De VVD wil dat Nederland ten minste 3,5 procent van het bbp gaat uitgeven aan defensie, zo maakte VVD-leider Dilan Yesilgöz maandagavond bekend tijdens een ledenbijeenkomst in Oorlogsmuseum Overloon. Het is een dure eis, die jaarlijks ruim 15 miljard euro extra zal kosten, en die de VVD meeneemt naar de onderhandelingstafel voor de Voorjaarsnota.
De NAVO-norm is 2 procent, en het lukte Nederland pas sinds vorig jaar om die te halen. In het coalitieakkoord staat dat het halen van die norm voldoende is, en het is zeer de vraag tot in hoeverre de andere coalitiepartijen PVV, BBB en in mindere mate NSC willen meebewegen met de VVD. De PVV-leider Geert Wilders reageerde maandagavond via X op het plan van de VVD: „Extra geld voor Defensie is zeker bespreekbaar, maar dat wordt dan wel fors snijden in klimaat en andere VVD-hobby’s.”
Onder meer door personeelstekorten, omgevingswetgeving en wachtlijsten voor defensieorders lukt het de staat momenteel niet om al het geld van de defensiebegroting uitgegeven te krijgen.
VS zetten in op 5 procent
De regering van de Amerikaanse president Donald Trump heeft sinds zijn aantreden gezegd dat de NAVO-norm vijf procent zou moeten bedragen, een hoge eis waarvan wordt verwacht dat die met name dient als openingsbod in onderhandelingen tijdens de NAVO-top in Den Haag aankomende juni.
Het is geen toeval dat de VVD uitkomt op 3,5 procent – de afgelopen tijd wordt gespeculeerd dat dat het uiteindelijke uitgavenpercentage is waar de VS op mikken.
Na een staakt-het-vuren van net geen twee maanden heeft Israël gedaan wat het al vaker aankondigde: de Gaza-oorlog hervatten. Vanaf half twee in de nacht van maandag op dinsdag voerde het luchtaanvallen uit op verschillende plekken in de Gazastrook. Drie uur later meldde het Gazaanse ministerie van Volksgezondheid al 232 doden als gevolg van de Israëlische bommen.
„Israël zal vanaf nu met steeds meer militaire kracht tegen Hamas optreden”, schreef premier Benjamin Netanyahu dinsdagochtend vroeg op X. Volgens de Israëlische regering is de hervatting van de luchtaanvallen een reactie op de weigering van Hamas om de resterende gijzelaars vrij te laten. Op haar beurt zegt de militante groepering dat juist deze beëindiging van het staakt-het-vuren het lot van de gijzelaars in gevaar brengt.
Al sinds het bestand van kracht werd, op 19 januari, werd er getwijfeld aan de intenties van Israël om het in zijn geheel na te komen. Fase één begon nog voortvarend, met de vrijlating van groepjes gijzelaars door Hamas, het toelaten van hulp tot de Gazastrook, gedeeltelijke terugtrekking van Israëlische troepen en de vrijlating van Palestijnen uit Israëlische gevangenissen.
Volledige terugtrekking
Maar Israël leek nooit van plan om zich te committeren aan fase twee, waarin het zich volledig zou terugtrekken uit Gaza in ruil voor vrijlating van de 59 resterende gijzelaars, van wie er vermoedelijk 24 nog in leven zijn. Herhaaldelijk benadrukte Netanyahu dat zijn regering ondanks het bestand nog altijd van plan was om Hamas met militaire middelen uit te roeien. Commentatoren zagen daarom al langer aankomen dat de gesprekken over fase twee op niets zouden uitlopen.
Die vrees is werkelijkheid geworden, nu Israël eigenhandig de voorwaarden van het bestand verandert. Netanyahu eiste onmiddellijke vrijlating van de gijzelaars, zonder daar nog langer de militaire terugtrekking van zijn leger uit Gaza tegenover te zetten. De afgelopen weken had Israël ook al de toevoer van hulpgoederen en elektriciteit naar Gaza geblokkeerd. Hamas wilde vasthouden aan de oorspronkelijke afspraken; de groepering sprak in de nacht van maandag op dinsdag van een Israëlische „coup” tegen de afspraken van het staakt-het-vuren.
De Amerikaanse president Donald Trump, die vlak voor zijn aantreden een rol speelde bij de totstandkoming van het staakt-het-vuren, was vooraf van de Israëlische luchtaanvallen op de hoogte gebracht. „Hamas had gijzelaars kunnen vrijlaten om het staakt-het-vuren te verlengen, maar koos in plaats daarvan voor weigering en oorlog”, zei woordvoerder Brian Hughes van de Nationale Veiligheidsraad van het Witte Huis tegen The Times of Israel.
Begin deze maand schaarde Netanyahu zich achter een plan van de Amerikaanse Midden-Oostengezant Steve Witkoff voor verlenging van fase één. Met het Witkoff-plan zette Israël de afspraken van het akkoord met Hamas al volledig naar eigen hand, om vervolgens te kunnen zeggen dat Hamas het betreffende plan weigert. Ook toen zei Hamas zich aan de oorspronkelijke afspraken te willen houden in plaats van mee te gaan in deze wijziging van de spelregels.
Tenten van ontheemden
In de nacht van maandag op dinsdag kwamen er van overal in Gaza berichten over Israëlische aanvallen. Vooral de steden Khan Younis en Gaza-Stad werden zwaar geraakt. Ook zijn er volgens berichten in Palestijnse media bommen gevallen op Al-Mawasi, een gebied in het zuidwesten van Gaza dat Israël juist ingericht had als schuilzone. Hierbij zouden enkele tenten van ontheemden in brand zijn gevlogen.
In de zuidelijke stad Khan Younis zagen verslaggevers van persbureau AP explosies en rookpluimen. Ambulances brachten gewonden naar het Nasser-ziekenhuis, waar patiënten op de grond lagen, sommigen schreeuwend. Een jonge jongen zat met een verband om zijn hoofd terwijl een zorgmedewerker hem controleerde op meer verwondingen. Een jong meisje huilde toen haar bebloede arm werd verbonden.
Veel van de doden zijn burgers. Beelden uit Gaza laten zien dat er tientallen kinderen, vrouwen en ouderen onder de slachtoffers zijn. Wel heeft Israël ten minste één hoge Hamas-functionaris gedood: volgens Palestijnse media gaat het om plaatsvervangend hoofd Mahmoud Abu Watfa van het ministerie van Binnenlandse Zaken.
Coalitiegenoten
In eigen land wordt Netanyahu al tijden bekritiseerd door families van de gijzelaars, die hem verwijten dat hij niet alles op alles zet om hun geliefden en familieleden vrij te krijgen. Zij vrezen dat hervatting van de oorlog weinig goeds voor de gijzelaars voorspelt. Verschillende familieleden en vrijgelaten gijzelaars plaatsten in de nacht van maandag op dinsdag een emoji van een gebroken hartje op de sociale media.
De Israëlische krant Haaretz citeerde begin deze maand Einav Zangauker, de moeder van de in Gaza vastgehouden Matan Zangauker. Zij zei toen dat Netanyahu er alles aan heeft gedaan om het bestand op te blazen, en dat hij hiermee een belofte vervult aan zijn ultrarechtse coalitiepartner Bezalel Smotrich, de minister van Financiën.
Smotrich kon zich van meet af aan al niet in het bestand vinden. Netanyahu moet hem te vriend houden om zijn regering overeind te houden. Eerder schreef Smotrich op X dat de blokkade van hulpgoederen een voorbode is voor de „poorten van de hel” in Gaza en een „totale overwinning op Hamas”.
Hamas laat weten dat Israël de wapenstilstand die sinds 19 januari gold, heeft beëindigd. Deze stap heeft gevolgen voor de gijzelaars die worden vastgehouden in het Palestijnse gebied, meldt Hamas. Israël laat weten met de luchtaanvallen te zijn begonnen omdat Hamas weigerde de gijzelaars vrij te laten. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu heeft het leger daarom opdracht gegeven luchtaanvallen uit te voeren op verschillende doelen van Hamas. Het dodental is inmiddels opgelopen tot 44, meldt Al Jazeera.
De Amerikaanse president Donald Trump was vooraf op de hoogte gebracht van de luchtaanvallen, meldde een woordvoerder van het Witte Huis aan het Fox News-programma Hannity.
‘Poorten van de hel’
In een verklaring waarschuwt de Israëlische minister van Defensie, Israël Katz, dat „de poorten van de hel zullen opengaan in Gaza” en dat Hamas een „kracht zal voelen die het nog nooit eerder heeft gevoeld” als het niet de overgebleven 59 gijzelaars vrijlaat.
„Vanavond zijn we de strijd in Gaza opnieuw begonnen vanwege Hamas’ weigering om de gijzelaars vrij te laten en vanwege de dreiging om IDF-soldaten en Israëlische gemeenschappen schade toe te brengen” zegt Katz. „We zullen niet stoppen met vechten totdat alle gijzelaars naar huis terugkeren en alle oorlogsdoelen zijn bereikt”, voegt hij eraan toe.
Wapenstilstand
De eerste fase van de wapenstilstand tussen Hamas en Israël ging op 19 januari in en liep na zes weken af zonder dat de tweede fase inging. Hamas houdt vast aan de oorspronkelijke voorwaarden van de overeenkomst. In de tweede fase van het bestand zou Israël zich volledig uit Gaza terugtrekken en ermee instemmen de oorlog permanent te beëindigen in ruil voor de vrijlating van de overgebleven gijzelaars.
Hoewel Israël deze voorwaarden in januari ondertekende, heeft premier Netanyahu herhaaldelijk verklaard dat Israël de oorlog pas zal beëindigen als Hamas’ militaire en bestuurlijke macht volledig is vernietigd.
Hoewel Israël fase twee van de wapenstilstand niet wilde accepteren, bleef het staakt-het-vuren nog ongeveer tweeënhalve week van kracht na het einde van fase één, terwijl bemiddelaars probeerden nieuwe voorwaarden voor een verlenging te vinden.
Lees ook
Weigering over te gaan naar fase twee van Gaza-bestand en blokkade van hulp toont dat Israël zich niet committeert aan afspraken met Hamas
De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) vergaarden vorig jaar meer informatie, meldt toezichthouder Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) in haar jaarverslag. In 2024 kreeg de toezichthouder 30 procent meer verzoeken om bijzondere bevoegdheden in te zetten dan het jaar daarvoor.
Het gaat hierbij om bijvoorbeeld internetverkeer en telefoons aftappen, of camera’s en microfoons in iemands huis plaatsen. In 2024 kregen de inlichtingendiensten 4.445 van dergelijke verzoeken. In 2023 waren dat er 3.383.
De toezichthouder ziet meerdere oorzaken voor de toename. Zo zouden internationale spanningen ervoor hebben gezorgd dat er meer verzoeken werden ingediend. „Geopolitiek gezien is in 2024 veel gebeurd”, staat in het jaarverslag. Het gaat dan om de oorlog in Oekraïne en het conflict tussen Israël en Hamas. Daarnaast was er „een toenemende dreiging” uit onder meer Rusland en China. Andere verzoeken voor het gebruik van bijzondere bevoegdheden gingen bijvoorbeeld over ondermijnende criminaliteit en terrorisme.
Volgens de TIB is ieder verzoek van de inlichtingendiensten om gebruik te maken van hun bijzondere bevoegdheden een inbreuk op de grondrechten. Per keer beoordeelt de waakhond van tevoren of de inbreuk rechtmatig is. Vorig jaar kregen de AIVD en de MIVD meestal toestemming om gebruik te maken van hun bevoegdheden, in slechts vier procent was dat niet het geval. Dat is vergelijkbaar met een jaar eerder.
Bezorgd
Vrijdag verstuurden de TIB en de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) een brief aan minister Judith Uitermarkt (Binnenlandse Zaken, NSC) waarin zij hun bezorgdheid uitten over de werkwijze van de AIVD.
Volgens hen zou de inlichtingendienst vooral in langer durende onderzoeken personen onrechtmatig als doel aanmerken. Meerdere onderzochte personen zouden criminele activiteiten plegen die niet (langer) duidelijk een ernstige dreiging voor de nationale veiligheid of de democratische rechtsorde vormen. Dat de AIVD deze personen desondanks nauwlettend in de gaten blijft houden, noemen de toezichthouders „zorgelijk”.
