N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Durf te vragen De stem wordt gevormd door een kwetsbaar systeem. Roken, schreeuwen en alcohol kunnen dat aantasten.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data95702075-a649b8.jpg)
Foto Getty Images
Hij klinkt sexy, mystiek, maar soms ook wel verontrustend: de schorre, wat lagere stem die verraadt dat je gisteren te diep in het glaasje hebt gekeken. Of dat je dat misschien al decennialang doet. De ‘whiskystem’ is een bekend fenomeen in het uitgaansleven – en in de wereld van rock ‘n’ roll. Wat doet alcohol eigenlijk met de stem?
Eerst maar eens kijken naar de anatomie. De stembanden bevinden zich in het strottenhoofd. Dat is de kraakbeenstructuur boven aan de luchtpijp, ter hoogte van de splitsing van slokdarm (achter in de hals) en luchtpijp (voorin). Het strotklepje dat de luchtpijp afsluit als we slikken, zit aan de bovenkant van het strottenhoofd. De voorkant is bij mannen prominenter te zien dan bij vrouwen, en die noemen we de adamsappel.
De stembanden zijn een set van weefselplooien tussen de voor- en achterkant van het strottenhoofd, met een spleet ertussen. Die spleet kunnen we openen en sluiten, waardoor we de plooien op verschillende manieren kunnen laten trillen als er lucht doorheen stroomt. Zo kunnen we onder meer praten, zingen en neuriën.
Soepel trillen
„De stembanden bestaan vooral uit spierweefsel”, vertelt KNO-arts Rico Rinkel van Amsterdam UMC. „Dat weefsel is bekleed met slijmvlies. Tussen het spierweefsel en het slijmvlies ligt de zogeheten ruimte van Reinke, die is gevuld met een gel-achtig materiaal.”
Dat geheel zorgt ervoor dat die bekledende laag soepel trilt als we onze stem gebruiken. „Maar als de stembanden overmatig worden geprikkeld, dan hoopt zich extra vocht op in die ruimte van Reinke. Het slijmvlies kan ook opzwellen. Door dat alles worden de stembanden zwaarder en gaan ze trillen op een lagere frequentie. Het geluid klinkt dan lager.”
Bij de vrolijke uitgaander komt dit overigens niet alleen door de alcohol, vermoedt Rinkel. „Ik denk dat het vooral komt doordat je tijdens feestjes wat luider gaat praten om boven de muziek uit te komen, en misschien gaat meezingen en -schreeuwen. Daardoor kan die slijmvlieslaag geïrriteerd raken.”
Dat is doorgaans snel weer over. Maar gebeurt dit vaker, dan kunnen er langduriger weefselveranderingen optreden, weet Rinkel. „Dat zien we soms bij mensen die bijvoorbeeld te krampachtig spreken of zingen”, vertelt hij. „Zij krijgen soms zelfs een soort knobbeltjes op de stembanden. Als daardoor de stembanden niet meer goed sluiten, gaat de stem hees klinken.”
Verdikking van het slijmvlies
Als je voldoende rust neemt en de juiste techniek gebruikt, kunnen die knobbeltjes weggaan. Maar duurt de overbelasting te lang, dan kan een verdikking van het slijmvlies ontstaan. „Een soort eeltlaagje”, zegt Rinkel. „Dat kunnen we operatief verwijderen. Maar dan is het wel heel belangrijk dat je voor en na de operatie training krijgt van een logopedist, anders zijn de klachten zo weer terug.”
Maar die chronische whiskystem dan? „Ik denk dat roken daarbij een nog veel belangrijker factor is dan drinken”, merkt Rinkel op. „Rook zorgt voor een rechtstreekse irritatie van het slijmvlies. Daar hoopt zich dan steeds meer vocht op. En als iemand lang heeft gerookt, ga je ook weefselveranderingen zien. Soms zelfs keelkanker. Ja, dat kan ook op de stembanden. De combinatie met alcohol zal een nog sterker effect hebben.”
Voorzichtig zijn dus met die stem, bepleit Rinkel. „Het is een kwetsbaar systeem. Bij een man die praat, trillen de stembanden al gauw zo’n honderd keer per seconde. Bij vrouwen tweehonderd keer. Het is eigenlijk een wonder dat er niet veel sneller schade ontstaat.”
