Veel onbeantwoorde vragen rond ‘uit voorzorg’ neergeschoten vliegende objecten

Nadat de Amerikaanse luchtmacht op 5 februari een Chinese ballon neerschoot – volgens de Verenigde Staten een spionageballon, volgens China een op drift geraakte weerballon – lijkt het Noord-Amerikaanse luchtruim ineens een heksenketel. Binnen vier dagen werden nog eens drie onbekende vliegende voorwerpen neergeschoten.

Lees ook China ziet de ‘bijna-ruimte’ als nieuw internationaal strijdtoneel

Wat deze objecten waren, of waar ze vandaan kwamen, is voorlopig onduidelijk. Ze leken alledrie voort te drijven op de wind en waren een stuk kleiner dan de eerder gedetecteerde en neergeschoten Chinese ballon. De objecten zijn „uit voorzorg” neergeschoten omdat ze volgens de Amerikaanse autoriteiten een gevaar vormden voor de burgerluchtvaart.

Naar wrakstukken, die in diep water of op moeilijk begaanbaar terrein zijn neergekomen, wordt nog gezocht. Alledrie de objecten zijn neergehaald met AIM-9 Sidewinder luchtdoelraketten, en daarbij hoogstwaarschijnlijk gefilmd door de targeting pods van de straaljagers. Beelden daarvan zijn niet vrijgegeven.

Ook verder is de beschikbare informatie erg karig, maar één ding wilde Witte Huis-woordvoerder Karine Jean-Pierre wel kwijt: „Er zijn geen aanwijzingen van aliens of buitenaardse activiteit bij het neerschieten.”

Andere detectie-instellingen

De plotselinge vloot van onbekende vliegende objecten heeft in ieder geval deels te maken met veranderde detectie-instellingen na het ballonnen-incident, vermoedt Paul van Hooft, expert in luchtverdediging aan het Hague Center for Strategic Studies. „Radars staan normaal klaar om vliegtuigen – met specifieke verwachtingen over baan, hoogte, snelheid, grootte – te vinden. Tragere, kleinere objecten niet. Maar nu staan de filters anders afgesteld en zijn er opeens veel UFO’s. Het betreft hier een operationele keuze en niet een technologische beperking.”

Dat laatste lijkt in tegenspraak met een pleidooi van generaal Glen VanHerck, de Amerikaanse commandant van NORAD – dat het luchtruim boven Noord-Amerika bewaakt – voor meer en betere radartechnologie voor zijn organisatie. „Het is mijn verantwoordelijkheid om bedreigingen voor Noord-Amerika te detecteren”, zei hij na het neerschieten van de ballon. „We hebben eerder bedreigingen niet gedetecteerd en dat is een hiaat in onze detectie-mogelijkheden waar we naar moeten kijken.”

De ballonnen zijn ook lastiger te detecteren omdat ze een kleinere zogeheten radar cross-section hebben. Radars werken door radiopulsen uit te zenden en de terugkaatsende pulsen te detecteren. Die terugkerende pulsen zijn bij ballonnen, en ook bij drones of stealth-vliegtuigen, minder krachtig. Het verlagen van de detectiedrempels betekent onvermijdelijk dat er, naast meer onderscheppingen, ook meer valse positieven opduiken.

Luis Elizondo, tot 2017 de leider van het programma van het ministerie van Defensie voor onderzoek naar onbekende vliegende objecten, ofwel UFO’s, zei tegen The New York Times, dat de VS een manier moet vinden om hogere waakzaamheid in balans te brengen met „achter onze eigen staart aanzitten” door op ieder object te reageren.

Dat kan in meer en betere radarapparatuur zitten, maar ook in betere detectie-algoritmes. Volgens veiligheidsdienstmedewerkers waarmee CNN sprak, zijn er inmiddels betere methoden ontwikkeld om de ballonnen te detecteren. Met terugwerkende kracht zouden in oude radardata de afgelopen paar jaar vier gevallen gedetecteerd zijn waarbij Chinese ballonnen het luchtruim van de VS geschonden zouden hebben. The New York Times meldde dat de ballonnen deel zijn van een grote Chinese inlichtingenoperatie, waarbij ballonnen naar veertig landen over de hele wereld gestuurd zouden zijn.

Soevereiniteit in de ruimte

De vraag blijft wel waarom China het Amerikaanse luchtruim zou schenden met slecht bestuurbare, trage, en gemakkelijk neer te schieten ballonnen die diplomatieke aanvaringen veroorzaken, terwijl het inmiddels de tweede ruimtevaartmacht ter wereld is, met naar schatting 260 geheel legale spionagesatellieten in een baan om de aarde.

„Het Ruimteverdrag uit 1967, dat China en de VS ook getekend hebben, erkent geen soevereiniteit in de ruimte, dat betekent dat satellieten gewoon over een land heen mogen vliegen”, zegt Tanja Masson-Zwaan, expert in ruimtevaartrecht aan de Universiteit Leiden.

Lees ook: Afzegging Amerikaans topbezoek door ‘ballongate’ slaat deuk in China’s strategie voor meer openheid

Gek genoeg is er geen duidelijke juridische grens aan de ruimte: een hoogte waarboven de ruimte begint. „Daar wordt al veertig jaar over gediscussieerd, en ik denk niet dat we daar ooit uit gaan komen.” Toch vallen ballonnen, op welke hoogte dan ook, niet onder de ruimtevaartverdragen, zegt Masson-Zwaan. „Dat zijn sowieso luchtvaartuigen. En daarmee mag je dus niet zonder toestemming iemands luchtruim binnendringen.”

Toch bieden ballonnen ook voordelen: ze zijn veel goedkoper dan satellieten, minder voorspelbaar, en kunnen lange tijd boven een bepaald gebied blijven hangen, om bijvoorbeeld langdurig radiosignalen „op te zuigen”. Ook vliegen ze veel lager dan satellieten waardoor de onderscheidbare details in camerabeelden kleiner worden.

Volgens UFO-expert Luis Elizondo zijn ballonnen voor China vooral ook een gemakkelijke en goedkope manier om de VS dwars te zitten en in verwarring te brengen. „Hoe meer je naar de lucht kijkt, hoe meer je er zult zien.”