De oordopjes moeten nu écht in, want zo meteen wordt er met scherp geschoten – door tanks. In de verte stuiven zes Leopards door het zanderige terrein: lichtflits, schokgolf, de schelle fluittoon van de granaat op weg naar zijn doel – treffer!
De schietoefening in het Litouwse Pabrade, op een steenworp afstand van de grens met Wit-Rusland, is indrukwekkend genoeg. Het examen van de multinationale battlegroup onder leiding van de Nederlandse overste Bas Schillemans is door de NAVO deze woensdag beoordeeld als ‘uitstekend’. Natuurlijk was het maar een oefening. Maar de Duitse en Nederlandse militairen in Litouwen vormen ook de eerste verdedigingslinie tegen Rusland. „We maken integraal onderdeel uit van de defensieplannen van Litouwen”, zegt overste Schillemans. In die plannen wordt met álles rekening gehouden: „We zijn voorbereid op een Pearl Harbor-scenario.”
:format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data123195467-b1c1a1.png|https://images.nrc.nl/CyGVff5pyebX7SIDlvKpstgxlWg=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data123195467-b1c1a1.png|https://images.nrc.nl/2bI-MUaGTE4IuvE30LzRc08I72M=/5760x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data123195467-b1c1a1.png)
Sinds de Russische invasie in Oekraïne in 2022 zet Litouwen zich schrap. In een hoek van het oefenterrein staan de ‘drakentanden’ – betonnen piramidevormige obstakels – naast hoog opgetaste rollen prikkeldraad. In totaal 27 van deze opslagplaatsen, verspreid over heel het land, moeten het mogelijk maken om binnen enkele uren wegversperringen op te richten. Deze week barricadeerde Litouwen een brug over de Memel, op de grens met de Russische exclave Kaliningrad. Andere bruggen zullen worden gesloopt. De bouw van de ‘fortificaties’, zo meldt het Litouwse ministerie van Defensie, verloopt „volgens plan”.
Anders dan in Nederland is de Russische dreiging hier voelbaar, vertelt Schillemans: „Voor de Litouwers is het niet de vraag óf er een aanval komt, maar wannéér.”
Online elfenleger
Nu het Russische leger langzaam maar zeker oprukt in Oost-Oekraïne, groeit ook de bezorgdheid in andere Europese landen. Afgelopen maandag waarschuwde de directeur van de Duitse Inlichtingendienst BND Bruno Kahl dat Rusland „nog voor het einde van het decennium” gereed zal zijn voor een grootschalig conflict met de NAVO. De Russische desinformatie- en destabilisatiecampagne tegen Europa is intussen uitgegroeid van „een storm” tot „een echte orkaan”, aldus Kahl.
Litouwen staat daarbij vol in de wind. In de residentie van de Nederlandse ambassadeur in het centrum van hoofdstad Vilnius vertelt Indre Makaraityte, onderzoeksjournalist bij de Litouwse nationale tv, hoe ze steeds weer dezelfde mensen tegenkwam bij demonstraties en bij de rellen die uitbraken tijdens de coronapandemie. Makaraityte ontdekte dat de leiders van de ‘protesten’ banden onderhouden met Moskou. „Deze groepen zijn hier al jaren mee bezig. En de taal die ze gebruiken sluit nauw aan bij het narratief van het Kremlin.”
Maar de Litouwers zitten ook niet stil. ‘Hawk’ (vanwege mogelijke represailles gebruikt hij zijn schuilnaam) is de aanvoerder van het ‘elfenleger’ dat online de strijd aangaat met Russische ‘trollen’. Sinds de oorlog in Oekraïne hebben de elfen zelf de aanval ingezet. Op de in Rusland populaire berichtendienst Telegram hebben de elfen een Russischtalig kanaal geopend, met de Engelse naam For Freedom. Het publiceert geverifieerde informatie over Rusland en Oekraïne. Daarmee wil Hawk „kleine zaadjes van twijfel” planten in de hoofden van de Russische bevolking. „We willen het leven zo zuur mogelijk maken voor de Russische propagandisten en alle andere vijandelijke klootzakken.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123188565-590353.jpg|https://images.nrc.nl/fj6ytWzgzShO-DgOfhQKqO5Rl7A=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123188565-590353.jpg|https://images.nrc.nl/i_dMSZuyCB5slJ9rYRjBjewz0AA=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123188565-590353.jpg)
Russische bezetting
De druk uit Moskou herinnert veel Litouwers aan het duistere verleden. Tussen 1940 en 1953 – toen de laatste partizanen hun verzet tegen het Rode Leger moesten opgeven – kwam naar schatting een vijfde van de Litouwse mannelijke bevolking om. „Een genocide”, zegt gids Jurate Terleckaite in de bedompte catacomben van de voormalige KGB-gevangenis in de hoofdstad. In deze ondergrondse executieruimte werden bijna 1.100 Litouwers van het leven beroofd met een pistoolschot in het achterhoofd. Terleckaite toont de cellen en de martelkamers. Aan het einde van de donkere gang bevond zich de kamer met het röntgenapparaat, waarmee in de jaren zeventig de Litouwse non en dissidente Nijole Sadunaite dagelijks werd bestraald. Ook de oom van gids Jurate Terleckaite zat hier jarenlang vast. Geen enkele familie is de Russische bezetting ongeschonden doorgekomen, vertelt ze. „Ik vroeg mijn oom eens waarom de Russen zo ontstellend wreed waren geweest. ‘Omdat ze niet hadden verwacht dat we ons zó zouden verzetten’, zei hij.”
In dit deel van Europa wordt de geschiedenis bijna dagelijks herbeleefd, vertelt de Nederlandse ambassadeur Jack Twiss Quarles van Ufford. Pas in 1990 herwon Litouwen zijn onafhankelijkheid, in 2004 trad het toe tot de NAVO. Vier jaar later werd Georgië door Rusland binnengevallen. In de Baltische staten gingen de alarmbellen af, maar in West-Europa werd laconiek gereageerd. Pas in 2014, na het neerhalen van vlucht MH17, zou in Nederland duidelijk worden welk gevaar er uit ging van het Poetin-regime. „Litouwen is voor de NAVO de kanarie in de kolenmijn”, zegt Twiss. „En de Litouwers laten ons nu weten: Oekraïne is pas het begin.”
Nieuwe tanks
Het antwoord van de NAVO hierop krijgt steeds meer vorm. Op het oefenterrein van Pabrade wordt gebouwd aan de legering voor Amerikaanse troepen. Op een andere locatie zal Duitsland binnenkort zijn militaire aanwezigheid uitbreiden van enkele honderden tot ruim vijfduizend militairen. Nederland (ongeveer driehonderd militairen) heeft nog geen plannen voor versterking, maar onder de Nederlanders in Litouwen is het zelfvertrouwen groeiende – vooral onder de ‘cavaleristen’, die de tanks bemannen.
Sinds het wegbezuinigen van de Nederlandse Leopard 2-tanks in 2010 heeft de landmacht alleen een kleine eenheid – met achttien leentanks – overeind kunnen houden, als onderdeel van een Duits tankbataljon. Nu de tijd van bezuinigen voorbij is en het kabinet zich heeft gecommitteerd aan defensie-uitgaven van 2 procent van het bruto nationaal product (bnp) is er weer ruimte voor Nederlandse tanks: 46 nieuwe Leopard 2A8’s, met een optie op nog eens zes. Het nieuws leidde tot een klein feestje bij de Nederlandse cavaleristen in Litouwen. „We hebben wel even een vreugdedansje gedaan”, zegt huzaar Mike (23).
Bij de staf van de multinationale battlegroup is men ook tevreden. In de komende tien, vijftien jaar is er geen wapensysteem dat de tank kan vervangen, zegt overste Schillemans – zelf cavalerist. De landmachtofficier is blij dat er straks weer een „grote hamer” (tanks) in zijn militaire gereedschapskist zit.
Maar tanks zijn kwetsbaar voor drones, zo leren de TikTokfilmpjes van het Oekraïense slagveld. Defensie wil daarom binnen vijf jaar onbemande voertuigen in gebruik nemen voor waarnemingen in de voorste linies, en voor het verstoren en neerhalen van drones. Als dat lukt, zo zeggen ze in Litouwen, beschikt Nederland over „het modernste tankbataljon ter wereld.”
Willen en kúnnen vechten, daar heb je de juiste mindset voor nodig
Overste Schillemans richt zich op het hier en nu: de 1.300 Duitsers, Nederlanders, Noren, Tsjechen, Belgen en Luxemburgers onder zijn bevel. In de afgelopen maanden heeft de nadruk gelegen op „warfighting”, zegt de overste. Dat klinkt voor de hand liggend, maar na decennia van vredesoperaties zijn veel militairen niet meer gewend te opereren in een grootschalig conflict.
„Willen en kúnnen vechten”, zegt Schillemans. „Daar heb je de juiste mindset voor nodig, maar ook de juiste vaardigheden, tot op de enkele soldaat die zijn wapen moet bedienen.” De staf van de battle group volgt de oorlog in Oekraïne op de voet. „Als we informatie hebben dat de Russen nieuwe TTP’s hebben [Tactics, Techniques and Procedures, red.] dan passen we daar onze eigen procedures meteen op aan. Je moet voortdurend meegaan met de actualiteit.”
Weerbaarheid
Met bewondering en lichte afgunst kijken de Nederlanders naar de Litouwse samenleving, waar ‘weerbaarheid’ al vele jaren centraal staat – in tegenstelling tot Nederland. Terwijl in Litouwen 14.000 mannen en vrouwen dienen in de vrijwillige landweer, waarvoor je elk weekend een dag wordt opgeroepen, heeft het Nederlandse ministerie van Defensie nog steeds moeite om de vacatures te vullen – terwijl er de komende jaren nog duizenden éxtra militairen nodig zijn. „Als het hier misgaat, dan gaat het in Nederland óók mis”, zegt overste Schillemans. „De vrijheid die wij in Nederland genieten wordt híer verdedigd.”
Dat hoef je kolonel Aurelijus Motiejunas, commandant van de Litouwse ‘IJzeren wolf’-brigade – waarbij de NAVO-battlegroup is ingedeeld – niet te vertellen. Na zijn toespraak en het schudden van vele internationale handen maakt de Litouwse commandant uitgebreid tijd voor de Nederlandse pers.
„Omdat jullie militairen hier zijn, voelen wij ons echt een onderdeel van de NAVO”, zegt Motiejunas. „We weten: we zijn niet alleen.”
Lees ook
‘Het Westen zou meer moeten doen om Wit-Rusland uit de greep van Rusland te halen’
