Vredesplan Afrikaanse leiders kan noch Oekraïne, noch Moskou bekoren

Afrikaans vredesplan Afrikaanse leiders waren op vredesmissie in Kyiv en in Sint-Petersburg. Ze presenteerden daar voorstellen die zó abstract zijn dat ze een einde van de oorlog niet wezenlijk dichterbij brengen.

Afrikaanse leiders op de plek van een massagraf in de Oekraïense stad Boetsja.
Afrikaanse leiders op de plek van een massagraf in de Oekraïense stad Boetsja. Foto Valentyn Ogirenko/Reuters

Het was een niet alledaagse reis: Afrikaanse leiders op vredesmissie in Kyiv en Sint-Petersburg. In hun hoofd hadden ze een tienpuntenplan voor vrede, dat weliswaar positieve suggesties voor beide partijen bevat, maar dat noch door Oekraïne, noch door Moskou warm werd onthaald. Het plan bevatte ook meerdere vredespleidooien die zó abstract zijn dat ze een einde van de oorlog niet wezenlijk dichterbij brengen.

Begin dit jaar presenteerde China als potentiële bemiddelaar al een vredesplan, dat eigenlijk niet meer was dan een opsomming van principes en uitgangspunten. Oekraïne presenteerde eind vorig jaar een eigen tienpuntenplan, dat door Oekraïne de Peace Formula wordt genoemd en de steun heeft van het Westen.

De ‘vredesmissie’ van Afrikaanse leiders sprak op vrijdag met president Volodymyr Zelensky in Kyiv en op zaterdag met president Vladimir Poetin in Sint-Petersburg. De delegatie bestond uit zeven leiders: de presidenten van Zuid-Afrika, Senegal, Zambia en de Comoren, de Egyptische premier en hoge vertegenwoordigers uit de Democratische Republiek Congo en Oeganda.

Lees ook deze column: Poetins oorlog dwingt het Westen tot bescheidenheid

Hun opvattingen over de oorlog in Oekraïne lopen uiteen: Zuid-Afrika, Senegal en Oeganda vermijden kritiek op Rusland, terwijl Egypte, Zambia en de Comoren (dit jaar voorzitter van de Afrikaanse Unie) vorig jaar een VN-resolutie steunden die de Russische inval veroordeelde. Delegatieleider Zuid-Afrika stuitte in Oekraïne op scepsis, onder meer omdat het land door de VS wordt verdacht van recente wapenleveringen aan Rusland. Dat de Egyptische premier sprak over een ‘conflict’ (in plaats van oorlog) leidde bij Zelensky tot zichtbare irritatie.

Erg kansrijk was de Afrikaanse missie niet. Oekraïne en Rusland stellen allebei voorwaarden aan onderhandelingen die voor de ander onacceptabel zijn. President Zelensky had in Kyiv al laten weten dat onderhandelingen alleen mogelijk zijn als Rusland zich terugtrekt uit alle bezette gebieden in Oekraïne.

Poetin maakte duidelijk dat Rusland bij onderhandelingen uitgaat van „nieuwe werkelijkheden”, daarmee verwijzend naar de annexatie van vijf Oekraïense provincies (in vier provincies is de Russische bezetting slechts gedeeltelijk). Poetin staat „open voor een constructieve dialoog met iedereen die vrede wil op basis van rechtvaardigheid en erkenning van de legitieme belangen van de partijen”.

Pijnlijk diplomatiek probleem

Het ‘vredesplan’ werd in Sint-Petersburg gepresenteerd door de president van Zuid-Afrika, Cyril Ramaphosa. Zijn land heeft traditioneel een bijzonder hechte band met Moskou.

De wens om Poetin te vriend te houden heeft al tot een pijnlijk diplomatiek probleem geleid. Zuid-Afrika organiseert in augustus een vergadering van de BRICS-landen (Brazilië, Rusland, India en China), waarvoor ook Poetin is uitgenodigd. Inmiddels heeft het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen de Russische president. Poetin zou zich door de ontvoering van Oekraïense kinderen naar Rusland schuldig hebben gemaakt aan oorlogsmisdaden. Zuid-Afrika is daarom verplicht Poetin te arresteren als hij komt. Er wordt al maanden gezocht naar een uitweg. Ramaphosa opperde zelfs om uit het Strafhof te stappen, maar dat werd door zijn kantoor schielijk ingetrokken. Ook is overwogen de uitnodiging aan Poetin in trekken of de top dan maar in een land te organiseren dat niet is aangesloten bij het ICC.

Ramaphosa noemde tien punten waar volgens hem voor vrede aan moet worden voldaan, onder meer de-escalatie, wederzijdse erkenning van soevereiniteit, veiligheidsgaranties voor alle landen, doorgang van graanexport via de Zwarte Zee, terugsturen van oorlogsgevangenen en kinderen naar hun eigen land.

Lees ook: Oekraïne bij de NAVO? Lidstaten zoeken dringend een antwoord

Na drie presentaties van Afrikaanse leiders nam Poetin voortijdig het woord bij de persconferentie, om op te sommen waarom het Afrikaanse voorstel volgens hem niet realistisch is. Hij herhaalde zijn standpunt dat Oekraïne en het Westen het conflict zijn begonnen voordat Rusland Oekraïne binnenviel. Volgens Poetin is het Westen, niet Rusland, verantwoordelijk voor de scherpe stijging van mondiale voedselprijzen. Oekraïens graan dat het laatste jaar nog wel is geëxporteerd via de Zwarte Zee gaat volgens hem vooral naar rijke landen, niet naar Afrika.

Volgens Sergej Lavrov, de Russische minister van Buitenlandse Zaken, is de belangrijkste conclusie van de ontmoeting: „dat onze partners van de Afrikaanse Unie begrip hebben getoond voor de echte oorzaken van het door het Westen veroorzaakte conflict”. President Zelensky constateerde zondag op Twitter dat het gesprek in Kyiv ging over vrede, maar dat het geprek in Rusland ging over oorlog.