Verdreven inwoners van Marioepol geven hun verwoeste stad niet op

Het stadsbestuur van Marioepol is in ballingschap en bevindt zich 250 kilometer van huis, in Dnipro. Uit de autoradio van de locoburgemeester van de bezette Oekraïense havenstad klinkt Franse disco uit de jaren zeventig. „Het is heel zwaar om hier te moeten zijn”, zegt Olena Paramonova. Ze heeft blond haar en draagt een witte jurk met zwart lijnenpatroon. „Ik dacht echt dat ik het hier fijn zou gaan vinden. We kunnen het goed vinden met het stadsbestuur van Dnipro. Het is industrieel, net als Marioepol, en de mensen hebben dezelfde mentaliteit. Maar het is… niet hetzelfde.”

De wegen van Dnipro hebben achterstallig onderhoud, iets waar veel inwoners al langer over klagen. Er staat geen zeebries zoals in Marioepol, dat aan de Zee van Azov ligt. Maar belangrijker voor de locoburgemeester: het is niet thuis. Vanuit een opgeknapt kantorencomplex bereidt het stadsbestuur zich voor op een terugkeer.

Marioepol werd vorig jaar na 86 dagen beleg met grof geweld veroverd door de Russen. De helft van de gebouwen en de infrastructuur is verwoest en 90 procent van de gebouwen liep schade op, aldus het stadsbestuur in ballingschap. Hoewel het werkelijke aantal misschien wel nooit bekend zal worden, kwamen naar schatting 22.000 burgers om het leven. Van 92 kinderen is bevestigd dat zij het leven lieten. De rest van de gemeenschap van 540.000 inwoners viel uiteen.

„Het is moeilijk tellen, maar we proberen de cijfers bij te houden. Zo’n 120.000 inwoners gingen de grens over richting Europa. 150.000 tot 170.000 vertrokken naar het vrije Oekraïne. Dertig- tot vijftigduizend inwoners werden gedeporteerd naar de Russische Federatie”, zegt Paramonova. Tranen springen in haar ogen. In de stad zijn tot zo’n 150.000 mensen achtergebleven na de bezetting. Volgens de Russen telt de stad inmiddels weer 280.000 inwoners.

Schoolgaande kinderen

Informatie krijgt de overheid van binnenuit. „Er zijn redelijk veel mensen die wachten op de bevrijding”, zegt Paramonova. „Mensen die er heilig in geloven. Voor hen hebben we een aantal manieren om aan ons door te geven wat er in de stad gebeurt.” Zo heeft het bestuur inzage gekregen in het aantal schoolgaande kinderen in bezet Marioepol: 11.000.

Met ongeveer 12.000 mensen bevat Dnipro de op één na grootste gemeenschap Marioepolieten op vrij Oekraïens gebied, na Kyiv. In de Oekraïense hoofdstad verblijven zo’n 20.000 mensen uit de bezette havenstad. Ook in Zaporizja, Vinnytsja en andere Oekraïense steden zijn veel Marioepolieten beland. Het stadsbestuur probeert de groep ontheemden bij elkaar te houden. Van het stadsbudget en met steun van internationale sponsoren zijn 22 ‘sociaal-humanitaire hubs’ gebouwd in meerdere steden door het land ‘Ja Marioepol’ heten de centra: Ik ben Marioepol.

De centra hebben loketten waar paspoorten en registraties geregeld kunnen worden. Ook worden er humanitaire hulpgoederen uitgedeeld. Binnen is het afgeladen. „Waar gaat dat naartoe? De rij begint buiten”, zegt een van de Marioepolieten als NRC binnenstapt. In de centra kan iedereen met Marioepol in zijn paspoort aanspraak maken op hulp en producten. Deze keer zijn er sokken en thermo-ondergoed. Ondanks het warme weer staat de rij tot buiten op de stoep. Ook zijn er luiers, medicijnen, rugzakjes en schoolspullen voor kinderen.

Herkenningspunten

Alle medewerkers van Ja Marioepol, vierhonderd door het hele land, komen zelf ook uit de verwoeste stad. „Als mensen bij een psycholoog of een arts komen en zeggen: ‘Ik ben alles kwijt’, dan zit aan de andere kant van de tafel iemand die zegt: ‘Dat is mij ook overkomen, ik begrijp het’”, zegt Paramonova.

De belangrijkste missie van de centra is dan ook om mensen bij elkaar te brengen. Aan de muren hangen illustraties met herkenningspunten van Marioepol: de watertoren, het theater dat verwoest werd, de vredesduiven van het Vrijheidsplein en een fabriekspoort. Het fonds van Rinat Achmetov, Oekraïnes rijkste man en de eigenaar van staalfabriek Azovstal die verloren ging in het beleg, droeg financieel bij aan de totstandkoming van Ja Marioepol.

Stel dat de Oekraïners Marioepol terugkrijgen, maar de schade komt op 95 procent uit? Ook hier houden ze rekening mee

De centra zijn ook belangrijk om informatie te verzamelen. Paramonova: „We stellen hier vragen aan inwoners. Met wie zat je in de schuilkelder? Wat heb je met eigen ogen gezien, wat weet je zeker? Heb je kinderen weggehaald zien worden? Welke agressie heb je gezien? Was er seksueel misbruik?” Via de centra kunnen de inwoners ook aangifte doen en psychologische hulp krijgen. Elke week komen er nog tientallen Marioepolieten zich registreren – ze komen terug uit Europa of ontvluchten alsnog de bezette stad.

Het stadhuis van Marioepol in Dnipro is een statig bakstenen gebouw in art nouveau-stijl. Het is volledig gerenoveerd. Er zijn vijf kamers in gebruik. Voor de gemeenteraad werken nog vijftig mensen. Maar de meeste mensen werken thuis, of reizen om in het buitenland hun stad te vertegenwoordigen.

Het stadsbestuur bereidt zich hier voor op de terugkeer. De schade wordt nauwgezet in kaart gebracht. Econoom Oleksi Ostroverchov berekende de schade, en kwam uit op 14,5 miljard dollar. De Europese Bank voor Reconstructie en Ontwikkeling (EBRD) werkt nog aan een eigen berekening van de schade.

Gedetailleerd plan

Er ligt al een gedetailleerd plan voor de wederopbouw van de stad. ‘Marioepol herboren’, heet het. Te beginnen met een noodplan voor de eerste anderhalf jaar na het bevrijden van de stad. Het bestaat uit twaalf onderdelen. Er is een fonds voor huisvesting, medicijnen, bedrijven, veiligheid, ecologie en andere basiszaken. Voor iedere stap wordt nu gepland wat de benodigde financiële middelen zijn, welke apparatuur nodig is en hoeveel mensen nodig zijn om het uit te voeren.

Er liggen zelfs al schetsen. Zoals voor een herdenkingsmonument op de plek van het in maart 2022 gebombardeerde theatergebouw. Burgers hadden daar dekking gezocht en velen kwamen om het leven.

Het stadsbestuur plant de budgetten en de plattegronden en taakverdeling, maar over het moment waarop de plannen moeten worden uitgevoerd, speculeren ze niet. „Dat is onethisch”, zegt econoom Ostroverchov. „Dat is alsof je het leger dwingt iets te doen. Het gaat om mensenlevens. Iedereen die wil dat het sneller gaat moet zich maar aansluiten bij het leger.”

„Dat is geen vraag voor ons, hier gaan wij niet over”, antwoordt locoburgemeester Paramonova. „We hebben een opperbevelhebber, die neemt de beslissingen. Die denkt na: wat moet er gebeuren. Hoe bevrijden we de stad? Wat wordt de tactiek? Wij wachten af.”

Na het beleg door Rusland was 90 procent van de stad beschadigd en de helft van de stad verwoest. Stel nu dat de Oekraïners de stad terugkrijgen, maar de schade komt op 95 procent uit? Ook hier wordt rekening mee gehouden: „We hebben architecten die werken met de meest ongunstige scenario’s. Iedereen is zich ervan bewust dat ze Marioepol niet zomaar afgeven”, zegt Paramonova.

Zustersteden

Na het noodplan van de eerste anderhalf jaar, verwachten de Oekraïners nog tot 2040 bezig te zijn met de wederopbouw. Het team doet onder andere casestudies van andere verwoestte steden, zoals Rotterdam in de Tweede Wereldoorlog.

Burgemeester Vadym Bojtsjenko (aangetreden in 2015, partijloos) reist ondertussen door Europa om te lobbyen. Hij pleitte voor ‘zustersteden’ in Europa. Tijdens de Ukraine Recovery Conference in Londen in juni heeft de Europese Commissie een pakket van 50 miljard euro toegezegd, in donaties en leningen, voor herstel van Oekraïne tot aan 2027.

Lees ook: Na krijgsgevangenschap weer naar het front: ‘Ik wil Marioepol bevrijden en me wreken’

Oekraïne en Europa staan klaar om Marioepol weer te omarmen. Maar vooralsnog maakt Rusland er de dienst uit. Rusland is ook al begonnen met de herinrichting. Oekraïense straatnaamborden zijn vervangen. Hele wijken met beschadigde woongebouwen zijn gesloopt en afgevoerd.

Hier en daar staan zelfs alweer nieuwe appartementencomplexen. Mensen uit heel Rusland tekenen in voor een goedkoop ‘droomhuis’ aan zee. Op de plek van de zwaarbevochten fabriek Azovstal, waar de Oekraïeners tot het laatste moment standhielden, staat een ‘tech- en ecopark’ gepland.

Rusland heeft op 8 augustus zelfs al een zusterstad voor Marioepol gekozen: het Tsjetsjeense Grozny. Die stad werd in de winter van 1999 in drie maanden tijd belegerd, in de as gelegd en veroverd tijdens Poetins eerste oorlog.