Welke opties heeft Kyiv nu Rusland met escalatie probeert Oekraïne op knieën te dwingen?

Vrede is niet anders dan het voortzetten van de oorlog met andere middelen. Die woorden werden afgelopen jaar opgetekend uit de mond van de man die zichzelf de geestelijk vader van het Poetinisme noemt, Vladislav Soerkov.

Elf ballistische raketten, 145 kamikazedrones en 59 kruisraketten werden donderdagochtend door Rusland gelanceerd vanaf vliegtuigen, lanceerinstallaties in bezet gebied, en vanaf de zee. Vijf stadsdelen van Kyiv werden geraakt. Twaalf burgers waren op slag dood, meer dan negentig raakten gewond. Er werd urenlang naar overlevenden gezocht onder het puin.

Het was een van de dodelijkste aanvallen op de hoofdstad sinds de begindagen van de Russische invasie. De afgelopen weken escaleerde Rusland zijn aanvallen op Oekraïense steden en burgerbevolking steeds verder. Aanvallen met clustermunitie op woonwijken in Kryvy Rih en Soemy hadden tientallen doden en honderden gewonden tot gevolg.

Bij veel Oekraïners bestaat er geen twijfel dat de Russische geweldsescalatie verband houdt met de vredesbesprekingen. „Rusland doet aan hybride oorlogvoering, dit zijn hybride vredesonderhandelingen”, zegt de Oekraïense politicoloog Ihor Reiterovytsj. Hij is verbonden aan de Taras Sjevtsjenko Universiteit in Kyiv. Moskou schiet niet alleen, het wendt desinformatie, ontkenningen, ondermijningsoperaties en cyberaanvallen aan om Oekraïne op de knieën te dwingen.

Een gewonde bewoner staat donderdag bij het beschadigde flatgebouw in Kyiv waar hij woont, na een Russische raketaanval op de Oekraïense hoofdstad.

Genya Savilov / AFP

Het idee achter de gruwelijke aanvallen van nu, zou volgens deze logica zijn dat Rusland probeert de Oekraïners – of hun leiders – psychologisch onder druk te zetten om snel vrede te sluiten, zelfs als die vrede nadelig is. „Maar iedereen begrijpt prima dat dit een drukmiddel is, en niemand wil hieraan toegeven. Bovendien is opgeven niet de eerste emotie die opkomt als je flatgebouw geraakt wordt door een Russische raket.”

Wat dan wel de emotie is? De Oekraïense publieke omroep Soespilne toonden donderdagochtend beelden van een vrouw met een lila mutsje op, die op een klapstoeltje naast het lichaam van haar 84-jarige moeder zat. De vrouw is op straat gedood. „Mijn moeder is dood. Ik haat Rusland, ik haat hun president”, zegt ze.

Deal met Rusland

Trump stelde woensdagnacht tegenover verslaggevers in het Witte Huis dat hij „een deal” heeft met Rusland. „Nu moeten we nog een deal krijgen met Zelensky. Ik dacht dat het makkelijker zou zijn om zaken te doen met Zelensky, maar tot nu toe is het moeilijker geweest”, aldus Trump.

Het zijn ongewone vredesbesprekingen, stelt Bob Deen, Oekraïne-analist en hoofd van de afdeling veiligheid bij Instituut Clingendael. Geen grote tafel met strakke gezichten, maar een rommelig heen-enweergevlieg en -gebel. „Eigenlijk praten de Oekraïners en de Europeanen met elkaar, en daarna praten de Oekraïners ieder weer met de Amerikanen, en dan praten de Amerikanen met de Russen en dan begint de situatie opnieuw.”

De Amerikaanse president speelt daarin de rol van forceful mediator, ziet Deen. „Het lijkt bijna een soort arbiter. De Amerikanen maken een verkenning, wat iedereen wil, en dan maken ze een deal en zeggen ze: take it or leave it.”

Het probleem, ziet Deen, is dat deze methode „een soort perverse prikkel geeft voor partijen om te doen alsof ze het met Trump eens zijn. En dat de ander het probleem is. Zodra Trump tot de conclusie komt dat jij het probleem bent, keert hij zich volledig tegen je.”

En Zelensky staat daarin op achterstand. Niet alleen ziet Trump Rusland als een land van waarde, waar lucratieve handel mee gedreven kan worden, en waarmee je zaken kunt doen in het schaakspel van de wereldorde; ook ziet hij Oekraïne als een afhankelijke verliezer. Maar er is ook sprake van een persoonlijkheidsclash. Poetin en Zelensky zijn „een geheim agent versus een mediashowman”, ziet Deen. Poetin onderhandelt formalistisch en afgemeten. Zelensky weigert publiekelijk en schertsend. „Trump vindt dat verschrikkelijk.”

Zeven-puntenplan

In de week voorafgaand aan ‘Londen’ werden steeds meer details duidelijk over het vredesvoorstel dat de VS met Rusland lijken te hebben afgekaart. Het kreeg de bijnaam zeven-puntenplan. Het document zelf, dat slechts één A4 zou zijn, is door NRC niet in te zien. Maar verschillende Amerikaanse media zeggen er wel kennis van te hebben en de inhoud die door hen is gepubliceerd, is door de regering-Trump niet weersproken.

In vogelvlucht stelt het plan voor: een direct staakt het vuren. Rechtstreekse onderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland. Verbod op NAVO-toelating voor Oekraïne. VS erkennen de annexatie van de Krim en de-facto Russische controle over de vier bezette provincies in het oosten en zuiden van Oekraïne. Oekraïne moet de mineralendeal met de VS ondertekenen, waarin winsten uit natuurlijke hulpbronnen gedeeld moeten worden met Amerikaanse bedrijven. Alle sancties die de VS oplegden aan Rusland worden opgeheven.

Volgens experts lagen er twee scenario’s: Oekraïne stelde een dertig dagen staakt-het-vuren voor, waarna op basis van vertrouwen dat er een eind komt aan het geweld, onderhandeld kan worden over de voorwaarden van de vrede. Moskou wil het omgekeerde: eerst de buit verdelen. De Russische voorkeur vindt zijn weerslag in het Amerikaanse vredesvoorstel.

Analist Deen noemt het conform de theorie van conflictbeëindiging „heel logisch” om te beginnen met een tijdelijk staakt-het-vuren en zo ruimte te creëren voor onderhandelingen. Dat Rusland hier niet voor voelt, „heeft te maken met de relatieve dynamiek op het slagveld,” zegt hij. „Aangezien de Russen de overhand hebben, willen zij er wat voor terug om te stoppen met vechten.”

Het plan zoals het er nu ligt overschrijdt meerdere ‘rode lijnen’ voor Oekraïne en Europa. De belangrijkste is waarschijnlijk het formeel erkennen van de annexatie van de Krim. Door Trump omschreven als een ‘non-issue’ omdat Rusland er al in 2014 controle pakte. Maar het is onder de Oekraïense grondwet onmogelijk, en zou politieke zelfmoord zijn voor de regering om er mee akkoord te gaan.

Gevaarlijk precedent

Erkenning biedt bovendien een gevaarlijk precedent. De Russische bezetting van de Krim is een overtreding van het VN-handvest. Het idee dat grenzen niet met geweld verlegd kunnen worden is een fundamenteel onderdeel van het internationale recht. Het belonen van de Russische militaire overname met erkenning van het veroverde gebied, kan een precedent scheppen voor andere leiders die zich het groene gras van de andere kant van de grens willen toe-eigenen.

„Dit schept een zeer gevaarlijk precedent voor Europa”, stelt Reiterovytsj. „Europa heeft een geschiedenis van constante territoriale conflicten. Ieder land heeft wel een of andere territoriale claim op een ander.”

Na de Tweede Wereldoorlog werden de grenzen definitief verklaard. „Maar het eerste land dat deze afspraak in de eenentwintigste eeuw schond, is de Russische Federatie. Als dit beloond wordt, is dat een voorbode voor grote problemen. Dan is de geest uit de fles”, aldus Reiterovytsj.

Ik denk dat dit jaar de hete fase van de oorlog zal eindigen

Deen is het hiermee eens. „Het ‘tijdelijk onder controle hebben’ van een gebied is wezenlijk anders dan het formeel overdragen van de soevereiniteit van een gebied. Ik weet niet of Trump dat zo scherp op zijn netvlies heeft. Misschien omdat hij zelf ook een ambigue houding heeft ten aanzien van territoriale integriteit. Als je kijkt naar Groenland, Canada en de Golan-hoogte.”

Een tussenweg zou kunnen zijn dat de Verenigde Staten de Krim wel als Russisch erkennen, maar de internationale gemeenschap niet. „Dan krijg je een hele rare situatie”, zegt Deen. „We kennen het wel, van Kosovo bijvoorbeeld.”

De vraag rijst of het mogelijk is dat een vredesakkoord Oekraïne dusdanig zou kunnen verzwakken, dat doorvechten beter is. Dat zou kunnen, zegt Deen, indien het Oekraïne in zo’n zwakke positie brengt dat het zich in de toekomst niet kan verdedigen. „Dat is een van de positieve elementen die ik tot nu toe heb gezien. Dat er niets in staat over de Russische eis van demilitarisering.”

Een Oekraïens meisje in haar kamer in een beschadigd gebouw in Kyiv op donderdag, na een Russische raketaanval op de Oekraïense hoofdstad.

Foto Tetiana Dzhafarova / AFP

Ook Reiterovytsj ziet het niet verschrikkelijk negatief in voor zijn land. „Ik denk dat dit jaar de hete fase van de oorlog zal eindigen. Ik zie een grote kans voor een bevriezing van het conflict. Als Oekraïne veiligheidsgaranties krijgt zou die fase lang kunnen duren. Zo niet – dan zal Rusland weer aanvallen. Maar dan heb ik slecht nieuws voor onze Europese vrienden: Rusland zal willen verrassen. En de volgende keer kan het de Europese Unie doelwit worden.”

De Amerikaanse draai naar isolationisme heeft ervoor gezorgd dat Europa ‘probleemeigenaar’ van Oekraïne is geworden. „Het goede nieuws is dat de Europeanen een plek aan tafel hebben gekregen bij de onderhandelingen”, zegt Deen. „Eigenlijk wil Europa dat ook graag, het is een lakmoesproef om te zien of wij ergens voor kunnen staan als dat nodig is.” Toch wordt er vooralsnog met meer nervositeit dan daadkracht gereageerd op deze nieuwe verantwoordelijkheid – zeker als blijkt dat de Verenigde Staten écht niets meer voor Europa gaan doen. „Dan merk je meteen hoe kwetsbaar dat is.”

Delen





Mail de redactie