Leiden grenscontroles tot minder asielmigratie? En wat is het effect van grensmuren?

Het zijn cijfers die menig rechts politicus als muziek in de oren klinken. Nadat Zweden eind 2015 plotseling grenscontroles had ingevoerd, daalde het aantal asielaanvragen van 165.000 in 2015 naar nog geen 30.000 in het jaar erna. In dezelfde tijd intensiveerde Hongarije haar grenscontroles en bouwde muren langs haar westgrenzen met Servië en Kroatië. Het aantal migranten dat binnenkwam, tuimelde van zevenduizend per dag in september en oktober naar enkele tientallen in november en december 2015.

Leiden striktere grenscontroles die her en der worden ingevoerd – vanaf half september in Duitsland en vanaf eind deze maand ook in Nederland – inderdaad tot minder asielzoekers? En tot minder illegale immigratie? Het zijn vragen die komende dinsdag aan bod komen tijdens de behandeling door de Tweede Kamer van de begroting van het ministerie van Asiel en Migratie.

1Wat zijn de effecten van de nieuwe grenscontroles in Duitsland?

De eerste cijfers duiden op een mogelijk afschrikkend effect, al is het nog te vroeg voor echte conclusies. Vrijdag publiceerde de Duitse politie de resultaten van de eerste zeven weken (half september tot en met eind oktober) nieuwe, steekproefsgewijze grenscontroles, ook aan de Nederlandse grens. Die duiden op enige daling in het aantal ongeoorloofde grenspassages omdat migranten niet de juiste of geen documenten konden overleggen. Er waren 7.617 ongeoorloofde grensoverschrijdingen, of pogingen daartoe. In de maanden ervoor waren dat er eveneens zes- a zevenduizend, maar toen was de meetperiode een maand.

Uit de cijfers van de Duitse politie van vrijdag bleek verder dat sinds half september tot eind oktober ongeveer 160 mogelijke mensensmokkelaars werden aangehouden en in voorlopige hechtenis genomen.

2Wat weten we van de effecten van eerdere grenscontroles?

Periodieke grenscontroles tegen illegale migratie werken vooral als ze onderdeel zijn van een breder pakket, zoals een actief uitzetbeleid en dito inlichtingenapparaat dat bijvoorbeeld mensensmokkelbendes opspoort. Als regeringen grenscontroles ook willen gebruiken om vluchtelingen en migranten „af te schrikken”, zoals de PVV lijkt te willen, en daarmee de aantallen asielaanvragen omlaag te brengen, is nog meer nodig. Zweden bijvoorbeeld, realiseerde destijds zijn reductie door een combinatie van grenscontroles en striktere eisen aan gezinshereniging en verkrijging van een verblijfsvergunning.

Politiecommandant Thomas Levén, destijds nauw betrokken bij de grenscontroles in de Zweedse stad Malmö, zei in 2022 tegen NRC: „Grenscontroles in combinatie met een strenger asielbeleid hebben een afschrikkende werking. Al snel na de invoering merkten we dat het aantal asielaanvragen substantieel afnam.” Cruciaal voordeel van de grenscontroles was, aldus Levén, dat de politie meer zicht kreeg op de criminele activiteiten van bendes van bijvoorbeeld mensensmokkelaars en wapenhandelaren.

Ook waren de effecten van de zogenoemde Turkije-deal van 2015 merkbaar. In ruil voor vele miljarden euro’s, ging de Turkse grenspolitie asielzoekers tegenhouden die naar Griekenland of Bulgarije wilden reizen. Dat verminderde de toestroom naar Zweden, maar bijvoorbeeld ook naar Hongarije, enorm. Eenzelfde substantieel effect van internationale samenwerking deed zich onlangs voor aan de deels ommuurde Amerikaanse zuidgrens. Toen de Mexicaanse politie meer grenscontroles ging uitvoeren en de regering-Biden actief illegale migranten ging uitzetten, nam de druk op die grens af.

3Welke factoren bepalen de toestroom van migranten?

Sinds de jaren negentig zijn pieken in het aantal asielaanvragen vrijwel altijd te relateren aan oorlogen en conflicten in de wereld; op de Balkan, in Afghanistan, Syrië en Irak en de laatste jaren bijvoorbeeld uit Soedan, waar een bloedige burgeroorlog woedt. Verder is de economie een zeer belangrijke variabele; als die aantrekt en de vraag naar personeel toeneemt, zorgt dat voor een magneetwerking.

Sinds de jaren negentig zijn pieken in het aantal asielaanvragen vrijwel altijd te relateren aan oorlogen en conflicten

Het onderzoekscentrum van het ministerie van Justitie, het WODC, wees verder op het bestaan van netwerken van landgenoten. Ook daar kan ‘aanzuigende werking’ van uitgaan. Asielzoekers zoeken houvast, veiligheid, huisvesting en werk via landgenoten zoals Turken, Syriërs, Afghanen, Ethiopiërs en Soedanezen. Bijna elk Europees land heeft grote aantallen van deze groepen binnen de eigen landsgrenzen.

Tot slot zet Rusland steeds vaker vluchtelingen in als wapen tegen het Westen. Het regime in Moskou heeft duizenden asielzoekers uit Afghanistan, Syrië en andere landen gehaald en naar het Westen gedirigeerd. In 2015 gebeurde dat naar Noorwegen, vanaf 2022 via Wit-Rusland naar Polen. Het doel was steeds hetzelfde: druk op het westerse asielsysteem veroorzaken en de toch al gepolariseerde discussie aanwakkeren.

4Kan geïntensiveerde Europese grensbewaking deze druk verminderen?

Wel enigszins, maar niet heel veel. De migrant die wanhopig op zoek is naar veiligheid, inkomsten of werk vindt altijd wel een stuk ongecontroleerde grens, een gat in een hek, een verscholen weggetje of iets anders op weg naar zijn of haar nieuwe beloofde land. „Vertel mij maar hoe je dat gaat doen”, zei burgemeester Mark Buijs van de Brabantse Roosendaal deze week tegen NRC over de komende grenscontroles: „als er in mijn gemeente al dertien van dat soort overgangen zijn”.

Een groep van circa 20 migranten probeert, op 6 september 2023, de grens tussen Slowakije en Hongarije over te steken, in de buurt van de Slowaakse plaats Vyskovce Nad Iplom.

Het enthousiasme binnen Defensie, waarvan de marechaussee deel uitmaakt, om veel meer aan grenscontroles te gaan doen, houdt niet over. De personeelstekorten zijn groot en de dienst heeft haar handen vol aan andere taken, zoals het bewaken en beveiligen van momenteel sterk uitbreidende militaire faciliteiten. In een recent interview zei commandant Annelore Roelofs van de marechaussee dat voordat begonnen kan worden aan uitbreiding, het stoppen van de huidige uitstroom van het personeel „het allerbelangrijkst” is.

Daarnaast zorgen computers en software geregeld voor kopzorgen. De Zweedse politiecommandant Thomas Levén liep er al in 2015 tegenaan bij zijn controles in Malmö. „Het land van [IT-gigant] Ericsson bleek destijds niet in staat ons goede apparatuur te geven waarmee we verdacht uitziende ID-bewijzen konden scannen”, schamperde hij.

Technologie moet hét wondermiddel zijn voor snelle afhandeling van reizigers

Sindsdien hebben Europese grensbewakingdiensten veel geïnvesteerd in technologie. De verwachtingen zijn groot. IT moet hét wondermiddel zijn voor snelle afhandeling van reizigers, zodat er geen wachtrijen en files ontstaan. Momenteel zijn er hoge verwachtingen van het Entry/Exit systeem dat eind dit jaar in Europa opgeleverd moet worden. Het gaat om een systeem waarmee ‘derdelanders’ die Europa binnenkomen (bijvoorbeeld Afrikaanse studenten die meekwamen met de Oekraïense vluchtelingenstroom) beter geregistreerd worden.

5Dan toch maar simpele grensmuren?

Sinds midden jaren negentig is er een versnelling gekomen in de bouw van grensmuren en -hekken. Aanvankelijk waren ze een geliefd instrument van dictaturen, met de Berlijnse Muur van de DDR als bekendste voorbeeld. Inmiddels hebben ook democratieën de muren en hekken ontdekt, omdat ze vonden dat striktere grenscontroles alleen te weinig opleverden. Aan de oost- en zuidgrenzen van Europa staat, opgeteld, ruim achttienhonderd kilometer aan muur en hekwerk.

„Het opmerkelijkst is misschien wel dat ze worden gebouwd in landen en gebieden waar er eerst veel weerstand tegen was zoals in Europa, of in landen zoals de VS die traditioneel voor vrijhandel waren als basis voor welvaart en stabiliteit” , schreef de Canadese onderzoekster Elisabeth Vallet in 2022. Zij deed een inventarisatie voor het Migration Policy Institute, een Amerikaanse organisatie die migratiestromen al decennia volgt.

Onderzoekers zijn verdeeld over de effecten van muren en hekken op de migratiecijfers. Ja, ze werken, stelt bijvoorbeeld Kristina Korte van de Berlijnse Humboldt Universiteit. Zij evalueerde in 2023 de effecten van de muren en hekken in Hongarije en de VS. De soms immense bouwsels schrikken af, concludeert Korte op basis van interviews met betrokkenen zoals politie en grensbewaking. Ze functioneren op z’n minst als ‘verkeersbumpers’ die het tempo uit migratiestromen halen en de grenspolitie de gelegenheid geven gedocumenteerde van ongedocumenteerde passanten te onderscheiden. Ook vervullen ze volgens Korte een belangrijke, vaak onderschatte symboolfunctie in het politiek discours, namelijk het orde scheppen in een door burgers als wanordelijk ervaren wereld.

De eerder genoemde Elisabeth Vallet is aanzienlijk sceptischer. Migranten en mensensmokkelaars weten de bouwsels op den duur toch weer te omzeilen, schrijft ze. Toen de muren en hekken in Oost-Europa werden aangelegd, verplaatste de stroom zich naar de Middellandse Zee, en later westelijker richting het vasteland van Spanje en de Canarische Eilanden. Daarnaast trof de grenspolitie in menig land allerlei zaken aan om muren en hekken te omzeilen: ladders, klim-apparatuur, ‘ramps’ (oplopende schotten), vervalste documenten voor het passeren van checkpoints, en zaag-apparatuur. „De kartels zagen er gewoon stukken uit”, zei een Amerikaanse activist in Arizona vorige week tegen website Nu.nl over de hekken. Ook investeren bendes extra in het omkopen van – slecht betaalde – beambten bij de politie en grensbewaking. Al in 2016 was hierover een grote corruptiezaak in Bulgarije.

Migranten en mensensmokkelaars weten muren en hekken op den duur toch weer te omzeilen

In het grensgebied tussen de Verenigde Staten en Mexico werden tientallen tunnels onder de grensmuur ontdekt, sommigen voorzien van ventilatiesystemen, verlichting en rails om het transport van mensen en goederen te vergemakkelijken.

Zwakte van muren en hekwerken lijken het gebrek aan uithoudingsvermogen van betrokken regeringen te illustreren. Ze slagen er zelden of nooit in het project af te maken en vervolgens decennialang goed te onderhouden en te moderniseren met bijvoorbeeld seismische apparatuur om tunnelbouw te detecteren. De muur die eerst president Barack Obama en daarna president Donald Trump lieten bouwen in het Zuiden van de VS, werd nooit voltooid. Israël slaagde er niet in de bewaking van hekwerken bij Gaza duurzaam op een hoog peil te houden; die werd op 7 oktober vorig jaar volledig overrompeld door terreurorganisatie Hamas. En een recente reportage uit de Balkan liet zien dat het bijna twee miljard euro kostend prestigeproject van Hongarije en haar leider Viktor Orbán inmiddels vol gaten zit, en talloze lege wachttorens telt. Bendes met hun ‘cliënten’ verdringen zich rond deze plekken, soms met de inzet van wapengeweld.

6Hoe reageren mensensmokkelbendes op verscherpte grenscontroles?

Ze proberen zich aan te passen om hun inkomsten op peil te houden. Zweedse politiemannen vertelden in 2016 de Deense migratie-deskundige Mette Skaarup hoe „criminele organisaties het systeem probeerden plat te leggen door opzettelijk mensen met een vals of geen identiteitsbewijs op de trein te zetten. Dat slorpte zo veel politiecapaciteit op dat de controles tijdelijk moesten worden stopgezet en iedereen moest wachten”. Soms gebeurde dat een paar keer per dag.

Niet alleen politiediensten investeren veel in technologie, bendes doen hetzelfde. Via versleutelde berichten houden informanten lokale bendeleiders op de hoogte van zwakke plekken in controles of hekwerken. Met drones monitoren criminelen de grensbewaking en speuren naar zwakke plekken. Technieken voor het vervalsen van documenten worden verder verfijnd. Daarnaast investeren mensensmokkelaars in snelle en kleine voertuigen en vaartuigen – inclusief jetski’s – om de pakkans te verkleinen.

De criminele investeringen jagen de prijs voor migranten flink op. Dat is niet alleen voor hen een probleem. Bendes willen voorkomen dat ze zichzelf uit de markt prijzen. Te hoge prijzen brengen vluchtelingen op verkeerde gedachten, vinden ze, en geven de doe-het-zelf markt een impuls.

Winkelketens die veel recreatieartikelen verkopen, zoals het Franse Decathlon, merkten daarvan al de gevolgen. Er werden opvallend veel kano’s, opblaasboten en andere vaartuigen in haar Noord-Franse vestigingen (niet ver van Calais) gekocht. Met name (arme) Afrikaanse vluchtelingen uit bijvoorbeeld Soedan probeerden hiermee het Kanaal over te steken. In reactie daarop nam Decathlon een opmerkelijk besluit: het bedrijf verbood voor al zijn vestigingen in Noord-Frankrijk de verkoop van dergelijke artikelen.

Delen





Mail de redactie