Deze funky worm bewijst gezamenlijke afkomst amfibieën

Biologie De vondst van 220 miljoen jaar oude fossielen van wormsalamanders bewijst hun evolutionaire relatie met kikkers en salamanders.

Een wormsalamander kruipt over moerassige bodem
Een wormsalamander kruipt over moerassige bodem

Foto Henk Wallays

Salamanders, kikkers en wormsalamanders: samen zijn ze de klasse der amfibieën. Over de verwantschap tussen de laatste twee groepen bestaat in de wetenschap veel discussie. De meeste wormsalamanders hebben, in tegenstelling tot kikkers en salamanders, geen ledematen en hun ogen zijn bedekt met een dikke laag huid. Daarnaast leven deze tien centimeter grote beestjes in de bodem, in plaats van op het land.

Een vondst van zeventig fossielen van wormsalamanders in Arizona in de Verenigde Staten brengt nu helderheid in de discussie. „Hierdoor hebben we een beeld van hoe wormsalamanders er voor hun laatste metamorfoses uitzagen. Je ziet dan flink wat overeenkomsten met de huidige salamanders en kikkers”, zegt Ben Kligman, paleontoloog aan Virginia Tech University in de Verenigde Staten, en hoofdauteur van een publicatie vorige week in Nature waarin de fossielen worden geanalyseerd.

Er bestaan 205 soorten wormsalamanders. De diertjes leven in tropische bossen. „Verder weten we heel weinig van deze groep vergeleken met kikkers en salamanders”, zegt Kligman. De reden: observaties zijn schaars omdat wormsalamanders zich in de bodem bevinden. Daarom wordt de meeste kennis uit fossielen gehaald. Het oudste bekende exemplaar was tot nu toe echter ‘slechts’ 183 miljoen jaar oud en deze bodemvondst leek qua skelet ontzettend op de huidige wormsalamanders. Daaruit viel dus niet af te leiden hoe deze soort door de tijd geëvolueerd is.

Uitpuildende ogen

Dna-onderzoek wees eerder uit dat wormsalamanders zo’n 370 tot 270 miljoen jaar geleden ontstaan zijn. „Er was dus een gat van zo’n 87 miljoen jaar”, zegt Kligman. „Onze fossielen zijn ten minste 220 miljoen jaar oud, dus daarmee winnen we flink wat jaren aan evolutie.”

Kligman noemde de fossiele soort die hij vond Funcusvermis gilmorei, letterlijk vertaald funky worm. De reden: ze hadden poten, uitpuilende ogen als die van een salamander en brede kaken die onmiskenbaar leken op die van huidige kikkers. Hoewel de fossielen niet compleet waren, konden er toch voldoende reconstructies gemaakt worden van hoe de beestjes er gedurende hun verdere evolutie zouden hebben uitgezien.

Ze leken niet alleen op de huidige kikkers en salamanders. De onderzoekers vonden ook vergelijkbare skeletkenmerken met die van Dissorophoidea, een groep van uitgestorven amfibieën waar kikkers en salamanders uit voortkomen. Volgens Kligman bevestigen deze overeenkomsten de verwachte verwantschap van wormsalamanders met andere amfibiegroepen.

De fossielen van de Funcusvermis gilmorei zijn gevonden in Arizona. Deze regio lag 220 miljoen jaar geleden bij de evenaar. „Hier heerste het gewenste warme en vochtige klimaat van de wormsalamander”, zegt Kligman. „Kikkers en salamanders vind je in bergen, woestijnen en steppes, maar wormsalamanders leven dus al ten minste 220 miljoen jaar louter in tropische bossen. Ze functioneren daar goed vanwege hun doorlatende huid, waardoor water vlotter verdampt dan bij collega-amfibieën.”