Er is iets aan de hand op de spoedeisende hulp. Kinderen tussen de 12 en 15 jaar, die zie je daar eigenlijk zelden. Maar de afgelopen twee jaar zijn ze er opeens wel, meerdere keren per maand. Ze hebben hoofdwonden, hersenschuddingen, gebroken botten, schaafwonden, soms zelfs een klaplong of een geperforeerde milt. Soms kunnen ze worden opgelapt door de wonden te verbinden en verzorgen, maar soms moeten ze geopereerd worden – met een wekenlange revalidatie. De oorzaak? Een val van de fatbike, met geregeld het stuur in de maag of tegen de borst.
Artsen en verpleegkundigen zien dat op de spoedeisende hulp (SEH) steeds vaker, maar concrete landelijke cijfers ontbreken. Wel bleek eerder al uit data van dertien spoedeisende hulpen dat het aantal slachtoffers door een ongeval met een fatbike in de eerste helft van 2024 twee keer zo hoog lag als in heel 2023. 60 procent hield daar ernstig letsel – vaak hersenletsel – aan over. Om meer inzicht te krijgen in de landelijke trend, besloten artsen de eerste week van deze maand zélf te gaan turven. Uiteindelijk turfden alle spoedposten in Nederland mee, dat zijn er 82. Hoe vaak komen fietsongevallen binnen, op wat voor fiets is dat (een elektrische, een fatbike, een opgevoerde), wat voor letsel is daaraan overgehouden en wie (en dan met name: hoe oud) is de patiënt?
Het kenniscentrum voor letselpreventie VeiligheidNL coördineerde de actie en presenteerde deze woensdag de cijfers: de spoedposten zagen in de eerste week van oktober 1.291 slachtoffers van een fietsongeval binnenkomen, waarvan 480 met een e-bike (37 procent) en 96 (7 procent) met een fatbike. Vertaald naar een jaar zou dat zo’n vijfduizend spoedopnames van fatbikegebruikers betekenen. Twee op de drie fatbike-ongevallen waren in de Randstad. Een val van de fatbike levert ernstiger letsel op – slachtoffers worden vaker opgenomen in het ziekenhuis – en de slachtoffers zijn jong: de helft was in de ‘meetweek’ tussen de 12 en 15 jaar oud. In deze leeftijdsgroep waren er méér ongevallen met elektrische fietsen dan met fietsen zonder trapondersteuning. Dat laat zien: van een normale fiets zal een tiener niet snel zo’n harde val maken.
‘Verviervouding per kwartaal’
In relatie tot alle fietsongevallen valt het aantal ongelukken met fatbikes op zich mee, zegt SEH-arts in het Utrechtse Diakonessenhuis Loes Walraven. „Maar als je enkel naar ongevallen met fatbikes kijkt, zien we dat dat in het eerste kwartaal van dit jaar al verviervoudigd is ten opzichte van twee jaar geleden. En het letsel is doorgaans ernstiger met een elektrische fiets dan met een normale fiets.”
Tel daarbij op dat de vaak jonge gebruikers van fatbikes nog weinig inzicht in het verkeer hebben – „daarvoor hebben ze te weinig ervaring én is hun prefrontale cortex nog verre van genoeg ontwikkeld” – en het is te verwachten dat zich gevaarlijke situaties voordoen. „Racefietsers gaan ook hard, maar die zijn zich er meestal van bewust dat ze daardoor potentieel hard kunnen vallen en zijn voorzichtiger of dragen bijvoorbeeld een helm.” Slechts 3 procent van de fatbike-slachtoffers uit de meetweek droeg een helm, en slechts 6 procent van alle e-bikeslachtoffers.
Daar is er wéér een, denk ik iedere week
In de ‘vissenkom’, de centrale plek van Walravens spoedeisende hulp lopen deze middag een stuk of vijftien artsen en verpleegkundigen rond. Op een scherm zien ze welke patiënten er binnenkomen op de spoed. Verontrustend vaak zijn dat inderdaad tieners, zegt ook verpleegkundig specialist Sander Dekker. „Daar is er wéér een, denk ik iedere week”, zegt hij. „Voorheen zagen we mensen van die leeftijd eigenlijk niet zo hard van de fiets vallen dat ze naar de spoed moesten.” Het viel hem „als mens” al op: overal op straat zie je opeens kinderen op snelle elektrische fietsen. „En vervolgens zie ik die binnenkomen op mijn werk.” Door de snelheid glijden mensen langer door na een val, waardoor zij bijvoorbeeld ook ernstiger schaafwonden oplopen.
Soms gaat hij het gesprek met ze aan. „Maar daar heeft een puber vaak geen zin in. Het is als kletsen tegen een muur.” Dat merkt ook Walraven. Laatst kwam dezelfde persoon voor de derde keer binnen op haar SEH na een ongeluk met de fatbike. „Dat is iemand die op de openbare weg rijdt, dus ik vind het mijn plicht als dokter die persoon goed te informeren. Je hoopt dat een puber dusdanig schrikt van een SEH-opname dat die voortaan voorzichtiger rijdt of een helm gaat dragen, maar soms is er meer nodig. Ik vraag dan: je bent hier voor de derde keer, hoe komt dat? Ben je je bewust van je snelheid? Maar dan krijg je niet zoveel terug.”
Lees ook
Helmplicht, leeftijdsgrens, en ‘sjoemelfietsen’: wat moet je weten over de fatbike?
Fatbikegebruikers zijn niet alleen een gevaar voor zichzelf, maar ook voor anderen, zegt Walraven: naast tieners ziet ze ook oudere patiënten binnenkomen die door een fatbike zijn aangereden. „Die zijn kwetsbaar en breken bijvoorbeeld makkelijker een heup.” In de meetweek kwamen 31 mensen op een SEH terecht omdat zij waren aangereden door een fatbike.
Rijbewijs en helmplicht
Walraven vraagt ook of de fiets is opgevoerd – niet om met het vingertje te wijzen of te oordelen, benadrukt ze, maar omdat de snelheid ertoe doet voor haar medische onderzoek. “Weet ik dat je 30 kilometer per uur of zelfs harder ging, dan ga ik echt alles checken, want dan is er een groter risico dat er intern nog iets aan de hand is wat niet direct zichtbaar is.”
Met zulke snelheden heb je inzicht nodig in het verkeer, daar is een veertienjarige nog niet klaar voor
Het rijgedrag van een veertienjarige is anders dan dat van een zestienjarige met een rijbewijs, zegt Walraven. „Met zulke snelheden heb je inzicht nodig in het verkeer, daar is een veertienjarige nog niet klaar voor.” Daarom pleit zij voor een minimumleeftijd van 16 jaar én een rijbewijsplicht. „Dan heb je tenminste laten zien dat je begrijpt hoe het verkeer werkt.” Voor alle gemotoriseerde voertuigen zouden dezelfde regels moeten gelden, vindt zij, of dat nou een elektrische fiets of specifiek een fatbike is. „Je hebt ook een rijbewijs nodig om op een scooter te rijden.”
En, benoemt ze ook, hoewel niet populair onder tieners zelf: een helmplicht. „Een helm dragen is nu niet cool. Maar als het moet en iedereen het doet, maakt dat niet meer uit.” Op een elektrische fiets zit je lijf „in de luie modus”, zegt Walraven. „Je hoeft niets te doen voor die snelheid, dus ben je je er ook minder bewust van. Maar 25 kilometer per uur is echt hard. Als je met die snelheid ergens frontaal tegenaan knalt, heb je veel ernstiger letsel dan wanneer je tien kilometer langzamer gaat.” Een meerderheid van de Tweede Kamer stemde onlangs in een motie voor invoering van een helmplicht en leeftijdsgrens van 14 jaar voor fatbikegebruikers.
Liefst zou VeiligheidNL elke week met alle SEH’s bijhouden wat er aan ongelukken met elektrische fietsen binnenkomt en wat de gevolgen zijn – één week is immers niet representatief. Maar dat zou volgens directeur Martijntje Bakker een „onevenredige inspanning” vergen van het al drukbezette personeel. Met deze meetweek hopen artsen en VeiligheidNL fatbikegebruikers de ernst van het mogelijke letsel te laten inzien. Verpleegkundig specialist Dekker: „Bij een klaplong moeten we een drain plaatsen en word je opgenomen in het ziekenhuis. Heb je een bloeding in je buik, dan moeten we opereren. Een scheur in de milt betekent een paar weken niet sporten en herstellen. Welke tiener zit daarop te wachten?”
Lees ook
Gebruikers over hun fatbike: ‘Als je goed gekleed bent, en met zo’n fietsje, dan zie je er hartstikke goed uit, man’
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124073228-dc8801.jpg|https://images.nrc.nl/3Ejq_Usp3VUbieZya2FeAydEhsU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124073228-dc8801.jpg|https://images.nrc.nl/IuiViZ5hjoq7Gmjya4iKkrbI6jo=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124073228-dc8801.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124073198-f6aa58.jpg|https://images.nrc.nl/ml-_BnfHy7VKy9AUuF3K1mmYuqE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124073198-f6aa58.jpg|https://images.nrc.nl/sAQgXN2Zk5k1-3sKTV-3kDTCOKo=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124073198-f6aa58.jpg)
