Weinig grote verrassingen staan in het advies over de rijkssubsidie voor de belangrijkste culturele instellingen van het land, woensdag uitgebracht door de Raad voor Cultuur. En dat is op zichzelf ook geen verrassing, want voormalig staatssecretaris Cultuur en Media Gunay Uslu vond dat de sector toe was aan rust na de ontwrichtende coronapandemie.
Toen zij vorig jaar de subsidieregeling maakte voor de instellingen die het rijk voor de periode 2025-2028 onmisbaar acht voor het Nederlandse cultuurlandschap, bleef er vooral veel hetzelfde: geen nieuwe categorieën, eisen of aantallen instellingen. Om diezelfde rust-reden had de Raad voor Cultuur eerder geadviseerd de subsidieperiode te verlengen tot 2026 in plaats van 2024. Maar omdat de cultuursector ook behoefte had aan ruimte voor vernieuwing, ging dat niet door.
Lees ook
Spannende dag voor culturele instellingen: wie krijgt de subsidies?
Het vierjaarlijkse advies van de Raad over de zogenoemde ‘basisinfrastructuur’ (bis) gaat over de rijkssubsidies die rechtstreeks van het ministerie van OCW komen. Daarnaast hebben ook de zes rijkscultuurfondsen woensdag hun meerjarige subsidies woensdag bekend gemaakt. Doorgaans wordt het advies van de Raad voor Cultuur overgenomen door in dit geval cultuurminister Eppo Bruins. De regels voor de cultuursubsidie van 2025-2028 staan vast, die kan het nieuwe kabinet niet met terugwerkende kracht wijzigen.
Nieuwkomers, afvallers
Rust dus, zo blijkt ook uit de beoordeling. Van de 181 aanvragen voor de ruim 250 miljoen euro jaarlijkse subsidie zijn er 115 gehonoreerd. Er is overvraagd, maar minder dan in de vorige periode: toen kregen 107 van 220 een positief advies.
Bij de afvallers nu zitten geen grote namen of publiekslievelingen, zoals in de vorige ronde het Scapino Ballet en Eurosonic Noorderslag, hoewel veel cultuurliefhebbers bijvoorbeeld cultuurinstelling BAK, Holland Baroque en het HipHopHuis zullen missen in de lijst met positieve adviezen. Ter vergelijking: in de vorige subsidieronde van 2021-2024 waren er 55 nieuwkomers, en dus ook meer afvallers.
Een ander doel was een betere geografische spreiding. Daarmee is in de vorige subsidieperiode al een grote stap gezet, toen nam het aantal instellingen buiten de randstad toe met negentien. De provincies Groningen, Friesland, Gelderland en Limburg hebben vanaf 2025 elk één bis-instelling meer in dit nieuwe advies, in Utrecht vallen er juist drie weg. De spoeling blijft dun in Drenthe met één instelling, en Zeeland en Flevoland met elk twee. Het zwaartepunt van bis-instellingen ligt nog altijd in Noord-Holland en Zuid-Holland.
Duidelijk signaal
Een duidelijk signaal krijgt het Internationaal Theater Amsterdam. Het ensemble valt uit de categorie ‘grote theaterinstellingen’, omdat er binnen de grote gemeenten Amsterdam, Rotterdam en Den Haag maar twee plekken zijn voor grote theaterinstellingen, die ieder 3,3 miljoen euro subsidie kunnen krijgen. Die plekken zijn voor Het Nationale Theater in Den Haag (dat was vorige ronde ook al ‘groot’) en Theater Rotterdam, dat voorheen als middelgroot werd beoordeeld – met het bijbehorende lagere subsidiebedrag.
Nu zal ITA – dat volgens advies van de Amsterdamse Kunstraad jaarlijks wel 11,4 miljoen euro aan gemeentesubsidie moet krijgen – 2 miljoen euro rijkssubsidie krijgen per jaar, in plaats van 3,3 miljoen. Volgens de Raad voor Cultuur waren de plannen van ITA kwalitatief minder dan die van plaatsvervanger Theater Rotterdam, is het reisbeleid te beperkt – de voorstellingen zijn vrijwel alleen in Amsterdam en het buitenland te zien – en worden codes voor de werkvloer onvoldoende nageleefd. Dat betekent ook dat ITA waarschijnlijk de subsidie voor internationale producties verliest, hoewel de Raad wel positief is over de internationale reputatie en kwaliteit van ITA.
Wat beter gaat, ziet de Raad, is het naleven van de codes voor diversiteit en inclusie, eerlijke betaling en goed bestuur. De culturele instellingen moesten in voorgaande aanvraagronde voor het eerst aangeven hoe ze die werkafspraken in de praktijk brengen. In haar advies van 2020 sprak de raad nog over een „een zwoegende, zwetende en vooral zoekende sector”. Nu ziet de raad „veelal voldoende aandacht”, al is de aandacht voor de codes „bij de een meer intrinsiek gemotiveerd dan bij de andere”.
Het advies in acht categorieën:
1Theater
De negen theatergezelschappen die aanspraak maken op rijkscultuursubsidie, zoals het Nationale Theater Den Haag, Theater Oostpool in Arnhem en het Noord Nederlands Toneel in Groningen, blijven ongewijzigd. Bij het Fonds Podiumkunsten (FPK), dat dit jaar nog forser overvraagd werd dan vier jaar geleden, vallen hardere klappen. Gerenommeerde gezelschappen als Orkater, De Warme Winkel, Wunderbaum, BOG. en Bambie worden ofwel negatief beoordeeld, ofwel ‘positief buiten budget’. Dat betekent dat ze alleen meerjarig geld zullen ontvangen als er vanuit de overheid meer geld voor het FPK komt. Orkater krijgt overigens wel meerjarige subsidie vanuit de bis-regeling als instelling voor talentontwikkeling.
De theaterfestivals die al rijkscultuursubsidie ontvingen, zoals het Holland Festival en Oerol, blijven gehandhaafd en gaan er ca. dertig procent op vooruit. Dat zal een opluchting zijn voor jeugdtheaterfestival Tweetakt, dat onlangs zijn subsidie in Utrecht kwijtraakte. Bij de jeugdtheatergezelschappen zijn het Bredase dansgezelschap De Stilte en het Amersfoortse Holland Opera negatief beoordeeld. In plaats daarvan treden muziektheatergezelschap Oorkaan en het piepjonge gezelschap De Horde toe tot de basis van het Nederlandse jeugdtheater.
2Dans
Bij de dansgezelschappen verandert in grote lijnen niets. Wel had de Raad graag gezien dat er ruimte was voor toevoeging van het hiphopgezelschap ISH Dance Collective, maar de aanvraag kan niet worden gehonoreerd wegens de eis van de regionale spreiding; ISH vraagt aan in dezelfde regio als Het Nationale Ballet.
Het Holland Dance Festival wordt niet gehonoreerd door dezelfde spreidingsafweging ten opzichte van de Nederlandse Dansdagen. NDD vraagt ook aan in Regio Zuid, de afweging pakt in hun voordeel uit.
De toekenningen van het Fonds Podiumkunsten bevatten vrij veel nieuwkomers: Lloydscompany van Lloyd Marengo, Man Co, Oxygen, Body of Art en ARK/Connor Schumacher. Dit gaat ten koste van Kalpanarts, David Middendorp, OFF Projects/Amos Ben-Tal en Arno Schuitemaker.
3Film
In de filmsector verdeelt de Raad voor Cultuur jaarlijks 5,8 miljoen euro over vier filmfestivals van internationaal allure. In het huidige advies moet vooral het Internationaal Film Festival Rotterdam (IFFR) inleveren. De Raad spreekt zijn vertrouwen uit in de organisatie en leiding, maar mist een strategisch plan. De bijna twee miljoen euro per jaar lijkt een pas op de plaats, maar is gezien de inflatie een aderlating.
De drie andere filmfestivals blijven op niveau. Het Nederlands Film Festival (NFF), dat zijn subsidie van ruim een half miljoen euro van gemeente Utrecht dreigt te verliezen, ziet de rijksbijdrage met bijna 3 ton stijgen tot bijna 1,1 miljoen. Jeugdfestival Cinekid, vier jaar geleden nog het zorgenkindje, groeit met bijna 3 ton tot 1,17 miljoen euro. Het Internationaal Documentaire Festival Amsterdam (IDFA) krijgt bijna 1,5 miljoen, ruim 2,5 ton extra.
Het Haagse Movies that Matter, dat hoopte 550.000 euro te krijgen, treedt niet toe tot de culturele basisinfrastructuur omdat het vooral thematisch opereert – mensenrechten, milieu – en een oneigenlijk beroep doet op de regeling documentaires terwijl het aanbod voor de helft uit speelfilms bestaat. Het EYE Filmmuseum krijgt uit een ander potje – internationale filmpromotie – conform de aanvraag bijna 2,5 miljoen euro.
4Klassieke muziek
Bij de symfonieorkesten verandert er weinig. De Raad geeft het Metropole, Noord Nederlands en Rotterdams Philharmonisch een pluim voor „sterke, bevlogen aanvragen” met „elan, helderheid en zelfbewustzijn”. Het Concertgebouworkest krijgt kritiek, want het vraagt „vooral aandacht voor de financiële situatie ten koste van aandacht voor zijn artistiek-inhoudelijke plannen”.
Bij de ensembles en koren is plek voor vijf gezelschappen: Amsterdam Sinfonietta, Nederlands Blazers Ensemble, Nederlandse Bachvereniging, Asko|Schönberg en Nederlands Kamerkoor. Holland Baroque krijgt van de Raad een negatief advies – het is „organisatorisch en financieel kwetsbaar”, dus „minder stabiel”. Het krijgt ook geen meerjarige subsidie van het FPK.
Bij het FPK zijn er afvallers van naam. Om te beginnen Camerata Trajectina, hoeder van het Nederlandse muzikale erfgoed. Maar ook vernieuwers als Club Classique, Pynarello en het Matangi Quartet. Opvallende nieuwkomers: harpist Remy van Kesteren, componist Martin Fondse, cellist Maya Fridman en musicaljournalist Andrea Voets.
De Raad adviseert om de Nederlandse Reisopera (5,6 miljoen), Opera Zuid (1,9 miljoen) en De Nationale Opera en Ballet (30,7 miljoen) de gereserveerde bedragen toe te kennen. Het Festival Oude Muziek krijgt positief advies van de Raad, maar het FPK draait bij enkele festivals van naam de geldkraan dicht: het Bachfestival Dordrecht, het Grachtenfestival, The Big Sing (voorheen de Koorbiënnale), de Strijkkwartet Biënnale en de Zeister Muziekdagen.
5Pop en jazz
Is De Staat nou een rockband, of ‘een instelling voor popmuziek’, zoals de Raad de Nijmeegse groep noemt? Voor een derde vierjarige periode op rij ontvangt de band structurele steun, nu met 275.000 euro – een kwart ton meer dan de vorige periode. Weinig rockbands – of instellingen voor popmuziek – lijken hun voorbeeld te volgen. Voor het eerst is in de basisinfrastructuur wel jazz en bigbandmuziek vertegenwoordigd, met het Jazz Orchestra of the Concertgebouw. Opvallende afvaller is de Amsterdam Klezmer Band, die de vorige periode geld kreeg van het FPK, maar nu zowel daar als voor de basisinfrastructuur werd afgewezen. De band ontplooit geen „activiteiten op het gebied van talentontwikkeling”, schrijft de Raad in het BIS-advies.
Bij de festivals valt ADE buiten de boot van het rijk, maar ze worden opgevangen door het FPK, waar ze de komende jaren 237.500 euro ontvangen voor de bedrijfsvoering. Bij het rijk wordt deze keer wel Eurosonic Noorderslag gesteund met acht ton.
Vier jaar terug werden ook drie hiphop-instellingen toegelaten tot de basisinfrastructuur: Emoves (Eindhoven), Dox (Utrecht) en HipHopHuis (Rotterdam), als instellingen voor talentontwikkeling. Eigenlijk te weinig, vond de Raad, maar er valt er nu nog een af: HipHopHuis is te weinig „toonaangevend” en er is aanhoudende twijfel over de kwaliteit van het bestuur.
6Beeldende kunst
Behalve de ruim vijfentwintig rijksmusea die vanuit de erfgoedwet al vaste subsidie krijgen – zoals het Rijksmuseum Amsterdam, Het Loo in Apeldoorn, Zuiderzee Museum in Enkhuizen – omvat de bis ook subsidies voor regionale musea, verspreid over de provincies. De meeste provincies droegen dezelfde musea voor als vier jaar geleden. Alleen Overijssel koos nu niet voor de Fundatie uit Zwolle, maar voor De Museumfabriek uit Enschede. Maar net als het Groninger Museum krijgt De Museumfabriek geen subsidie toegekend.
De Fair Practice Code, die eerlijke omstandigheden en redelijke vergoeding nastreeft, wordt goed nageleefd, concludeert de Raad. Zo niet de Code Diversiteit & Inclusie. Diversiteit is wel terug te zien in de programmering, publieksbereik en het betrekken van verschillende partners, maar het diversifiëren van het vaste personeel gebeurt nauwelijks. Wel positief is de Raad over het openbreken van het westerse perspectief: „Kunstinstellingen lijken zich er steeds meer van bewust dat het niet voldoende is om kunstenaars van buiten West-Europa binnen de traditionele westerse kaders te plaatsen.”
Zes presentatie-instellingen krijgen subsidie, één per grote gemeente. In Amsterdam is dat, net als vier jaar geleden, Framer Framed, De Appel valt buiten de boot. In Den Haag viel West ondanks een positieve beoordeling vier jaar geleden buiten de bis, nu is er wel subsidie. Dat gaat ten koste van de Nest Foundation.
Groningen komt er ook bij de presentatie-instellingen bekaaid vanaf. Fotografie Noorderlicht krijgt geen subsidie. Het Hem in Zaandam en BAK, basis voor actuele kunst Utrecht krijgen ook geen subsidie. Van het Mondriaan Fonds krijgen De Appel en Nest wel 450.000 euro subsidie.
7Letteren
Net als vier jaar geleden zet de Raad flink in op leesbevordering. De activiteitenplannen van Stichting Lezen (3.530.600 euro), De Schrijverscentrale (1.110.300 euro) en De Schoolschrijver (625.200 euro) zijn een voortzetting van de vorige subsidieperiode. De aandacht voor literatuur ziet de Raad afnemen, des te belangrijker is dus de gehonoreerde aanvraag van Het Literatuurhuis (654.600 euro), waar het festival ILFU onder valt. Hoewel de Raad het belang van debatcentra benadrukt, is er in de bis maar plek voor één. Dat wordt, net als vorige keer, De Balie (298.700 euro). Pakhuis De Zwijger, dat vorige ronde na een rechtszaak ook subsidie kreeg, valt er nu uit.
8Ontwikkelfunctie
Meest overvraagd is de categorie ‘Ontwikkelinstellingen’ (totaal budget: 11.100.300 euro), voor organisaties die zich richten op talentontwikkeling. Er is ruimte voor zestien instellingen, terwijl 49 organisaties een aanvraag deden. De Raad voor Cultuur signaleert dat er in de podiumkunsten veel aandacht is voor talentontwikkeling, maar dat het bij andere genres soms ‘nog zoeken is’.
Opvallend is het afvallen van vier van de vijftien instellingen die de vorige periode wel meerjarige rijkssubsidie kregen, vaak (mede) door bestuursproblemen: BioArt Laboratories, MusicalMakers, Likeminds en Hiphophuis. De Raad beoordeelt het ontwikkelproject van het Eindhovense BioArt Laboratories (voor kunstenaars die werken met biologisch materiaal) als te onduidelijk en moeilijk te peilen.
