Voor maar 27 euro per nacht zit je op Null Island al in een verblijf met zwembad. Palmboompje ernaast, prima. Het kan nog beter: tussen de talloze opties op vakantieverblijfsite Airbnb zit niet ver van het goedkope verblijf ook een onderkomen van 623 euro per nacht. Dan stap je zo uit bed in je privé-zwembad. Keuze zat, alleen, hoe kom je er?
Null Island ligt in de Golf van Guinea, ten westen van Afrika, op zo’n 1.600 kilometer van Gabon. Er vaart geen veerpont, en een lijnvlucht zoeken levert ook niks op.
Hoewel de kaart van Airbnb met de vele overnachtingsopties – en één museum – anders doet vermoeden, is er op Null Island helemaal niks te huur. Er is ook niks te zien. Er is zelfs geen eiland. Op de plek waar het zou liggen drijft alleen een eenzame weerboei. Een eenzame, kapotte weerboei.
Toch is deze plek in de Atlantische Oceaan beroemd. Null Island ligt precies op de plek waar de evenaar en de nulmeridiaan elkaar kruisen, op 0 graden noorderbreedte en 0 graden oosterlengte – oftewel op (gps-) coördinaat 0, 0. Het lijkt zo’n drukbezette plek omdat digitale gegevens die verkeerd of onvolledig zijn en vervolgens toch op een kaart weergegeven worden, vaak automatisch op dit punt terechtkomen.
Dit treft niet alleen Airbnb. Fitnessapp Strava toont fietsroutes op het ‘eiland’ en fotosite Flickr doet lijken alsof ruim 300.000 foto’s daar gemaakt zijn. Er zijn ook serieuzere voorbeelden: in de begindagen van de Covid-19-pandemie maakten onderzoekers van de Johns Hopkins universiteit een wereldkaart waarop aan de grootte van cirkels te zien was hoeveel covidbesmettingen ergens waren. Op Null Island stond een flinke cirkel.
De betekenis van Null Island is gegroeid parallel aan de opkomst van het gebruik van digitale kaarten. Lange tijd waren weer- en wegenkaarten, atlassen en de globe in de hoek van de huiskamer zo’n beetje de enige geografische weergaven van de werkelijkheid waar mensen mee in aanraking kwamen. De komst van de computer veranderde dat. Cd-roms met kaartensoftware – in jargon GIS-software, naar geographic information system – bracht de atlas tot leven. Toegankelijke online GIS-tooltjes maakten de afgelopen jaren van iedereen een potentiële kaartenmaker.
Jan en alleman kan het
De kans op fouten groeide daarmee ook. „Er zijn tegenwoordig heel veel data, en er is ook steeds meer geotechnologie”, zegt Jan Willem van Eck, verantwoordelijk voor de samenwerking met onderwijs en onderzoeksinstituten bij de Nederlandse tak van Esri, de wereldleider op het gebied van GIS-software. „Maar zijn visualisaties daardoor ook beter? Lang niet altijd. Kaartjes zien er al gauw flitsend uit, maar omdat jan en alleman data en kaarten kan genereren is er ook heel veel wat niet klopt. Dat is een grote uitdaging voor GIS-professionals.”
Het fictieve Null Island komt uit de koker van een groepje van die GIS-professionals. Wie de term precies muntte is onduidelijk maar ergens rond 2008 dook hij voor het eerst op. Vlak daarna verscheen ook een website over de ‘Republiek van Null Island’ – slogan: ‘Like no place on earth’. De republiek was ooit een vissersnatie maar is nu rijk dankzij een bauxietvondst, is er te lezen. De site heeft ook een webshop waar T-shirts en petten te koop zijn met de oranje-blauwe vlag van Null Island – „bijna de gehele mannelijke populatie is kleurenblind, dus is niet gekozen voor groen en rood”.
Null Island is een frivoliteit, bedacht om data goofs mee uit te drukken, maar het is niet iets om de schouders over op te halen, schrijft Levente Juhász van het GIS-center van Florida International University in een publicatie over het fenomeen dat in 2022 in het wetenschappelijke tijdschrift IEEE Access verscheen. „Misleidende kaarten met een groot publiek delen is problematisch, zeker in deze tijden waarin nepnieuws woekert. Mensen vertrouwen kaarten alsof het feiten zijn, misinterpretatie ligt op de loer.”
Ik dacht dat het een geweldige plek was om alles neer te zetten dat nog geen specifieke locatie had
Juhász noemt een voorbeeld van een gebruiker van forumsite Reddit, die een topic opende getiteld: „Ik geloof dat ik een geheime Chinese militaire basis heb ontdekt midden in de oceaan.” Als ‘bewijs’ toonde hij enkele kaarten die hij van internet had geplukt. Een ervan toonde real time cyberaanvallen over de hele wereld, de andere was een kaart met Strava-activiteiten. Dat de Redditer daarbij aan een militaire basis dacht is niet helemaal uit de lucht gegrepen, in 2018 onthulde Stravagebruik hoe Amerikaanse militairen zich rond een aantal geheime legerlocaties bewogen.
Ook bij de covidkaart van Johns Hopkins University was er opwinding over de gevallen op Null Island. „We plaatsten de gegevens die geen locatie bevatten op Null Island”, zei Lauren Gardner, co-director van het Center for Systems Science and Engineering van de universiteit erover in een interview met wetenschappelijk tijdschrift Science. „Ik dacht dat het een geweldige plek was om alles neer te zetten dat nog geen specifieke locatie had. Maar het maakte veel mensen van streek.”
In dit geval werden de gegevens bewust op Null Island geparkeerd. Veel vaker komen gegevens er per ongeluk terecht, doordat ze onvolledig zijn of fout gespeld en zo een fout veroorzaken in het genereren van de locatie-coördinaten, of door gegoochel met de getallen die coördinaten vormen.
Coördinaten zijn cruciaal voor plaatsbepaling en het maken van kaarten. Een belangrijk wereldwijd coördinatensysteem is WGS84, World Geodetic System 1984. Het is ontworpen door de Amerikaanse krijgsmacht en het is het bekendst van gps. Ook Google Maps werkt ermee.
Om plekken in de wereld te kunnen uitdrukken maakt een coördinatensysteem een wiskundig model van de aarde. Daarbij zijn, in het geval van WGS84, over de hele aardbol in de lengte en in de breedte denkbeeldige lijnen neergelegd zodat er een raster ontstaat. Elk van de lijnen heeft een getal gekregen en elke plek op aarde is uit te drukken door twee getallen met elkaar te combineren, een voor de y-as en een voor de x-as. Een coördinaat ziet er bijvoorbeeld uit als: 52.37106, 4.89339 – wie dit in zijn gps intikt komt uit bij de redactie van NRC aan de Nes in Amsterdam. Op coördinaat 0, 0 ligt Null Island.
Met een paar nullen aanvullen
Een hoop getallen, en de punt in het getal en de komma tussen de twee getallen zijn belangrijk voor de interpretatie. Maar ze zijn hinderlijk wanneer er geknipt en geplakt wordt tussen verschillende bestanden of programma’s. „Ik zie het als ik lesgeef regelmatig gebeuren”, zegt Van Eck. „Dan exporteren studenten gegevens uit een systeem, en openen het in Excel en daarin worden de punten of komma’s als decimalen opgevat. Of voor aan het getal worden automatisch een paar nullen aangevuld. Een coördinaat wordt dan bijvoorbeeld 0.003134 in plaats van 31.34 en dan komen de gegevens vlak bij Null Island terecht.”
Nog een mogelijkheid is dat de software per ongeluk op het verkeerde coördinatensysteem staat ingesteld. Want WGS84 is dan wel veelgebruikt, er bestaan nog veel meer coördinatensystemen. Bijna elk land heeft een eigen variant, zodat de vervorming die nu eenmaal optreedt bij het afbeelden van de aarde in een plat vlak voor dat land minimaal is.
Het nulpunt van het Nederlandse stelsel ligt op een akker in Frankrijk, 150 kilometer van Parijs
Het Nederlandse coördinatensysteem heet het Rijksdriehoeksstelsel, de bijbehorende coördinaten heten RD-coördinaten. De redactie van NRC ligt uitgedrukt in RD-coördinaten op 121.370, 487.135. De assen zijn zo gekozen, dat heel Nederland positieve coördinaten heeft, en om verwisseling te voorkomen is de y-as altijd een groter getal dan de x-as.
Ook het RD-stelsel heeft een ‘Null Island’, al komt ‘Nulweiland’ dichter in de buurt. „Het nulpunt van het Nederlandse stelsel ligt op een akker in Frankrijk, 150 kilometer van Parijs. Een collega is er eens geweest”, zegt Van Eck. Drie andere enthousiaste Esri-collega’s van Van Eck, in de VS, hebben als een hommage aan Null Island de coördinaten uit alle coördinatensystemen met vergelijkbare eigenschappen als Null Island op een kaart geplot. Ze kwamen tot 5.716 punten, ook de Franse akker staat op hun kaart.
Hoewel de punten fictief zijn en ze alleen bestaan om een representatie van de werkelijkheid mogelijk te maken, hebben ze aantrekkingskracht en betekenis gekregen, ook buiten de groep GIS-enthousiastelingen. „Ik weet niet of er een monumentje op die Franse akker staat”, zegt Van Eck, „maar in de Onze Lieve Vrouwetoren in Amersfoort, waar de Rijksdriehoeksmeting zijn oorsprong heeft en ooit punt 0, 0 was, ligt wel een aandenken op de grond.” In Greenwich in het Verenigd Koninkrijk, het ‘thuis’ van de nulmeridiaan, laat een lange streep zien dat je precies op de nullijn staat.
Neptunus, god van de zee
Op de plek van Null Island ligt een weerboei. Maar die lag er niet altijd. Chris Shirley heeft hem in 2013 in ieder geval niet gezien. Shirley is nu websiteontwikkelaar en liefhebber van extreme sporten en bijzondere reisbestemmingen, in 2013 was hij officier bij de Britse Royal Marines. Op een oefening samen met de Nederlandse marine voer hij met het amfibisch transportschip Zr.Ms. Rotterdam over Null Island.
„Er was praktisch niets te zien. Oceaan zo ver je kon kijken”, zegt Shirley. „Ik droeg een gps-horloge en ik zag de getallen naar 0, 0 gaan, anders had ik het niet gemerkt.”
Bij het passeren van de evenaar hoort een ritueel ter ere van Neptunus, god van de zee. De evenaar spreekt al eeuwen tot de verbeelding. Charles Darwin op de Beagle onderging in 1832 een dergelijk ritueel, en Shirley in 2013 dus ook. „We moesten door visnetten zwemmen, en Neptunus toestemming vragen de evenaar te passeren.”
Geografische bijzonderheden zijn aantrekkelijke reisbestemmingen
„Toentertijd deed het nulpunt me niet zoveel”, zegt Shirley. „Maar ik ben een millennial en technologie en data zijn heel dominant geworden gedurende ons leven. Null Island is een data-dumpplek, maar ook Donkey Kong gaat erheen, het fenomeen is doorgedrongen tot de pop culture. Ik werk tegenwoordig met dataproducten en Null Island is daarmee meer voor me gaan betekenen. Je komt er ook niet zomaar, dat maakt het als reisbestemming uniek.”
Opvallend genoeg is het technologische belang van Null Island juist aan het afnemen. „Kaartensoftware wordt steeds beter”, zegt Van Eck. „De programma’s kunnen beter omgaan met uiteenlopende adresformaten en ze geven suggesties voor het juist geocoderen van data.”
In OpenSteetMap, vrij toegankelijke geodata en kaartensoftware, had Null Island jarenlang een plek. Er was zelfs een fictieve omtrek van de ‘republiek’ getekend. In 2022 is die verdwenen, waarop een felle discussie volgde in een mailinglist met actieve gebruikers, schrijft onderzoeker Juhász. Voorstanders van het verdwijnen van Null Island vinden het beter voor de geloofwaardigheid van OpenStreetMap, kaarten moeten zo feitelijk mogelijk blijven. Tegenstanders menen dat ook heel veel buurten en andere informele plekken op papier ‘niet bestaan’ en in OpenStreetMap wel en dat Null Island niet meer of minder fictioneel is dan die plekken.
Avonturier Shirley denkt dat Null Island weleens een ‘echte’ plek kan worden, zoals ook de top van de Mount Everest dat is. „Geografische bijzonderheden zijn aantrekkelijke reisbestemmingen. Als er genoeg vraag naar is dan zie ik er wel reisjes naar ontstaan.”
