Voor veel boeren is de rekentool voor piekbelasters te ingewikkeld

Moet ik de stikstofuitstoot van vervoer, mobiele werktuigen en de mestopslag wel of niet meenemen? Is het noodzakelijk om de „oprichtingsdatum” van het dierenverblijf in te vullen? Moet ik op meer dan drie kilometer afstand van een Natura 2000-gebied ook rekening houden met de „gebouwinvloed”? Wat moet ik eigenlijk invullen als hoogte van mijn stal, de nok of de hoogte van de staldeuren?

Sinds maandag kunnen intensieve veehouders via een complexe online rekentool – Aerius Check – controleren of zij piekbelaster zijn. De tool maakt een modelberekening van hoeveel stikstof van een veehouder op kwetsbare natuurgebieden in een straal van 25 kilometer terechtkomt. Alleen veehouders van wie de stikstofbelasting boven een bepaalde drempelwaarde uitkomt, komen in aanmerking voor het ‘woest aantrekkelijke’ bod van minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD), een vergoeding van 120 procent van de waarde van hun bedrijf.

Niet iedere boer had verwacht zélf een berekening te moeten maken om erachter te komen of ze piekbelaster zijn. Veel boeren dachten op een portaal van de overheid te kunnen inloggen, en daar direct te zien of ze piekbelaster zijn. De rekentool invullen blijkt nog lang niet eenvoudig: boeren struikelen over woorden als „depositievracht” en „situatieresultaat”. Ook adviesbureaus, professionals die milieuvergunningen voor boeren aanvragen en ook nu door veehouders worden ingeschakeld, komen er niet altijd uit.

Dat veel veehouders zich aanmelden voor de uitkoopregeling, is belangrijk voor het slagen van de aanpak van het kabinet. Door de veehouders met de zwaarste stikstofbelasting op kwetsbare natuur uit te kopen – of door verplaatsing kwetsbare natuur te ontlasten of met innovaties de uitstoot te reduceren – moet er een eerste grote slag worden gemaakt met het natuurherstel.

Het kabinet hanteert daarbij een wortel en een stok: naast het bod van 120 procent van de bedrijfswaarde werkt het kabinet ook aan een landbouwakkoord. Dat moet ervoor zorgen dat boeren die toch door willen een goede boterham kunnen verdienen als ze duurzamer werken. De onderhandelingen daarover dreigden afgelopen week te klappen, maar boerenbelangenorganisatie LTO zit nog aan tafel na urenlange gesprekken met premier Mark Rutte en vijf ministers.

Lees ook: Kabinet is al blij als één op de vijf piekbelasters zich laat uitkopen

Boeren die niet vrijwillig willen meewerken krijgen te maken met „dwingend instrumentarium”, zoals gedwongen uitkoop of het beprijzen van stikstof. Ook daar kwam de aanpak van het kabinet afgelopen week in de verdrukking: in het nieuwe coalitieakkoord van de provincie Gelderland, waar meer dan de helft van de piekbelasters is gevestigd, is opgenomen dat de provincie niet gaat meewerken aan gedwongen uitkoop – een steun in de rug voor boeren die niet willen stoppen.

Desalniettemin waren afgelopen week duizenden boeren bezig met de vraag: ben ik een piekbelaster? In drie dagen tijd werd Aerius Check ruim tienduizend keer ingevuld. Maar boeren, blijkt uit de gesprekken die NRC deze week voerde met tientallen grote belasters, bleven soms in verwarring achter: heb ik mijn gegevens wel goed ingevuld? Anderen haakten af: te ingewikkeld.

Struikelblok

Om boeren en hun adviseurs te helpen de rekentool goed te gebruiken organiseren BIJ12 – het samenwerkingsverband van de Nederlandse provincies – het ministerie van LNV en het RIVM donderdagochtend een digitale workshop. Zo’n zestig personen kijken mee naar een demonstratie en stellen via de chat vragen aan het team van experts. Na de workshop moeten ook veehouders zonder ervaring met Aerius Check „binnen een half uur, of eigenlijk een kwartier, tien minuten” een berekening kunnen maken.

Een groot struikelblok blijkt de informatie die de veehouders in moeten vullen in Aerius Check. Die is uiterst gedetailleerd: de exacte locatie van de stal moet op een digitale landkaart ingetekend worden, de exacte hoogte van de stalgebouwen, het gemiddelde aantal dieren over een jaar, het juiste type luchtwassers of stalsysteem, of en hoeveel de koeien naar buiten gaan: het heeft allemaal invloed op de hoeveelheid stikstof die er wordt uitgestoten, en hoeveel daarvan volgens rekenmodellen van het RIVM uiteindelijk in een Natura 2000-gebied terechtkomt. Veel boeren zullen bouwtekeningen en administratie erbij moeten pakken om de gegevens in te kunnen vullen.

Lees ook: Van hexagoon tot piekbelaster, zo rekent de overheid aan stikstof

De antwoorden van het team experts zijn donderdagochtend navenant complex: voor de uitkoopregeling zijn alleen de ‘stal-emissies’ relevant – alleen de uitstoot van de veestapel, en niet die van mest op het land of landbouwmachines. De bouwdatum van een stal wordt voor de berekening niet gebruikt, maar kan wel handig zijn om alvast in te vullen, antwoorden de experts. De hoogte van de eventuele te verkrijgen subsidie hangt daarmee samen – hoe ouder de stal is, hoe minder vergoed wordt. En wat is „gebouwinvloed”? „In het kort: gebouwinvloed moet worden meegenomen als een gebouw dominant is ten opzichte van de omgeving”, antwoordt een medewerker van het RIVM in de chat. Voor nadere informatie wordt verwezen naar het Aerius-handboek.

Gerrit van den Top was snel klaar met de rekentool. De melkveehouder uit Kootwijkerbroek wil best weten of hij piekbelaster is, maar de ingewikkelde invuloefening weigerde hij. „Ik ga niet zelf mijn gegevens invullen, dat zoeken ze maar op”, zegt hij. Uit angst om niet de juiste getallen in te voeren, stopte melkveehouder Leendert van Staalduinen met invullen. „Ze hebben het over een depositievracht, wat moet ik me daarbij voorstellen? En vervolgens worden berekeningen gemaakt waarvan ik niet weet of die kloppen.” Zo graag wilde hij ook weer niet weten of hij piekbelaster was. Zijn bedrijf verkopen wil hij liever toch niet.

‘Quickscan’ leidt tot onrust

Het ministerie van Landbouw begrijpt dat Aerius Check niet gebruiksvriendelijk is, vertelt een woordvoerder. De rekentool is voor lancering „uitgebreid getest” met veehouders en agrarisch adviseurs en geënt op gebruikers die vaker gebruikmaken van Aerius, het stikstofrekenmodel van het RIVM dat onderdeel is van veel vergunningstrajecten. Het gebruikersonderzoek leidde onder andere tot het opstellen van extra handleidingen, zegt de woordvoerder.

Een simpelere variant van de rekentool sneuvelde. Een ‘quickscan’ die na een paar simpele vragen een eerste indicatie kon geven of een veehouder een piekbelaster was, bleek onbetrouwbare resultaten te geven, waardoor veel meer boeren te horen zouden krijgen dat zij wellicht piekbelaster waren. Het zou leiden tot „te veel onrust en onzekerheid”.

Volgens het ministerie is er geen andere mogelijkheid dan veehouders zélf hun gegevens te laten invullen, omdat het ministerie niet beschikt over „actuele, bedrijfsspecifieke informatie”. „Met wat hulp” kunnen de meeste boeren ook uit de voeten met Aerius Check. Er zou voldoende ondersteuning beschikbaar zijn in de vorm van handleidingen en boeren kunnen bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) terecht met vragen.

Gevolgen

Het gebrek aan vertrouwen in de overheid en het onbegrip over de noodzaak om grote delen van het landelijke gebied her in te richten voor natuurherstel, laat zich echter niet wegnemen in een workshop of een bellijn. De Nederlandse Vakbond Pluimveehouders riep zijn leden deze week op „voorzichtig” te zijn met het invullen van Aerius Check. „Door gebruik te maken van het systeem zou het goed mogelijk zijn, dat bedrijven zich hierdoor plaatsen op een lijst waarvan de gevolgen nog niet bekend zijn.” Het zijn claims die het ministerie met klem ontkracht, ook donderdagochtend tijdens de workshop: aan het invullen van de rekentool zitten géén consequenties. „Het systeem is volledig anoniem”, zegt een beleidsmedewerker van het ministerie van Landbouw tegen de aanwezigen. „Ik kan het niet genoeg benadrukken.”

Piekbelasters die eieren voor hun geld kiezen en willen meewerken, beseffen dat ze nu pas aan het begin staan van een lang traject: zij hebben vragen over de berekening van de taxatiewaarde van hun bedrijf, over sloopvergoedingen, wat ze na uitkoop nog mogen doen dat óók stikstofuitstoot veroorzaakt en de uiteindelijke afrekening met de fiscus.

Veel grote belasters lijken nog af te wachten en zeggen de rekentool „vast een keer” in te vullen. Veel blijft nog onduidelijk. De inhoud van alternatieve subsidies voor het reduceren van de stikstofuitstoot, voor bijvoorbeeld het verkleinen van de veestapel, het investeren in stikstofreducerende technieken of het verplaatsen van bedrijven, zijn ook niet bekend. „Nog niet alle regelingen van de aanpak zijn rond”, zegt het ministerie van Landbouw. „De komende maanden vullen we deze informatie aan. Ondertussen kunnen ondernemers nadenken over hun mogelijkheden en toekomstperspectief.”