Winnende Thaise oppositieleider Pita Limjaroenrat wil democratische hervormingen. De grote vraag is nu: wat gaat het leger doen?

De charismatische leider van Move Forward (Phak kao Klai in het Thais), Harvard-alumnus Pita Limjaroenrat (42) doet eer aan de naam van de partij. Hij wil op volle kracht vooruit. Nadat hij onverwacht veel stemmen won en zijn partij zelfs als grootste uit de stembus kwam, wil hij zo snel mogelijk een regering vormen. „Ik verzeker iedereen ervan”, zei hij zondagavond vanaf het partijkantoor, „dat ik een dictator- en militairvrije coalitie zal vormen.”

Het is de vraag of dat gaat lukken. Sinds de staatsgreep van 2014 wordt Thailand geregeerd door een militair regime. En tot nu toe heeft het bewind alle pogingen tot democratische hervormingen gesaboteerd.

De Thaise kiezers zijn dat zat en kozen in meerderheid voor de twee pro-democratische oppositiepartijen Move Forward en Pheu Thai (Voor de Thai). „Je kunt de verkiezingen zien als een referendum over de traditionele Thaise machtscentra”, zegt de Thaise politicoloog Napon Jatusripitak van het Singapore ISEAS-Yusof Instituut tegen The New York Times. „De mensen willen verandering. En niet zomaar een nieuwe partij of nieuwe leider. Nee, ze willen structurele democratische hervormingen.”

Move Forward biedt de meest radicale hervormingen. Het heeft plannen om het leger drastisch in te krimpen en wil ook de macht van het koningshuis, dat nauw is verweven met het leger, grondig inperken. Het zijn de eisen van de Thaise jongeren die in 2020 de straat op gingen, nadat het leger na de verkiezingen van 2019 voor de zoveelste keer een democratisch gekozen partij opzij schoof. Onder leiding van coupleider Prayut Chan-ocha (69) arresteerde het leger duizenden demonstranten op grond van wetsartikel 112 – majesteitsschennis – waarop drie tot vijftien jaar celstraf staat.

Limjaroenrat wil een coalitie vormen met het democratische Pheu Thai, de partij die als tweede eindigde bij de verkiezingen. Volgens de meest recente berichten hebben de twee partijen samen een meerderheid, 292 van de 500 parlementszetels. De woordvoerder van Pheu Thai heeft al laten weten dat zijn partij de premierskandidatuur van Pita Limjaroenrat zal steunen, al hield de premierskandidaat van de partij, Paetongtarn Shinawatra (36), zich nog op de vlakte.

Nieuw tijdperk

Pheu Thai is opgericht door Paetongtarns vader, telecommiljardair Thaksin Shinawatra (73), een oudgediende in de Thaise politiek. De zakenman kwam in 2001 voor het eerst aan de macht. Door zijn verzet tegen de heersende monarchistische en militaire elite en de invoering van microkredieten en een goedkope basisgezondheidsverzekering maakte hij zich ongekend populair als premier, vooral bij boeren in het noorden van Thailand, die nog altijd zijn machtsbasis vormen. In 2006 werd hij door een militaire coup afgezet. Sindsdien leeft Thaksin in ballingschap in Dubai. Zijn zus, de tante van Paetongtarn, Yingluck Shinawatra won de verkiezingen in 2011. Ook zij werd afgezet na een staatsgreep, in 2014. Bij de verkiezingen in 2019 won Pheu Thai opnieuw de meeste zetels. Het regime stak vervolgens via een nieuwe wet een stokje voor de vorming van een burgerregering.

Lees deze reportage over hoe de oppositie zich voorbereidde op deze verkiezingen

De partij had verwacht dat ze ook dit keer de meeste stemmen zou binnenhalen. De uitslag is voor de partij even wennen. Volgens analisten luiden deze verkiezingen ook voor Pheu Thai een nieuw tijdperk in. „Pheu Thai is sinds 2001 altijd de grootste partij geweest. Deze verkiezingen tonen het einde van de dominantie van de oude politiek”, zegt politicoloog Ken Mathis van de Universiteit van Michigan tegen Reuters, doelend op de populistische strategie van de partij.

Limjaroenrat weet dat zelfs met 292 zetels, zijn premierschap niet is gegarandeerd. Het militaire regime heeft in 2017 een wetswijziging doorgevoerd, die pro-junta partijen een voorsprong geeft bij de kabinetsvorming. Het zijn namelijk niet alleen vijfhonderd parlementariërs, maar ook 250 senatoren die een premier aanwijzen. Omdat de senatoren zijn benoemd door het leger, hebben oppositiepartijen minimaal 376 parlementszetels nodig om genoeg stemmen aan hun kant te krijgen. Pro-junta partijen hebben slechts 126 stemmen nodig om een premier aan te stellen.

Limjaroenrat verklaarde aan het Japanse Nikkei Asia dat hij ook al in gesprek is met kleinere partijen. Hij hoopt een coalitie van 309 zetels te smeden. „Met zoveel zetels hebben we zo’n grote meerderheid dat we het recht hebben om een regering te vormen”, betoogde hij. „Het wordt hoog tijd dat de 250 senatoren eens goed achter hun oren krabben en besluiten aan welke kant ze staan”, vervolgde hij. „Als ze de wens van het volk respecteren, dan zou een ruime meerderheidsregering onder leiding van Move Forward geen probleem moeten zijn.”

Andere coalities zijn mogelijk

Hoewel Pheu Thai heeft aangegeven open te staan voor een coalitie met Move Forward, kan het er ook voor kiezen om met anderen een coalitie te vormen, waarschuwt de Thaise politicoloog Titipol Phakdeewanich in een reactie aan Reuters. Bijvoorbeeld met de Bhumjaithai (Trots op Thailand) partij, een regionale partij van gezondheidsminister Anutin Charnvirakul, die het afgelopen jaar de legalisering van marihuana doorvoerde. Zijn partij haalde 71 zetels. De komende weken zal Pheu Thai een sleutelpositie innemen.

Paetongtarn heeft ontkend in zee te gaan met de twee pro-junta-partijen, de Palang Pracharat Partij (PPP) geleid door generaal Prawit Wongsuwan (77) en de partij United Thai Nation (UTN), in 2021 opgericht door coupleider Prayut. De partijen hebben volgens de laatste berichten respectievelijk 40 en 36 zetels gehaald, een electorale afstraffing. Maar hun machtsbasis, gestoeld op de koningsgezinde militaire elite, is sterk.

Ongewisse tijden

Thailand gaat onwisse tijden tegemoet. Het is maar de vraag of het regime het democratische proces nu wel zal respecteren. Afgelopen donderdag zei generaal Narongpan Jittkaewtae dat het woord coup niet meer in het woordenboek van het leger voorkwam. „Het land heeft nu rust nodig”, zei hij.

De meeste analisten verwachten niet onmiddellijk tanks in de straten, maar sluiten niet uit dat een democratische partij opnieuw van het pluche gewipt zal worden. Want de conservatieve elite die de junta steunt heeft genoeg juridische middelen in haar trukendoos om een burgerregering te saboteren, stelt de Thaise politicoloog Punchada Sirivunnabood tegen de Singaporese krant The Straits Times. „Ze weten ook wel als je een partij verbiedt, die partij toch weer opduikt. Maar als de elite met de rug tegen de muur staat, zullen ze dat toch weer proberen.” Zo is de voorganger van Move Forward, Phak Anakhot Mai (Naar de Toekomst) in 2020 opgeheven, omdat ze de kieswet zouden hebben overtreden. De eerste aanklachten tegen Pita Limjaroenrat zijn al bij de verkiezingscommissie ingediend. Hij zou aandelen bij een mediabedrijf niet hebben aangemeld. Een schending van de kieswet, zo stelde de aanklager.

De koning heeft nog niet van zich laten horen. Aangezien hij geen kritiek verdraagt, verering eist en diepe banden heeft met het leger, ligt het niet in de verwachting dat hij zich achter de verkiezingswinnaar zal scharen. Move Forward wil het verbod op majesteitsschennis schrappen en heeft een constitutionele monarchie voor ogen. „Naar Nederlands voorbeeld”, zei Limjaroenrat afgelopen maand tegen NRC.