Andere lijsttrekkers waren al langs geweest bij de talkshow Khalid & Sophie, toen het dinsdagavond de beurt was aan Pieter Omtzigt. Eerder die dag had hij in Den Haag het programma van Nieuw Sociaal Contract (NSC) gepresenteerd in een zaal vol journalisten, ook buitenlandse. Één voor één had hij ze te woord gestaan met een grote glimlach. Steeds met Eddy van Hijum binnen handbereik. Van Hijum staat zevende op de kieslijst, zat jarenlang met Omtzigt voor het CDA in de Tweede Kamer en schreef een groot deel van het NSC-programma.
Die avond zat Van Hijum óók naast Omtzigt aan de talkshowtafel van Khalid Kasem. Volgens afspraak waren andere lijsttrekkers wel alleen gekomen, maar, zei Kasem, NSC kwam die ochtend met „de eis” dat Omtzigt iemand mocht meenemen. „Het lijkt er wel een beetje op dat u misschien net wat meer steun nodig heeft om het programma te kunnen uitleggen”, aldus de presentator. Klopt, zei Omtzigt. En hij vond het óók belangrijk, zei hij, „om te laten zien dat we dit samen gedaan hebben”.
Maar na de uitzending was Omtzigt boos dat hij zich er live voor had moeten verantwoorden. Aanwezigen zagen hoe hij in discussie ging met redactieleden, emotioneel werd, zijn stem verhief en leek niet te willen luisteren. Dat iemand uit zijn team die ochtend al van de redactie had gehoord dat Kasem tijdens de uitzending de eis van NSC zou noemen, leek Omtzigt niet te weten. Woedend beende hij weg.
Verwachtingen temperen
Toen Pieter Omtzigt deze zomer besloot met een eigen partij mee te doen aan de Tweede Kamerverkiezingen van november, temperde hij steevast de verwachtingen. In een peiling van I&O Research in die tijd had hij, zelfs nog zonder partij, op 46 zetels gestaan. Hij kon in één klap zomaar de grootste worden. Die druk vond hij te hoog. Het klonk misschien gek, maar hij wilde juist niet de grootste worden, zei hij. „Wel zo groot mogelijk, maar niet zo snel mogelijk zo groot mogelijk. Daar loopt het mis.”
Hij verwees dan naar de LPF, die na de moord op Pim Fortuyn in 2002 vanuit het niets met 26 zetels in de Kamer kwam en daarna snel hopeloos uit elkaar viel. Omtzigt wilde streven naar „verantwoorde groei”, zei hij deze zomer.
En dus kon de NSC-leider „niet helemaal uitsluiten” dat hij maar in een paar kiesdistricten mee zou doen, en met een korte lijst. In zijn partij klonk destijds dat ze erover nadachten om met vijftien kandidaten de verkiezingen in te gaan. Over het premierschap was Omtzigt stelliger. „Ik ben de kandidaat om fractievoorzitter in de Tweede Kamer te zijn, om vanuit daar het beleid vorm te geven. De Kamer is ook het hoogste orgaan.”
Ander speelveld
Nu, tien weken later, is alles anders. Er is een kieslijst met 44 kandidaten en NSC doet mee in alle kiesdistricten. En dat premierschap? Omtzigt is er inmiddels over aan het nadenken. Hij wilde niet zeggen dat hij géén premier wil worden. „U hoort van mij daarover”, zei hij vorige week in College Tour.
Al sinds de oprichting weet NSC de aandacht vast te houden. Eerst door de oprichting zelf, die het politieke speelveld compleet veranderde. Daarna door de lijst, waarmee hij op zich liet wachten. Vervolgens door het verkiezingsprogramma, dat óók lang uitbleef. En inmiddels is Omtzigt dus aan het nadenken over het premierschap. Als het een strategie zou zijn, zou die goed werken. Andere nieuwe partijen of nieuwe lijsttrekkers moeten knokken voor aandacht, NSC is er al weken van verzekerd. In de berichtgeving over het verkiezingsprogramma van NSC, viel deze week bijna overal het woord „eindelijk” – alsof heel Nederland erop zat te wachten.
Maar of het echt strategie is? Bij NSC bezweren ze van niet. Tijdens het College Tour verkiezingsdebat zei Omtzigt dat hij het „geweldig” vond om politieke analyses te lezen „die precies uitleggen” hoe iemand iets bedoelt. Maar in werkelijkheid zijn „de meeste dingen in Den Haag stomme dingen die gebeuren.”
Wat in ieder geval vertragend gewerkt kan hebben, is Omtzigts besluiteloosheid, zeggen mensen die hem goed kennen en al lang met hem werk(t)en. Hij heeft vaak moeite met knopen doorhakken, blijft treuzelen tot het laatst. Zo lijkt het ook te zijn gegaan met het verkiezingsprogramma. Eerst zou het begin oktober gepresenteerd worden. Het duurde ruim drie weken langer.
Kiezers lijkt het weinig uit te maken. Nederlanders die vóór de presentatie van het programma zeiden NSC te gaan stemmen, doen dat om ‘de persoon Omtzigt’ en, anders dan kiezers van andere partijen, niet primair vanwege de ideeën van de partijleider, vond I&O Research vorige maand.
Bovengemiddeld oud
Die potentiële NSC-kiezer is in elk geval bovengemiddeld oud, ziet Asher van der Schelde, onderzoeker bij I&O Research. „Van alle kiezers is 55 procent ouder dan 50 jaar, bij NSC is dat 71 procent. Een derde van hun kiezers is 65-plusser.” Alleen CDA-stemmers zijn gemiddeld ouder. Ook wonen NSC’ers veel minder vaak in de stad. „In de grote drie steden scoort NSC nu 9 procent; minder dan GroenLinks-PvdA (23 procent), de VVD en de PVV (allebei 15 procent)”, aldus Van der Schelde. De groep bestaat ook voor het grootste deel uit mensen die praktisch en middelbaar opgeleid zijn.
Voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 scoorde Rutte een 6,4. Ook de populariteit van PvdA’ers als Wouter Bos en Job Cohen nam een maand voor de verkiezingen sterk af. „Omtzigt heeft een vrij unieke positie”, aldus Van der Schelde.
Wat hem ook opvalt: NSC-kiezers in spe lijken op de gemiddelde Nederlandse kiezer: sociaaleconomisch wat meer links gericht, op asiel en culturele thema’s meer conservatief en rechts. En NSC kan zowel links als rechts kiezers naar zich toe trekken: een kwart van de SP-stemmers, 17 procent van de PvdA’ers, blijkt uit onderzoek. CDA, PVV en VVD kunnen respectievelijk 36, 15 en 11 procent van hun kiezers aan NSC verliezen. En van de kiezers die nu op NSC zeggen te gaan stemmen, heeft een derde bij de Provinciale Statenverkiezingen van maart op BBB gestemd.
Het is de vraag waar Omtzigt in het politieke spectrum staat. Bij College Tour zei hij zich bij het thema „bestaanszekerheid meer verwant” te voelen aan Timmermans en Van der Plas. „En als het op migratie aankomt, denk ik dat het iets makkelijker zakendoen is met de VVD.”
Lees ook
in Den Haag vaak gezien als lastpak en grillig, maar daarbuiten geprezen als grote steun en luisterend oor
Eigen campagne
De cijfers geven NSC zelfvertrouwen voor een eigen campagne, waarbij woorden als „inhoud” en „anders” het vaakst vallen. Wat de partij níet gaat doen: advertentieruimte kopen bij kranten, bushokjes of op televisie. En ook flyers uitdelen wordt moeilijk om de praktische reden dat NSC nog te weinig afdelingen in het hele land heeft om dat te organiseren. De partij is immers nog in oprichting. Zo komt er nog een wetenschappelijk bureau en wordt er gepraat over een jongerenorganisatie. Volgens een woordvoerder zijn er de afgelopen tien dagen 6.000 nieuwe leden (à 24 euro per jaar) ingeschreven.
‘Anders’ slaat ook op de niet zo volle campagnekas. Omdat de partij geen giften boven duizend euro accepteert, moet ze het doen zonder donaties van bijvoorbeeld welgestelde ondernemers, die andere partijen wel ontvangen.
Maar Omtzigt beloofde ook terughoudend te zijn met meedoen aan debatten met veel lijsttrekkers, weinig tijd en veel onderwerpen. Iets wat hij zich overigens kan veroorloven; NSC zal toch geen aandacht te kort komen. Zo slaat Omtzigt volgende week vrijdag het NOS-radiodebat over, waar zeventien lijsttrekkers voor zijn uitgenodigd. In plaats daarvan geeft hij die dag een lezing over bestaanszekerheid in Deventer. En in het weekend voor de verkiezingen blijft hij weg bij het traditionele Debat van het Zuiden, in Limburg. Evenals GroenLinks-PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans.
De twee treffen elkaar wel op maandag voor een „gesprek” van anderhalf uur in een Arnhems theater; genoeg tijd voor méér dan alleen oneliners. De twee lijsttrekkers willen praten over goed bestuur, klimaat en bestaanszekerheid. Het is precies wat NSC wil: een debat onder eigen voorwaarden, op een eigen podium.
Eén eerder voornemen liet Omtzigt tijdens deze campagne wel vallen. Ruim drie jaar geleden, in de race om het CDA-lijsttrekkerschap, zei hij dat hij niet met zijn hoofd op een verkiezingsposter zou staan als lijsttrekker. „Ik heb veel liever posters waarop staat wat onze ideeën zijn. Dat vind ik véél, maar dan ook véél belangrijker.” Op de NSC-posters die nu tussen die van andere partijen hangen staat behalve de partijnaam, de naam van Pieter Omtzigt. En verder: zijn foto.
