Extreem heftige regenbuien zoals die zich deze maand voordeden boven grote delen van Centraal- en Oost-Europa, zijn twee keer zo waarschijnlijk geworden door klimaatverandering. Ook de hoeveelheid regen die in korte tijd kan vallen is hierdoor toegenomen, met een vijfde.
Wel zit er grote onzekerheid in de berekeningen, benadrukt de World Weather Attribution (WWA) in een eerste, snelle wetenschappelijke analyse van het noodweer waarbij naar schatting 24 mensen om het leven kwamen. De organisatie analyseert in hoeverre klimaatverandering een rol heeft gespeeld bij extreme weersgebeurtenissen wereldwijd.
Zwaarst geraakt
Tussen 12 en 15 september viel een recordhoeveelheid regen in grote delen van Centraal- en Oost-Europa. Het leidde tot overstromingen die twee miljoen mensen troffen. De stroom viel op veel plaatsen uit. Scholen, bedrijven en ziekenhuizen moesten sluiten. Het zwaarst geraakt waren stedelijke gebieden rond de Pools-Tsjechische grens en in Oostenrijk. Verzekeraar Gallagher Re heeft de schade aan onder meer bruggen, wegen en gebouwen op twee tot drie miljard euro geschat.
De oorzaak van de extreme regenval was een zeldzame, zogeheten Vb-depressie (spreek uit als vijf-b) die zich in Noord-Italië vormde. Koude, droge lucht uit het noorden botste daar op warme, vochtige lucht uit het zuiden. Op zo’n plek kan zich een lagedrukgebied ontwikkelen, een systeem waarbij lucht tegen de klok in cirkelt en spiraalsgewijs naar boven stroomt. De lucht koelt dan af, en er vormen zich wolken waaruit regen kan vallen.
In dit geval werd het lagedrukgebied „geladen met vochtigheid” uit de Middellandse Zee en de Adriatische Zee, zo staat in het rapport. Beide zeeën waren op dat moment opvallend warm, waardoor er verhoudingsgewijs veel water uit verdampte. Het lagedrukgebied stroomde vervolgens richting Centraal- en Oost-Europa. Daar kwam de regen in bakken naar beneden. Volgens het rapport viel in grote delen van Oostenrijk in een periode van vijf dagen meer dan 350 millimeter regen. Op sommige plekken was dat maar liefst twee keer zoveel als het vorige record. Bij 130 van de 450 meetstations in Tsjechië viel meer dan 200 millimeter.
Meeste regen
Omdat een Vb-depressie een relatief zeldzame gebeurtenis is, zijn er weinig historische gegevens, en is er lastig statistiek op uit te voeren, zegt Gerbrand Koren, klimaatwetenschapper aan de Universiteit Utrecht, die meeschreef aan het rapport. „De invloed van klimaatverandering op zo’n gebeurtenis is moeilijk te berekenen.” Als alternatief analyseerden de 24 wetenschappers die aan het rapport hebben meegewerkt een neerslagdataset. Voor het nu getroffen gebied verzamelden ze de gegevens van de 4-dagen durende periode waarin opgeteld de meeste regen in een jaar viel.
Op basis van observaties en klimaatmodellen komen ze erop uit dat de kans op zulke extreme regenbuien in Centraal- en Oost-Europa door klimaatverandering is verdubbeld. Ze schatten dat zo’n gebeurtenis in het huidige klimaat – dat inmiddels 1,3°C warmer is dan in de pre-industriële tijd – zich eens in de 100 tot 300 jaar voordoet. „Warmt de aarde verder op tot gemiddeld 2°C dan wordt zo’n extreme regenval nog eens anderhalf keer zo waarschijnlijk”, zegt Koren.
Het rapport staat ook stil bij de verbeterde waarschuwingssystemen. In 1997 en 2002 werden ook grote delen van Centraal- en Oost-Europa getroffen door hevige regenbuien, met respectievelijk 232 en tenminste 100 doden. Sindsdien zijn er early warning systems die de bevolking vroeg waarschuwen voor een naderende extreme weersgebeurtenis. „Die hebben geholpen, want ondanks de intensiteit en de duur van de regenbuien en de overstromingen zijn er dit keer veel minder slachtoffers gevallen”, zegt Koren.
Stadsinrichting
De infrastructuur daarentegen is volgens hem nog niet op zulke heftige buien berekend. Het vraagt aanpassing van onder meer rioolsystemen en van de stadsinrichting (meer groen bijvoorbeeld). „We gaan er in het rapport maar kort op in, en we moeten goed nadenken over hoe we in de toekomst gaan bouwen.”