De adviezen zijn eeuwenoud: zorg dat je niet te veel afkoelt, want anders word je ziek! Blijf uit de tocht, ga niet zonder jas naar buiten, treuzel niet in de kou, kom snel weer binnen als je bezweet bent of natgeregend. En ga vooral niet naar buiten met nat haar. Zijn het zinnige adviezen?
Nee, stelt Michael S. Kramer, hoogleraar epidemiologie en biostatistiek aan de Canadese McGill University in zijn boek Believe it or not – The history, culture and science behind health beliefs and practices (2023). Hij wijdt hier zelfs een heel hoofdstuk aan, getiteld ‘Dodging the Draft: Does Avoiding the Cold Reduce the Risk of Catching a Cold?’
‘Niet met nat haar naar buiten gaan’ is zijn favoriete goedbedoelde raad, schrijft Kramer. Maar die ontkracht hij meteen: het is niet de kou waar je ziek van wordt. Het zijn virussen. De meest algemene veroorzakers van verkoudheid zijn rhino-, adeno- en griepvirussen, respiratoir syncytieel virus (rsv) en – jawel – het coronavirus. Tijdens of vlak na blootstelling aan kou op zichzelf zul je dus niet ziek worden. Tenzij je ergens onderweg in aanraking komt met besmette mensen of hun lichaamsvloeistoffen.
Engels, Duits, Spaans en Grieks
De taalconnectie tussen ‘koude’ en ‘kou vatten’ is minstens terug te leiden tot de zestiende eeuw, schrijft Kramer – ver voordat er enige kennis was over ziekteverwekkers. Hij is er niet alleen in het Engels en het Nederlands, maar bijvoorbeeld ook in het Duits (Erkältung), Spaans (resfriado) en Grieks (krýo).
Kramer vertelt dat veel mensen tegenwoordig best weten dat virussen de boosdoener zijn, maar dat ze denken dat een besmetting alléén niet voldoende is om verkouden te worden. En, is kou echt een noodzakelijk ingrediënt? Kramer dook diep in de medische literatuur. Verkoudheden en griepverschijnselen pieken veelal in de winter, als het buiten koud is, concludeert hij. Maar dat ligt niet aan de kou an sich, maar aan het feit dat mensen ’s winters meer tijd binnenshuis doorbrengen. Er is een duidelijke link tussen infecties en mensen die dicht op elkaar zitten in verwarmde, slecht geventileerde ruimtes.
Maar hoe zit het dan met ons immuunsysteem? Wordt dat niet kwetsbaarder als we meer energie moeten steken in onszelf opwarmen? Sommige labstudies bij muizen lijken dat te suggereren, merkt Kramer op, maar de schaarse studies bij mensen geven geen eenduidige resultaten.
Koude dompelbaden
Een zoektocht in database PubMed bevestigt dat. „De kwestie blijft onderwerp van debat”, aldus een review in 2022 over koude dompelbaden. Er zijn wel aanwijzingen dat koudeblootstelling bepaalde immuuncellen activeert, maar het blijft de vraag of dat een klinisch effect heeft. Een oudere review, uit 2002, concludeert dat er in elk geval „geen bewijs is dat blootstelling aan kou het immuunsysteem onderdrukt.”
Maar dan: een groot onderzoek uit 2019 onthulde een nieuw, direct afweermechanisme in de neus. Na contact met indringers scheidt het neusslijmvlies kleine blaasjes af met daarin stoffen die ziekteverwekkers doden. En nu komt het: eind 2022 bleek dat dit systeem minder goed werkt in koude lucht.
Kramers boek lag toen misschien al bij de drukker – of hij zal het nieuws in deze context niet zo relevant hebben gevonden. De meeste besmettingen loop je immers binnenshuis op. Hoe dan ook, wie fit is en snotteraars vermijdt, kan gerust met nat haar naar buiten.
