Cijfers had hij niet, en toch wist immigratiejurist Mark Klaassen dat Dilan Yesilgöz niet de waarheid sprak toen ze zich daags na de val van het kabinet-Rutte IV bezorgd toonde over ‘massale’ stapeling van nareisaanvragen door asielzoekers met een verblijfsvergunning. Dit zorgt niet alleen voor „een enorme druk op onze voorzieningen”, aldus de demissionair ministerie van Justitie en Veiligheid (VVD) bij het praatprogramma Op1, maar óók dat „we er niet meer voor de mensen zijn die onze veiligheid nodig hebben”. De presentatoren wilden weten om hoeveel mensen het ging. Yesilgöz had geen cijfers paraat. „Héél veel”, verzekerde ze hen, en de kijkers. Maanden later vertelde ze in een verkiezingsinterview in de Volkskrant dat het gaat om „duizenden mensen – hoeveel exact weten we niet”.
Exacte cijfers zijn er sinds half februari. Het gaat om 350 ingewilligde ‘nareis op nareis’-aanvragen sinds 2019, vorig jaar werden slechts tien verzoeken geaccepteerd. Dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) op éigen initiatief cijfers over deze kwestie heeft gepubliceerd, laat volgens Klaassen „zien dat de frustratie die ik heb door de IND wordt gedeeld”. Klaassen is gefrustreerd over politici die migratie en asiel „politiek misbruiken”, puur om zichzelf te „profileren”. Hij promoveerde in 2015 op het recht op gezinshereniging, en geeft nu colleges op het gebied van migratierecht aan de Universiteit Leiden. Ook is hij lid van de Adviesraad Migratie, een onafhankelijk orgaan van het ministerie van Justitie en Veiligheid.
Bij nareis komen minderjarige kinderen en partners van statushouders naar Nederland. Soms gebeurt het dat een nagereisd gezinslid zelf asiel aanvraagt in Nederland, zodat diens verblijf niet afhankelijk is van de relatie met de statushouder. In de context van gewelddadige huwelijken, zegt Klaassen, is dit verstandig en begrijpelijk. Het nagereisde gezinslid met een eigen asielvergunning mag vervolgens een aanvraag voor nareis van een ander familielid indienen. „Onwenselijk, maar niet verboden”, schrijft de IND.
Het fenomeen was afgelopen zomer de directe aanleiding van de kabinetsval, al wordt dit sinds de publicatie van de nareiscijfers door Yesilgöz ontkend. Zij stelde dinsdag dat de kabinetsval te maken had met onenigheid over een „breder pakket” aan migratiemaatregelen. Tijdens het debat over de kabinetsval benadrukte Yesilgöz wel degelijk dat de onenigheid tussen met name de VVD en ChristenUnie over het recht op gezinshereniging voor oorlogsvluchtelingen de hoofdoorzaak was van het klappen van de coalitie. Het onderwerp was zelfs „een cruciaal” punt voor haar partij, legde ze een dag na de kabinetsval uit bij Op1.
Yesilgöz’ woordvoerder benadrukte donderdag opnieuw dat binnen het inmiddels gevallen kabinet „steeds over een breed pakket van maatregelen” is gesproken om de instroom van asielzoekers te verlagen. De woordvoerder: „Ons land is aantrekkelijker dan de landen om ons heen. Dat heeft verschillende redenen, waaronder onze sociale voorzieningen, onze definitie van een kerngezin , de mogelijkheden tot nareis en nareis op nareis, waarvan de IND in mei 2023 aangaf dat dit een knelpunt is, reden om dit in de besprekingen te betrekken.” De woordvoerder zegt voorts dat in het kabinet onder meer het twee-statusstelsel op tafel lag, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen oorlogsvluchtelingen en „subsidiair beschermden”. Volgens de woordvoerder was in het kabinet „over dit hele pakket” geen overeenstemming bereikt. De woordvoerder wijst verder op CBS-cijfers uit 2022 over 10.295 nareizigers om eraan toe te voegen dat „vorige week inderdaad is becijferd dat het in het geval van nareis op nareis om honderden gevallen gaat”.
Motie weggestemd
Een motie voor een debat over de kwestie werd dinsdag in de Tweede Kamer weggestemd. „Nota bene de reden van val kabinet. Zo wordt de controlerende taak van de Kamer wel erg moeilijk”, reageerde Kati Piri van GroenLinks-PvdA op X. Een „onzindiscussie”, zei demissionair premier Rutte diezelfde dag. Hij houdt vol dat strengere asielmaatregelen hard nodig zijn.
De laatste keer dat gezinshereniging werd hervormd, was in 2010. Tijdens de onderhandelingen voor het minderheidskabinet van VVD en CDA met gedoogsteun van de PVV, werd besloten om de komst van ouders en grootouders van meerderjarige statushouders niet meer toe te staan. Hetzelfde gold voor meerderjarige kinderen. Het gevolg was dat nationale toelatingsvoorwaarden voor deze familieleden werden afgeschaft. „Maar dat betekent niet dat deze mensen er niet meer zijn”, zegt immigratiedeskundige Klaassen. De IND en rechters moeten nog altijd toetsen aan Europese en internationale mensenrechten, waardoor nationale restricties omzeild kunnen worden. Specifiek wordt dan gekeken naar het recht op familieleven.
Gebrek aan nationaal beleid over deze familieleden heeft het werk van de IND lastiger gemaakt, zegt Klaassen. Waar het eerst een kwestie was van „kruisjes” zetten voor de toelatingsvoorwaarden, moet de IND nu een mensenrechtelijke belangenafweging maken. „De wetgever die heel streng wil zijn, schiet zichzelf in de eigen voet”, constateert de immigratiejurist. Hij denkt dat politici er verstandig aan zouden doen om met nieuw beleid voor oudere familieleden te komen, om zo nog nationale soevereiniteit over de kwestie te houden.
Het onderwerp van Klaassen – gezinshereniging – wordt sinds september 2022 opnieuw „systematisch bediscussieerd”, ziet hij. Toen werd de asieldeal aangekondigd: een pakket aan maatregelen om de crisis in de asielopvang te verlichten. Tot wel zevenhonderd asielzoekers moesten bij de hekken van het aanmeldcentrum in Ter Apel slapen, omdat het er te vol was en andere gemeenten geen ruimte wilden of konden maken. Het kabinet besloot het nareisrecht op te schorten. Statushouders die gezinsleden wilden laten overkomen moesten een half jaar wachten met het indienen van een aanvraag, tenzij ze al een eigen woning hadden. Gezien de woningnood lag het niet voor de hand dat veel nieuwe statushouders voor de uitzondering in aanmerking zouden zijn gekomen.
In strijd met Europese regelgeving
Juristen zijn normaal gesproken terughoudend in zich stellig uitspreken over de (on)rechtmatigheid van beleid. „Maar bij dit onderwerp was het glashelder, iedereen wist dat de huisvestingsmaatregel onhoudbaar was”, zegt Klaassen. Ondanks waarschuwingen van zijn ambtenaren, zette demissionair staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel, VVD) de maatregel door. Hij was benieuwd hoe rechters over de nareisbeperking zouden oordelen. Eind december luidde de ene na de andere uitspraak dat de maatregel onrechtmatig was. Alle relevante wetten en regels op nationaal en Europees niveau werden geschonden, zo werd in hoger beroep bevestigd.
Maar de ‘schade’ was al berokkend, ziet Klaassen. Het onderwerp werd geproblematiseerd en kreeg „maandenlang publiciteit”, en politici weten zich daar altijd raad mee. „Óók als het niet mag van rechters.” Hij verwijt politici „te veel geloof” te hechten „aan de maakbaarheid van migratiebeleid”. Een ander voorbeeld is de wens van een Kamermeerderheid voor een opt-out op nieuwe Europese migratieregels in het Europese werkingsverdrag.
„Nederland [is] reeds gebonden aan de EU-wetgeving over asiel en migratie”, schreef staatssecretaris Van der Burg vorige maand in een Kamerbrief. Voor een opt-out is instemming nodig van álle lidstaten. Of dat gaat gebeuren is „volstrekt ondenkbaar”, zegt Klaassen. Politici hóren te weten dat ook deze maatregel „werkelijk geen optie” is. Hij denkt dat rechtse politici het wel snappen, maar dat zich als krachtig anti-immigratie profileren de doorslag geeft. Dat „populistische partijen” dit doen, snapt hij, maar niet van de VVD. „Die partij levert al ruim elf jaar lang de staatssecretaris voor asiel.”
