Let it Burn’ krijgt zijn uitwerking in een zaal vol lichtjes. Spannend wordt het nergens, maar Shaboozey heeft voor een duidelijk countryminnend publiek een hoge gun-factor.
Door te vertellen over zijn mentale gesteldheid, een verbindend thema tussen de genres country en hiphop, kreeg zijn album emotionele diepgang. Maar live, met op het scherm achter hem regendruppels, onweer of vlammen, wil de countryhop van Shaboozey vooral behagen en niet verontrusten. Al voelt het momentje, vlak voor het introspectieve ‘Finally Over’, dat hij op de podiumrand zit om wat te delen over de eenzaamheid die hij voelde ondanks zijn snelle succes, wel oprecht.
Verder werkt alles in deze uiterst vriendelijke korte show toe naar de tophit waarop iedereen wacht. Dan kan de nieuwe held zich à la Lenny Kravitz in ‘Let Love Rule’ achterover laten zakken op troostende handen van zijn publiek. Zijn per drankje frustratie verdampende barsong komt eindeloos op herhaling.
Het was een merkwaardig filmpje, dat afgelopen weken verspreid werd door het Russische Telegramkanaal Pool3. Met een Russisch stel dat in zijn keuken ongeduldig vaststelt dat de strijd in Oekraïne niet opschiet. Met een gewonde Russische militair, die een foto van zijn vrouw en kind vasthoudt en zijn laatste hoop gevestigd heeft op een vredesdeal. „We hoeven niet lang meer te wachten. De onzen sluiten een deal. Dan kunnen we naar huis.”
Het atypische propagandafilmpje riep onder Russische oorlogsbloggers duizend vragen op. Was dit soms een hoax uit Oekraïense hoek? Geenszins, zo bleek. Sinds Donald Trump in het Witte Huis het Russische narratief over de oorlog papegaait en zich keihard tegen Oekraïne keert, moeten Russische propagandisten alle zeilen bijzetten om die koerswijziging bij te benen. Nu Washington onder Trump een bondgenoot lijkt te zijn geworden, ligt de oorzaak van alle ellende niet langer in de VS en is praten over vrede voor Russen niet langer strafbaar. Nashington (van het Russische woord nasj – ‘ons’) klinkt het in Kremlin-kringen nu zelfs liefkozend.
De nieuwe verhaallijn vormt een grandioze ommezwaai en president Vladimir Poetin zet de toon. Half februari verbaasde hij vriend en vijand door te suggereren dat Rusland en de VS best gezamenlijk de door Rusland bezette, grondstofrijke Donbas zouden kunnen exploiteren. Bovendien zou het Amerikaanse bedrijfsleven mee kunnen profiteren van de mineralenrijkdom in Siberië, zei Poetin op de zakelijke toon die hij van Trump had afgekeken. „Wij hebben veel meer grondstoffen dan Oekraïne. Rusland is een onbetwiste leider op het gebied van zeldzame metalen (…), wij werken met liefde samen met buitenlandse en Amerikaanse partners”, zei hij er voor de zekerheid bij.
Hersengymnastiek
Op de vraag van de verbaasde reporter of Trump met zijn Oekraïne-beleid de Russische agenda in de kaart speelt, kwam Poetin met nog meer hersengymnastiek. Volgens hem had Trump, door president Zelensky publiekelijk de oren te wassen, juist in het belang van Oekraïne gehandeld. „Dit is niet in het voordeel van Rusland, maar in dat van Oekraïne”, aldus Poetin, die al weken hamert op het vertrek van Zelensky. Hij voegde eraan toe niets tegen steun aan Oekraïne te hebben, zolang Oekraïne een „bevriende buurstaat” wordt en niet wordt gebruikt als „springplank voor een aanval op de Russische Federatie”.
Voor Russen die moeite hebben het nieuwe, Amerika-vriendelijke narratief te volgen, staan Kremlin-propagandisten klaar om de nieuwe koers te duiden. Al in januari zei RT-propagandachef Margarita Simonjan dat Rusland „realistisch” moet zijn waar het Oekraïne betreft en Rusland zich tevreden kan stellen met het reeds geannexeerde Oekraïense grondgebied. Blaaskaak Vladimir Solovjov, die Amerikanen in zijn propagandashow te pas en te onpas ‘dienaren van Satan’ noemt, stelde onlangs dat er tussen Amerika en Rusland „welbeschouwd” nooit echt een conflict is geweest. En Dmitri Kiseljov, de man die Amerika tot voor kort het liefst tot ‘radioactieve as’ zou transformeren, promoveerde de VS zelfs tot een van drie wereldleiders – samen met Rusland en China.
Maar ook in Rusland geldt: zonder bad cop geen effectieve propaganda. Werd Europa afgelopen jaren afgeschilderd als slippendrager van Amerika, nu krijgen de Europeanen de rol van slechterik toebedeeld. „De afgelopen vijfhonderd jaar zijn alle tragedies in de wereld ontstaan in Europa, of als gevolg van Europees beleid”, zei de Russische buitenlandminister Sergej Lavrov onlangs in een interview, waarbij hij kolonisatie, de Krim-oorlog, Napoleon, de Eerste Wereldoorlog en Hitler als voorbeelden gaf. „Als we terugkijken, zien we dat de Amerikanen nergens een instigerende of opjuttende rol speelden”, zei Ruslands belangrijkste diplomaat, die Amerika nog niet zo lang geleden graag vergeleek met nazi-Duitsland. Met name het Verenigd Koninkrijk krijgt er in het nieuwe wij-zij-denken hard van langs. Om dat verhaal kracht bij te zetten liet Moskou deze week twee Britse diplomaten uitzetten.
Vredesbesprekingen
Ook de door censuur en propaganda murw geslagen Russen lijken steeds opener te staan voor vredesbesprekingen met Oekraïne. Eind februari zei een ruime meerderheid van de bevraagde Russen tegen opiniebureau Levada voor vredesbesprekingen te zijn onder leiding van Rusland en de VS. De helft van de ondervraagden gaf daarbij aan dat óók Oekraïne een plek moet hebben aan tafel. Als voornaamste reden gaven voorstanders het ‘grote aantal verliezen’ en ‘oorlogsmoeheid’. Een kleine groep stelde dat „een slechte vrede altijd nog beter is dan oorlog”.
Ondertussen is het zeer de vraag of Rusland echt vrede wil. In reactie op de gesprekken tussen de VS en Oekraïne op dinsdag, hield buitenlandwoordvoerder Maria Zacharova de boot af en zei dat Rusland zich niet laat dwingen door buitenlandse machten. Ondertussen haalde minister Lavrov dinsdag keihard uit naar de Europese veiligheidsorganisatie OVSE, die voor de grootschalige Russische invasie van 2022 toezicht hield op afspraken rond het staakt-het-vuren. Hij noemde de OVSE een verlengstuk van NAVO en EU, dat wapenleveranties aan Kyiv oogluikend toestaat en geen oog heeft voor de rechten van Russisch-sprekende minderheden.
Lees ook
Oekraïne bereid tot een staakt-het-vuren, maar dat betekent niet dat zo’n bestand er nu snel komt
Het toont dat de Russische argwaan niet zomaar overwonnen is. Zeker niet binnen de Russische veiligheidsdiensten, waar de haat tegen de VS diep geworteld is en spionnen hun bestaansrecht al decennia ontlenen aan het dwarsbomen van Amerika. Toen Poetin eind februari op bezoek was bij zijn binnenlandse veiligheidsdienst FSB om hen te feliciteren met de resultaten van het afgelopen jaar, nam hij dan ook ruim de tijd om de koerswijziging toe te lichten. In zijn speech noemde hij Trumps toenadering „hoopvol” en prees hij diens „pragmatisme.” Ook riep hij zijn toehoorders op om iedere poging tot „verstoring van de beginnende dialoog” te verhinderen.
Wantrouwen
Volgens de Russische journalist Andrej Soldatov, expert op het gebied van de Russische geheime diensten, is het wantrouwen daarmee zeker nog niet weggenomen. „De Russische veiligheidsdiensten denken niet in termen van overwinning of duurzame vrede. Ze zijn extreem wantrouwig en gaan ervan uit dat ze hooguit een aantal tactische punten binnen kunnen halen tot de midterms over twee jaar”, zegt hij tegen NRC. Daarmee doelt hij op behoud van de vier geannexeerde Oekraïense regio’s, het vertrek van president Zelensky en het opheffen van sancties door de VS. Tot die tijd zal Rusland proberen zijn kansen in Washington ten volle te benutten.
Hoe klinkt een besneeuwd landschap? En hoor je het getjirp van de vogels op een andere manier wanneer het geregend heeft? Zulke vragen doorkruisen het werk van de Finse componist Kaija Saariaho. De natuur was een belangrijk vertrekpunt in haar muziek. Het Amsterdamse Muziekgebouw aan ’t IJ houdt van donderdag tot en met zondag een festival rondom haar composities.
Kaija Saariaho (1952-2023) wordt gezien als een van de meest vooraanstaande naoorlogse componisten. Ze groeide op met de Finse natuur voor de deur. In het bos ervoer ze de vele schakeringen van geluid. Natgeregende bladeren weerkaatsen geluiden op een andere manier dan in een droog bos, ondervond ze. En bij een dik pak droge sneeuw, vooral wanneer de lucht flink koud is, wordt alles gedempt tot absolute stilte. Stilte is als de kleur wit: ga er eens goed op letten, en je ontdekt dat er ontelbare tinten van bestaan.
En zo is het ook met klank. Saariaho was in haar droomachtige klankuniversum voortdurend op zoek naar de talloze tinten van geluid. Cello was een favoriet instrument, door zijn grote bereik, naast de fluit, als stem van vogelzang en natuur. Elektronica verweefde ze naadloos met akoestische instrumenten, zodat je vaak nauwelijks kunt onderscheiden waar de een ophoudt en de ander begint.
De plannen voor een Amsterdams Saariaho Festival ontstonden bijna tien jaar geleden, toen nog in overleg met de componist zelf, die in 2023 aan een hersentumor zou overlijden. Nu wordt Saariaho’s muziek gevierd door artiesten die nauw met haar hebben samengewerkt, zoals cellist Anssi Karttunen, trompettist Verneri Pohjola en strijkkwartet Meta4. Operaregisseur Peter Sellars verzorgt één van de diverse masterclasses. De programmering toont de veelzijdigheid van de Finse componist: solisten met orkest, kamermuziek, elektronica, koormuziek en meer. Er zijn filmvertoningen van haar 9-talige opera Innocence, die in 2023 ook bij De Nationale Opera diepe indruk maakte. Wat al die werken samenbindt, is de geheel eigen harmonische taal van Saariaho.
Lees ook
Recensie: ‘Innocence’ is meesterwerk over vermoorde onschuld
En die komt bij Saariaho, net als de akoestiek van een besneeuwd of natgeregend bos, het best tot zijn recht in een live-setting. Het spectrum van klankkleuren, de subtiele overvloeiing van akoestisch in elektronisch, dat moet je fysiek ondergaan.
Vijf luistertips op het Saariaho Festival
Notes on light, celloconcert, 2007
Wat hoor je?
Een prachtig startpunt om Saariaho’s oeuvre te ontdekken, met haar onmiskenbaar dromerige klankwereld: visuele muziek, maar nooit beschrijvend. De cello was een van haar favoriete instrumenten; dit werk schreef ze speciaal voor Anssi Karttunen.
Waar kun je op letten?
Saariaho hield van het grote bereik van de cello. Hoor hoe soepel de solist door de extremen van zijn registers beweegt, met noten die plotseling omhoog of omlaag glijden – soms in samenspraak met het orkest, dan weer dwars ertegenin.
Luister alvast
Anssi Karttunen (cello), Orchestre de Paris o.l.v. Christoph Eschenbach:
16 maart: Anssi Karttunen (cello), Asko|Schönberg o.l.v. Ernest Martínez Izquierdo.
Reconnaissance, sciencefictionmadrigaal, 2022
Wat hoor je?
Saariaho’s laatste koorwerk, op teksten van haar zoon Aleksi Barrière. Inspiratie haalden ze uit de 15de-eeuwse koormuziek van Johannes Ockeghem, maar ook uit de ruimtevaart naar Mars. Een ‘sciencefictionmadrigaal’, dat net als Saariaho’s opera Innocence gebruikmaakt van een vlechtwerk aan verschillende talen.
Waar kun je op letten?
Luister eens naar het tweede deel, ‘Countdown’. In vijf verschillende talen van de ruimtevarende naties – o.a. Engels, Russisch en Chinees – wordt er afgeteld tot een raketlancering. Afwisselend hoor je de aardse zorgen in talen van de achterblijvers: nieuwe auto kopen, vluchtelingen, all-you-can-eat-buffetten. De muziek klinkt als een Babylonische spraakverwarring, tot de raket na lift-off in de hemel verdwijnt.
Luister alvast
Helsinki Chamber Choir & Uusinta Ensemble o.l.v. Nils Schweckendiek:
https://www.youtube.com/watch?v=5lC2AxpJnio
15 maart: Helsinki Chamber Choir o.l.v. Nils Schweckendiek.
Nymphéa, strijkkwartet en elektronica, 1987
Wat hoor je?
De natuur wordt in Saariaho’s composities nooit rechtstreeks uitgebeeld, maar is eerder een startpunt. Het geluidsspectrum van water bijvoorbeeld, of de symmetrie van een bloem die terugkomt in de partituur. Haar eerste strijkkwartet Nymphéa (waterlelie) is een goed voorbeeld. Saariaho plaatst het delicate van een waterlelie tegenover de grillen van een watermassa.
Waar kun je op letten?
De bijna hardrockachtige geluidseffecten van het schrapen over de snaren, uitvergroot door de elektronica, doen denken aan rimpelingen onder het wateroppervlak.
Luister alvast
Kronos Quartet:
14 maart: Meta4.
Graal théâtre, vioolconcert, 1994
Wat hoor je?
Saariaho’s eerste vioolconcert. Ze speelt met de tradities van het genre – het D-majeurakkoord speelt een belangrijke rol, zoals in veel beroemde vioolconcerten – maar combineert die met een onontgonnen kleurenpalet in de vioolpartij. De solist moet zijn instrument soms tot het uiterste pushen.
In hetzelfde concert klinkt ook de Nederlandse première van HUSH (2023) met jazztrompettist Verneri Pohjola, voor wie Saariaho het werk – haar allerlaatste – componeerde. Daarin grijpt ze terug op materiaal uit Graal théâtre – bijzonder om ze dus allebei op één avond te horen.
Waar kun je op letten?
De grote waaier aan klanken die de violist uit zijn instrument tovert. Saariaho zoekt hier niet naar het typische, klassieke vioolgeluid, maar verkent de ongehoorde kleuren van het instrument. Het verschil tussen stilte en viool, tussen viool en iets anders werkt enorm spannend in deze muziek.
Luister alvast
Gidon Kremer (viool), BBC Symphony Orchestra o.l.v. Esa-Pekka Salonen:
13 maart: Joseph Puglia (viool), Asko|Schönberg o.l.v. Ernest Martínez Izquierdo.
NoaNoa, voor fluit en elektronica, 1992
Wat hoor je?
Een kort werk waarin een solo-fluit vermengd wordt met elektronica. De twee contrasteren niet zozeer, maar versterken elkaar juist. Saariaho maakt een uitvergroting van de fluitklank, inclusief de stem en ademhaling van de fluitist.
Waar kun je op letten?
De klanken van de fluitist en van de elektronica liggen soms heel dicht bij elkaar. Probeer eens te onderscheiden wanneer je welke van de twee hoort.
