Uit vliegtuig geplukte Wit-Russische journalist bekende onder zware druk

Dat hij schuldig zou worden bevonden, stond bij voorbaat vast. Anders hadden de Wit-Russische autoriteiten zich alle moeite rond zijn geruchtmakende arrestatie, twee jaar geleden na een staatsgestuurde kaping van een Ryanair-vliegtuig, kunnen besparen. Roman Pratasevitsj, journalist en activist, werd woensdag in Minsk tot acht jaar gevangenisstraf veroordeeld.

Pratasevitsj, die vrijdag 28 jaar oud wordt, werkte als journalist bij de website Nexta, die uitvoerig had gepubliceerd over de massale protesten in 2020 tegen de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko. Die werd toen herkozen in een verkiezing die volgens de oppositie en tal van westerse regeringen vervalst was. De oprichter van Nexta, Stsiapan Poetsila, en oud-redacteur Jan Roedik werden woensdag bij verstek veroordeeld tot respectievelijk twintig en negentien jaar celstraf. De drie zouden zich volgens de aanklagers schuldig hebben gemaakt aan 1.586 misdrijven.

De Wit-Russische autoriteiten beschouwden Nexta als een terroristische organisatie. Op de eerste dag van zijn proces, half februari, had Pratasevitsj al schuld bekend, al is het de vraag in hoeverre hij daarbij onder druk was gezet.

Lees ook: Roman Pratasevitsj, journalist en activist

Wereldnieuws

Pratasevitsj was al in 2019 Wit-Rusland ontvlucht, en vroeg in 2020 politiek asiel aan in Polen. Zoals veel Wit-Russische oppositieleden werkte hij vooral vanuit Polen en Litouwen.

In mei 2021 werd zijn arrestatie wereldnieuws. Pratasevitsj werd opgepakt op de luchthaven van Minsk nadat de Wit-Russische autoriteiten een toestel van Ryanair onder valse voorwendselen tot landen hadden gedwongen. Hij was destijds na een vakantie in Griekenland met zijn toenmalige Russische vriendin, Sofia Sapega, onderweg van Athene naar de Litouwse hoofdstad Vilnius. Boven het grondgebied van Wit-Rusland kregen de piloten van de Wit-Russische luchtverkeersleiding te horen dat zij vanwege een potentieel veiligheidsrisico moesten landen op de luchthaven van Minsk. Aan boord zou een bom zijn geweest, maar die werd nooit aangetroffen.

Later werd vastgesteld dat de melding vals was geweest – en louter een voorwendsel van de Wit-Russische autoriteiten om de journalist te onderscheppen. De VS en de EU veroordeelden de „kaping” en reageerden met sancties tegen de regering van Loekasjenko.

Lees ook: Bij één passagier brak paniek uit toen het vliegtuig van koers veranderde

Na de gedwongen landing van het toestel in Minsk werden twee van de 126 passagiers gearresteerd: Pratasevitsj en Sapega. De rest van de inzittenden mochten ruim zeven uur later alsnog hun weg naar Vilnius vervolgen.

De aanhouding bleek slechts het begin van een waar gruwelverhaal in het leven van de jonge blogger en diens vriendin. Beiden werden onder huisarrest geplaatst, in afwachting van een proces. De Russische studente werd in mei 2022 veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf wegens „het aanzetten tot haat”. Zij had op haar Telegramkanaal onder meer de persoonsgegevens van militairen gezet die de antiregeringsprotesten hielpen neerslaan.

Drie dagen na Sapega’s veroordeling werd op Telegram een bericht geplaatst onder de naam van Pratasevitsj, waarin hij afstand leek te nemen van zijn Russische vriendin. Hij was inmiddels met een andere vrouw getrouwd. Maar onduidelijk bleef of hij dat bericht daadwerkelijk zelf had geschreven.

Zware druk

Zo is er vaker twijfel over zijn uitlatingen. Pratasevitsj had kort na zijn arrestatie op het vliegveld een bekentenis afgelegd, hoogst waarschijnlijk onder zware druk. In een interview voor de Wit-Russische staatstelevisie zei hij juist respect te hebben voor president Loekasjenko. Volgens mensenrechtenorganisaties was Pratasevitsj onder zware druk gezet om dergelijke uitlatingen te doen. Hij ging in het interview onder meer in op zijn rol bij de protesten en zei spijt te hebben van de „massale onrust” die hij zou hebben veroorzaakt.

Wit-Russische gevangenen worden vaker gedwongen op video bekentenissen te doen, schreef het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken in 2018. Voordat oppositieleider Svetlana Tichanovskaja Wit-Rusland verliet in augustus 2020, plaatste ook zij een video waarin ze haar aanhang vroeg niet langer te protesteren. Later gaf ze aan dat ze deze video onder druk van de autoriteiten had geplaatst.

Tichanovskaja reageerde woensdagmiddag op Twitter op de veroordelingen in Minsk. Zij noemde de veroordelingen in een „nep rechtszaak” een „minachting van de rechtspleging” door het „Wit-Russische regime”. Volgens haar is Pratasevitsj „een gijzelaar” van het regime „sinds de Ryanair-kaping”.